Zalecenia do zakładania plantacji polowych...

prof. dr hab. Stefan Szczukowski
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie

Wstęp

Z prognoz zmian intensywności wykorzystania rolniczej przestrzeni produkcyjnej wynika, iż polskie rolnictwo stanowić będzie w coraz szerszym zakresie źródło surowców dla przemysłu i lokalnej energetyki. Pewną alternatywą są szybko rosnące krzewiaste wierzby, których biomasa może być wykorzystana do chemicznego przetwórstwa (celuloza, metanol) oraz jako odnawialne, ekologiczne paliwo. 

Uprawa wierzb krzewiastych na plantacjach polowych może dać rolnikom wiele korzyści ze względu na:

• niskie nakłady pracy,
• niską energochłonność uprawy (małe zapotrzebowanie na nawozy i pestycydy),
• wysoką produktywność,
• możliwość wykorzystania dużych powierzchni gleb do uprawy,
• możliwość zastosowania standardowych maszyn do uprawy gleby, sadzenia i z drobnymi adaptacjami do zbioru biomasy,
• nieograniczony rynek (przyszłościowo),
• bezpieczna uprawa dla środowiska (integracja celów społecznych: rolnictwa i środowiska).

Wybór gleby i przygotowanie stanowiska

Przed założeniem plantacji należy uwzględnić właściwe jej rozplanowanie w terenie, które umożliwi zmechanizowanie prac uprawowych (sadzenie, nawożenie, pielęgnacja, zbiór). Należy wydzielić drogi technologiczne i miejsca na uwrocia sprzętu zmechanizowanego.

Dobrym stanowiskiem pod plantacje szybko rosnących gatunków wierzb krzewiastych są grunty użytkowane rolniczo (płużnie) wyższych klas bonitacyjnych np. klasy III a i III b (gleby odpowiednie pod uprawę rzepaku). Dobre są również do tego celu gleby aluwialne napływowe oraz mady, które mogą być okresowo nadmiernie wilgotne (ale nie zabagnione), gleby te są aktualnie zagospodarowane zwykle jako użytki zielone. 

Pod uprawę szybko rosnących wierzb krzewiastych mogą być przeznaczone grunty słabsze, niższych klas bonitacyjnych, ale pod warunkiem ich nawadniania i intensywnego nawożenia np. osadami ściekowymi. Możliwe jest również zagospodarowanie gleb zanieczyszczonych przez przemysł np. metalami ciężkimi.

Gleba powinna być dobrze przygotowana, tak jak pod inne uprawy rolnicze, i całkowicie odchwaszczona. Największym zagrożeniem dla roślin wierzby są chwasty wieloletnie.

W roku poprzedzającym sadzenie na stanowiskach po użytkach zielonych należy skutecznie zwalczyć chwasty, szczególnie wieloletnie: perz (Agropyron repens), ostrożeń (Cirsium arvense), powój (Convolvulus arvensis) i inne. Najlepiej zastosować na chwasty w pełni wegetacji Roundup (glyfosate) w dawce 4-8 litrów na ha. Po kilku tygodniach glebę ze zniszczoną masą roślinną należy zaorać (podorywka + bronowanie). Na zimę należy wykonać orkę (najlepiej na głębokość na 40 cm). Wiosną glebę starannie zabronować, aby powierzchnia jej była wyrównana co ułatwi mechaniczne sadzenie zrzezów sadzarką. 

Dobór gatunków i odmian

Do uprawy wykorzystywać można różne gatunki wierzb szybko rosnących: Salix viminalis, S. triandra (amygdalina), S.dasyclados etc. oraz liczne hybrydy międzygatunkowe. Najodpowiedniejszymi do uprawy w Polsce są różne formy z gatunku Salix viminalis – wierzba konopianka i jej międzygatunkowe krzyżówki.

Formy wykorzystywane na plantacjach polowych powinny pochodzić z pewnego źródła i spełniać następujące wymagania:

• rozmnażać się wegetatywnie,
• charakteryzować się szybkim wzrostem,
• pędy powinny szybko odrastać po zbiorze (po każdej rotacji),
• charakteryzować się odpornością na choroby i szkodniki oraz wysoką mrozoodpornością,
• mieć korzystną morfologię pędów
• charakteryzować się dobrą produktywnością i jakością drewna.

Sadzenie

Rozmnażanie krzewiastych wierzb odbywa się przez sadzenie zrzezów (odcinków pędów jedno – lub dwuletnich o długości 25 cm). Zrzezy są pozyskiwane w zimie poprzedzającej sadzenie. Powinny być one przechowywane w pomieszczeniu chłodnym i wilgotnym. Należy je chronić przed bezpośrednim nasłonecznieniem i wiatrem. Sadzi się zrzezy wiosną na początku okresu wegetacji, kiedy wilgotność gleby po okresie zimy jest jeszcze wysoka. 

Gęstość sadzenia uzależniona jest od rozstawu kół maszyn rolniczych, zwłaszcza ciągników i maszyn towarzyszących przy sadzeniu i zbiorze roślin z plantacji. W Polsce sadzi się zrzezy w zagęszczeniu 40 tys. szt./ha (0,75 x 0,33 m).

W Szwecji sadzi się zrzezy w równoległych rzędach. Odległość między rzędami wynosi 0,75 m, następnie 1,25 m, znów dwa rzędy w odległości 0,75 m, odstęp 1,25 m itd. (sadzenie pasowe). Odległość między zrzezami w rzędzie wynosi 0,50 m, co daje obsadę około 15 000 zrzezów na hektar (przy powyższym sposobie sadzenia zakłada się zbiór roślin w cyklach 3-letnich).

Pojawienie się pędów następuje szybko. Po 2-3 tygodniach można określić te sadzonki, które się nie przyjęły i uzupełnić je nowymi zrzezami (dobrze przechowywanymi).

Pielęgnacja

Wierzba krzewiasta w pierwszym roku uprawy ma małą zdolność konkurencyjną w stosunku do chwastów, dlatego też bardzo ważnym zadaniem jest utrzymanie plantacji w stanie nie zachwaszczonym. Nawet w przypadku bardzo dobrego przygotowania pola pod nasadzenia mogą pojawić się chwasty zagłuszające młode rośliny. Po sadzeniu wierzby (zanim zaczną rozwijać się jej pędy) należy zastosować herbicydy doglebowe. 

Zalecane herbicydy do zwalczania chwastów

Jeżeli chemiczna walka z chwastami nie daje zadawalających wyników i wystąpi zachwaszczenie wtórne, trzeba zastosować pielęgnację mechaniczną. Bardzo ważne jest aby mechaniczne zwalczanie chwastów rozpocząć zanim chwasty rozwiną silny system korzeniowy. Najczęściej w okresie wegetacji wymagane jest dwukrotne spulchnienie międzyrzędzi w celu zniszczenia chwastów. 

Nawożenie roślin

Pierwszy rok uprawy
Pierwszy rok traktowany jako faza wstępna. Należy zadbać o właściwy rozwój systemu korzeniowego i rozkrzewienie się roślin. Należy pobrać próbki glebowe celem określenia zawartości makro i mikroelementów w glebie i uzupełnić braki składników pokarmowych. W tym okresie należy bardzo ostrożnie dawkować nawozy.Nawożenie mineralne należy NPK zastosować w proporcji 30:10:30 kg/ha.

Po pierwszym roku uprawy pędy powinny być wycięte w okresie zimowym, co będzie stymulowało rozkrzewienie roślin w drugim i w następnych latach wegetacji. 

Drugi rok uprawy
W drugim roku rośliny należy nawozić intensywnie NPK odpowiednio 80:30: 80 kg/ha. W tym czasie składniki pokarmowe pobierane z gleby są wykorzystywane przez rośliny do tworzenia dużej liczby pędów, liści i korzeni. 

Trzeci i dalsze lata uprawy
Nawozy NPK zastosować w ilości odpowiednio: 60:15:60 kg/ha. Po odpadnięciu liści i uformowaniu się warstwy ściółki, zapotrzebowanie na nawożenie mineralne jest ponownie niższe, ponieważ część składników pokarmowych rośliny przyswajają z rozkładającej się biomasy liści. 

Zbiór

Pozyskiwanie drewna rozpoczyna się zwykle po dwóch latach uprawy w cyklach:

• jednorocznych, 
• dwuletnich,
• trzyletnich.

Po ścięciu pędów tuż nad powierzchnią gleby, na wiosnę niskie karpy wypuszczają nowe łodygi, które można eskploatować w powyższym cyklu zbioru. Produkcja na plantacji krzewiastych wierzb może przebiegać bez większych zakłóceń przez 20-25 lat. 

Zbiór roślin z plantacji może być przeprowadzony ręcznie (piły tarczowe, motorowe) lub przy użyciu sieczkarni do zbioru kukurydzy ,,Jaguar'' firmy Class (odpowiednio adaptowane). Przy użyciu tej maszyny następuje ścinanie pędów, rozdrabnianie ich na zrębki i załadunek na kontener do przewozu biomasy (analogicznie jak przy zbiorze kukurydzy).