Komisja Europejska pracuje nad pakietem wodorowo-gazowym. Ważą się także losy wsparcia finansowego dla projektów gazowych

Gaz – jako paliwo przejściowe w okresie transformacji – będzie odgrywać coraz ważniejszą rolę w polskim miksie energetycznym. Zwłaszcza w ciepłownictwie, które kogenerację opartą na paliwie gazowym postrzega jako najlepszą obecnie alternatywę dla węgla. Eksperci prognozują, że do 2040 roku polska energetyka będzie już w dość dużym stopniu oparta na gazie, tymczasem w UE rośnie liczba przeciwników zastosowania tego paliwa do produkcji energii. – Trend jest jasny: chodzi o zdekarbonizowanie gazu – mówi Sara Piskor z Europejskiej Sieci Operatorów Systemów Przesyłowych Gazu Ziemnego. Komisja Europejska pracuje nad nową strategią wodorowo-gazową, która ma być znana jeszcze w tym roku.

– Gaz był postrzegany jako baza dla odnawialnych źródeł energii, jako najczystsze z paliw kopalnych, które ma najmniejszy ślad węglowy. Natomiast w tej chwili – ponieważ CO₂ stał się w Unii Europejskiej pewną walutą – mamy sytuację, w której ten ślad węglowy gazu okazuje się nadal zbyt wysoki, nie mieści się w coraz ambitniejszych wymogach – mówi agencji Newseria Biznes Sara Piskor, dyrektor ds. strategii, komunikacji i public affairs w ENTSOG – Europejskiej Sieci Operatorów Systemów Przesyłowych Gazu Ziemnego.

Gaz jest postrzegany jako alternatywa w kontekście odchodzenia od węgla, ponieważ charakteryzuje się około dwukrotnie niższą emisyjnością. Z drugiej strony w UE rośnie liczba przeciwników tego paliwa jako nieekologicznego i – drugiego po węglu – najbardziej emisyjnego. Trend ograniczania roli tego surowca w produkcji energii jest coraz silniejszy, co potwierdza m.in. to, że Europejski Bank Inwestycyjny zamierza zaprzestać finansowania projektów gazowych po 2021 roku. 

– Myślę, że pewną przesadą jest jednak stwierdzenie, że gaz jest paliwem schyłkowym. Sytuacja takich krajów jak Polska, które mają przed sobą dużą transformację i będą zastępować gazem inne paliwa kopalne, jest widoczna dla decydentów europejskich, europejska polityka klimatyczna to widzi. Natomiast trend jest jasny – chodzi o zdekarbonizowanie gazu – wyjaśnia ekspertka.

Według danych Agencji Rynku Energii w 2020 roku udział gazu w produkcji energii elektrycznej w Polsce wynosił ok.10 proc. (węgla kamiennego i brunatnego 69,9 proc., a OZE – 17,1 proc.). Jednak zużycie gazu w odpowiedzi na stopniowy spadek zużycia węgla ma rosnąć z każdym rokiem.

– W Unii Europejskiej gaz stanowi dzisiaj ok. 22 proc. całości miksu energetycznego. To też jest duży udział do zastąpienia – mówi Sara Piskor. – Specyficzną rolę gaz odgrywa w sektorze ciepłownictwa. Dlatego ważne, aby tę transformację postrzegać przez pryzmat tego, na ile gotowi są na nią użytkownicy i w jaki sposób zastępować funkcję, jaką dzisiaj spełnia gaz, kolejnymi mocami, które będą bardziej zielone.

Polska dysponuje jedną z najbardziej rozwiniętych w Europie sieci ciepłowniczych, z której jest ogrzewane w sumie ok. 40 proc. zasobu mieszkaniowego Jednak krajowe ciepłownictwo opiera się głównie na węglu, rokrocznie zużywając go ok. 26 mln ton. Emituje przy tym około 68 mln ton CO₂ rocznie, czyli aż 1/4 całej, krajowej emisji. Branża wskazuje, że szybkie przejście na OZE jest w jej przypadku niemal niemożliwe – chociażby z braku odpowiedniej technologii, a alternatywą jest dla niej kogeneracja oparta właśnie na paliwie gazowym.

– To, jak będzie wyglądać przyszłość gazu, zależy od tego, na ile będziemy umieli opowiedzieć historię o tym, że gaz da się zdekarbonizować, że są technologie i projekty, które to umożliwiają. Mam tu na myśli biogaz i wodór, których rola będzie proporcjonalnie rosnąć wtedy, kiedy rola gazu będzie się kończyć, a nowe moce wytwórcze wodorowe i biogazowe będą instalowane w systemie – mówi dyrektor ds. strategii, komunikacji i public affairs w ENTSOG. – Moim wycinkiem prac jest to, aby sieci, które mamy bardzo bogate, sprawne i dobrze zorganizowane, tworzyły wartość dla klientów również po tej dekarbonizacji.

Jak wskazuje, w kolejnych latach rola gazu będzie prawdopodobnie stopniowo ograniczana, ustępując miejsca wodorowi produkowanemu z OZE (np. w procesie elektrolizy wody). Z opublikowanej w lipcu ub.r. unijnej strategii wodorowej wynika, że udział wodoru w koszyku energetycznym Europy wzrośnie do 2050 roku do poziomu 13–14 proc. (w 2018 roku było to ok. 2 proc.). Rozpoczęcie wykorzystywania czystego wodoru na dużą skalę i w szybkim tempie będzie mieć kluczowe znaczenie dla osiągnięcia przez UE bardziej ambitnego celu redukcji emisji gazów cieplarnianych o co najmniej 50–55 proc. do 2030 roku.

Dyrektor w ENTSOG zauważa, że bardziej niepewna przyszłość czeka natomiast wodór szary i niebieski. Ten pierwszy jest wytwarzany w procesie reformingu metanu lub zgazowania węgla. W produkcji drugiego, mniej emisyjnego niebieskiego wodoru stosuje się natomiast metody wychwytu CO₂, a następnie jego składowania lub ponownego wykorzystania. Szary i niebieski wodór stanowią obecnie przeważającą większość globalnej produkcji.

– Jak będzie wyglądała rola tych gazów, jest w tej chwili nieprzesądzone. One nie zostały ujęte w rewizji dyrektywy RED II o odnawialnych źródłach energii, ale mają być ujęte w grudniowym pakiecie wodorowo-gazowym. Czekamy na decyzję odnośnie do tego, w jaki sposób będzie zachowana możliwość handlowania certyfikatami, handlowania gwarancjami pochodzenia tych gazów niskoemisyjnych dla całości systemu, czy one będą traktowane dokładnie tak samo jak źródła odnawialne, czy jednak trochę inaczej – podkreśla Sara Piskor.

Druga istotna kwestia to finansowanie gazowych projektów infrastrukturalnych. Wycofywanie się z takiego wsparcia przewiduje m.in. projekt rozporządzenia o transeuropejskich sieciach energetycznych.

– Dzisiaj w UE mamy otwartych mnóstwo legislacji, m.in. rozporządzenie o transeuropejskich sieciach energetycznych, w którym został zaproponowany bardzo krótki okres przejściowy. Widzimy trochę obawy ze strony operatorów, czy te projekty zdążą się wpisać i dostać dofinansowanie, bo mówi się o 2027, maksymalnie 2029 roku dla projektów wspierających low-carbon gases. Przed decydentami i całym łańcuchem wartości jeszcze dużo dialogu odnośnie do tego, jak te ramy finalnie będą wyglądać – mówi ekspertka ENTSOG.

Jak podkreśla, dziś rynki energii elektrycznej i gazu są ściśle połączone, bo to z gazu jest wytwarzana energia elektryczna. Tę silną korelację widać w dzisiejszej sytuacji w UE – kryzys na rynku gazowym przekłada się na dynamiczne podwyżki cen prądu w większości krajów członkowskich.

– W przyszłości będziemy mieć sytuację odwrotną – to elektryczność będzie produkować wodór, który będzie mógł funkcjonować w gospodarce, i tę zależność pomiędzy gazem a elektrycznością, synergię pomiędzy nimi trzeba dobrze uregulować – mówi Sara Piskor.