Rynek pasz w Polsce

Zapotrzebowanie na pasze przemysłowe i ich produkcja, podążają za pogłowiem trzody i drobiu; widoczny jest w ostatnich latach powolny, ale systematyczny wzrost produkcji pasz (Wykres 1).

Jak dowodzą dane, jedynie około jedna czwarta wyprodukowanych zbóż paszowych (ok. 15,7 mln t) przeznaczana jest do wytwarzania mieszanek paszowych, pozostałe skarmiane są bezpośrednio w gospodarstwach producentów. Jednak udział ziarna zbóż zużytego do produkcji mieszanek paszowych jest odwrotnie proporcjonalny do wysokości zbiorów zbóż: przy wysokich zbiorach hodowcy trzody wykorzystują w większym stopniu wyprodukowane przez siebie ziarno z dodatkiem koncentratów paszowych, przy niskich zbiorach, a więc niedoborach zboża i wysokich jego cenach, producenci trzody muszą bazować na mieszankach paszowych z zakupu.

Krajowa produkcja białkowych surowców paszowych (Tabela 1) pokrywa niespełna jedną trzecią potrzeb w tym zakresie i stopień pokrycia tego zapotrzebowania z krajowej produkcji maleje. Białkowe surowce paszowe produkowane w kraju to śruta rzepakowa, mączki pochodzenia zwierzęcego oraz nasiona roślin strączkowych. Obecnie produkcja śruty rzepakowej uzależniona jest od poziomu zbiorów rzepaku -w sezonie 2003/04, z powodu znacznych strat w uprawach rzepaku spowodowanych mroźną zimą, produkcja śruty będzie znacznie niższa niż w poprzednim sezonie, która z kolei, ze względu na dobre zbiory rzepaku w 2002 r., była o 6% wyższa niż poprzednio.
Ziarno strączkowych wciąż natomiast pozostaje, i zapewne pozostawać będzie, marginalnym komponentem białkowym pasz, choć z chwilą, gdy zostaną u nas wprowadzone dopłaty do uprawy strączkowych przewidziane we Wspólnej Polityce Rolnej, areał zasiewów tych roślin i ich produkcja zapewne wzrosną.

Do najbardziej pożądanych przez przemysł paszowy komponentów należą niewątpliwie mączki mięsno-kostne, które są bogatym źródłem białka zwierzęcego. Jednak ze względu na niebezpieczeństwo rozszerzania się choroby BSE, w krajach Unii Europejskiej obowiązuje od pięciu lat zakaz wykorzystywania w/w mączek w żywieniu zwierząt gospodarskich, a począwszy od 1 listopada 2003 r. zakaz ten obowiązuje również w Polsce.

Tabela 1. Produkcja wysokobiałkowych surowców paszowych ( tyś. ton )

Źródło: Szacunki i obliczenia IERiGŻ na podstawie danych GUS

Krajowa produkcja białkowych surowców paszowych od kilku sezonów maleje, a w bieżącym sezonie będzie niższa niż w poprzednim o 26%.

Wielkość i struktura produkcji pasz w Polsce (Tabela 2, 3, 4) uzależniona jest ściśle od wielkości pogłowia trzody i drobiu, choć tą prostą zależność zakłóca czasem, tak jak w bieżącym sezonie, nieurodzaj zbóż. Od połowy lat 90. produkcja pasz przemysłowych rosła w tempie średnio ponad 4% rocznie, ale w latach 1998-1999 spadła, ze względu na kryzys rosyjski, który ograniczył eksport mięsa, a więc i jego produkcję oraz chów żywca. W 2000 r. produkcja pasz przemysłowych osiągnęła poziom z 1997 r., po czym zaczęła znów przyrastać w tempie około 6% rocznie. W 2003 roku wzrost produkcji mieszanek średniobiałkowych szacuje się na ok. 6%, ale koncentratów białkowych o 9%.

Produkcja pasz przemysłowych w Polsce byłaby bardziej zbliżona do stanu faktycznego, gdyby do danych obrazujących produkcję w mieszalniach przemysłowych doliczyć wielkość produkcji pasz pełnoporcjowych, wytwarzanych w mieszalniach usytuowanych na dużych fermach trzody i drobiu oraz mieszanek sporządzanych w mieszalniach gospodarczych. Wielkość tej gospodarczej produkcji mieszanek można oszacować na podstawie ilości zakupionych koncentratów wysokobiałkowych, stanowiących jeden z surowców do tej produkcji.

Tabela 2. Produkcja pasz przemysłowych w latach 1998 - 2003 i prognoza na 2004 ( w tyś. ton )

Źrodło: dane GUS, szacunek i prognoza IERiGŻ

Tabela 3. Struktura produkcji pasz w Polsce

Źródło: wyniki badań ankietowych mieszalni pasz objętych badaniami przez IERiGŻ

Tabela 4. Szacunkowa wielkość produkcji mieszanek paszowych wytwarzanych przez podmioty gospodarcze i rolników na bazie koncentratów wysokobiałkowych w 2002 r.

W 2002 roku największy przyrost produkcji pasz przemysłowych odnotowano w krajach Azji i Ameryki Łacińskiej, natomiast w Europie w wielu krajach nastąpił spadek produkcji pasz: w Holandii o ponad 9%, w Danii o 4,4%, w Wielkiej Brytanii o 3,7% i Francji o 2,7% - co było skutkiem epidemii chorób zwierząt, przede wszystkim -drobiu i, co za tym idzie - redukcji stad. Również w krajach Europy Środkowo-Wschodniej zanotowano spadek produkcji pasz w ostatnich latach: na Ukrainie z 9,0 mln ton w 2000 r. do 4,7 mln ton w ubiegłym roku (kryzys w hodowli), na Węgrzech -z 5.4 do 5,2 mln ton. W sumie w krajach europejskich nie należących do UE produkcja pasz spadła z 47,6 do 43,6 mln ton, jedynie w Rosji wzrosła z 14,5 do 15,5 mln ton (Feed International).

Tabela 5. Wyniki finansowe firm paszowych ( w % przychodów netto )

Tabela 6. Najwięksi krajowi producenci pasz

Produkcja dodatków typu Premix nieco rośnie: od 46 tys. ton w 1998 r. do 55 tys. ton w 2002 r., przewiduje się, że w 2004 roku osiągnie poziom 60 tys. ton.

Do największych krajowych producentów premiksów należą firmy:

• LNB -Kiszkowo, woj. wielkopolskie, kapitał holendersko-polski,
• TROUW NUTRITION - Grodzisk Maz., woj. mazowieckie, kapitał holenderski,
• DSM Nutritional Products (d. Roche Witaminy - Szwajcaria) -Mszczonów woj. mazowieckie, kapitał holenderski,
• BASF -Kutno, woj. łódzkie, kapitał niemiecki,
• POLSANDERS -Pruszcz Gdański, woj. pomorskie, kapitał francusko-polski,
• SANO -Sękowo, woj. wielkopolskie, kapitał niemiecki.