Ekologiczna produkcja owczarska

Obserwowane w rolnictwie europejskim tendencje do jego ekstensyfikacji i rosnące zainteresowanie produkcją ekologiczną zauważalne są również w owczarstwie.  Żywienie owiec przy wykorzystaniu naturalnych użytków zielonych prowadzi do uzyskania bardziej cenionych przez konsumentów produktów, jest też czynnikiem wspomagającym utrzymanie stabilności ekosystemów pastwisk. Wykazano, że zaprzestanie wypasów na terenach górskich prowadzi do degradacji runi pastwiskowej wskutek zmniejszenia się jej różnorodności florystycznej, stopniowego zarastania pastwisk, co w konsekwencji przyczynia się do pogorszenia walorów turystyczno-krajobrazowych regionu.
Badania nad intensyfikacją wypasu owiec dowiodły, że nadmierne nawożenie wpływa na uproszczenie składu florystycznego runi pastwiskowej i zmniejszenie pobrania paszy przez zwierzęta.
Duża koncentracja pogłowia, charakteryzująca przemysłowe technologie produkcji zwierzęcej, stwarza problemy z utylizacją odchodów, powoduje zatruwanie powietrza amoniakiem, siarkowodorem i metanem, wywołuje też problemy zdrowotne u stłoczonych
i zestresowanych zwierząt. Podatność takich zwierząt na epizoocje implikuje konieczność stosowania środków farmaceutycznych, co powoduje wzrost kosztów produkcji, a przy nie zachowaniu odpowiedniego okresu ich karencji – ma wpływ na jakość uzyskiwanych produktów.

Ekologiczna produkcja stanowi działalność ściśle związaną z ziemią, a w gospodarstwie podtrzymywany jest układ wzajemnych zależności pomiędzy glebą a roślinami, roślinami a zwierzętami oraz zwierzętami i glebą. Mając na względzie stopień rozwoju, profil oraz metody produkcji, owczarstwo w Polsce jest szczególnie predysponowane do prowadzenia takiej działalności.
Podstawę sukcesu stanowi tu właściwy dobór zwierząt. Należy kierować się ich zdolnością do adaptacji w nowych warunkach, witalnością i odpornością na choroby. Niebagatelną rolę odgrywa dobre przystosowanie do warunków hodowli ekstensywnej, co implikuje dobre wykorzystanie pastwiska. Owce powinny odznaczać się też korzystnymi parametrami produkcyjnymi i dobrym wykorzystaniem paszy w specyficznym środowisku chowu ekologicznego, a więc przy mniejszej o około 20% koncentracji składników pokarmowych.

Najbardziej odpowiednie są owce posiadające wełnę mieszaną, grubą, stanowiącą dobrą izolację przed niekorzystnymi warunkami w chowie pastwiskowym. Wełna taka posiada dobre parametry termoizolacyjne, równocześnie stanowiąc barierę dla wody – umożliwia jej szybkie spływanie i wysychanie.
Zwierzęta introdukowane muszą pochodzić z gospodarstwa ekologicznego, a jagnięta od czasu odsadzenia muszą być hodowane zgodnie z zasadami rolnictwa ekologicznego. Do stada można wprowadzić maciorki z gospodarstw nie ekologicznych w ilości nie przekraczającej 20% stanu własnego stada (za zgodą jednostki certyfikującej ta wartość może zostać zwiększona do 40% w przypadku, gdy producent w znaczący sposób poszerza gospodarstwo, podjął decyzję o zmianie rasy zwierząt lub planuje rozwój nowej produkcji).
    W gospodarstwach ekologicznych zaleca się wykorzystywać owce ras i odmian lokalnych, jako optymalnie przystosowane do warunków klimatycznych cechujących dany rejon, a więc miejscowe owce długowełniste (np. polska owca pogórza), a w drugiej kolejności – nizinne (rasy mniej odporne). Na uwagę zasługują mieszańce maciorek tych ras
z trykami ras mięsnych. Dzięki komponentowi ojcowskiemu uzyskuje się poprawę cech tucznych i rzeźnych potomstwa.
Występująca powszechnie na terenach gór i pogórza polska owca górska jest rasą niezwykle odporną i mało wymagającą, lecz odznaczającą się niezadowalającym poziomem cech produkcyjnych i reprodukcyjnych. Korzystniejsze parametry można uzyskać wykorzystując mieszańce pochodzące po matkach tej rasy i trykach owcy wschodniofryzyjskiej. Charakteryzuje je szybkie tempo wzrostu i w wieku 7 miesięcy osiągają masę ciała dorosłych tryków polskiej owcy górskiej. Plenność kształtuje się na poziomie około 150% (110-120% w przypadku pierwiastek, osiągając maksymalną wartość 180%), a masa ciała potomstwa jest wyższa średnio o 10 kg (20%) w porównaniu z owcą górską. Jeszcze korzystniejsze efekty produkcyjne można uzyskać na drodze krzyżowania maciorek F1 z trykami F1.

Do chowu w gospodarstwie ekologicznym bardzo dobrze predysponowane są owce większości ras rzadkich, tzw. ras zachowawczych. Program Ochrony Zasobów Genetycznych Zwierząt Gospodarskich obejmuje 11 lokalnych ras owiec. W większości przypadków liczebności poszczególnych populacji kształtują się na poziomie około 200 sztuk (np. owca rasy świniarka, owca olkuska czy uhruska), co może stanowić poważną przeszkodę w nabyciu materiału hodowlanego na potrzeby gospodarstwa ekologicznego.
Najliczniejszą rasą owiec objętą Programem jest wrzosówka, owca w typie kożuchowo-plennym. Bardzo łatwo przystosowuje się do zróżnicowanych warunków klimatyczno-środowiskowych, będąc rasą bardzo mało wymagającą pod względem warunków chowu
i żywienia. Charakteryzuje się dużą witalnością i odpornością na choroby. Jest rasą wcześnie dojrzewającą płciowo (około 7. miesiąca życia) i asezonalną. Przy jednym wykocie w roku jej średnia plenność jest wysoka i wynosi 140-200%, a przy dwóch wykotach w roku osiąga niekiedy poziom 280%.

W gospodarstwie ekologicznym należy dążyć, by proces produkcyjny w jak największym stopniu przebiegał na pastwisku. Tym niemniej, w celu realizacji pełnego cyklu produkcyjnego konieczna jest odpowiednia infrastruktura obejmująca budynki owczarni, paszarnię, wiaty, koszary, okólniki i drogi dojazdowe.

Podłoga w owczarni powinny zapewniać zwierzętom dobrostan w zakresie poruszania się
i wypoczynku. Tym samym powinna ona być sucha, nie śliska i odznaczać się dobrą izolacyjnością termiczną. Głęboka ściółka jest z punktu widzenia zoohigieny i dobrostanu zwierząt korzystniejsza, gdyż zapewnia zwierzętom komfort termiczny i korzystniejsze warunki mikroklimatyczne. Dlatego też jest zalecana w ekologicznym utrzymaniu owiec.
W przypadku, gdy producent zdecyduje się na wykorzystanie podłóg rusztowych, to – zgodnie z zaleceniami unijnymi – co najmniej połowa podłogi owczarni musi pozostać stała (nie ażurowa).
Dla potrzeb produkcji ekologicznej preferowany jest system pastwiskowy (pastwiskowo-alkierzowy), w którym zwierzęta w okresie wegetacyjnym runi bytują na pastwiskach, a w okresie zimowym – w owczarni. Pastwiska powinny być wyposażone
w wiaty, stanowiące ochronę przed niesprzyjającymi warunkami atmosferycznymi. Zwierzęta muszą mieć zapewniony stały dostęp do wody, a jej ujęcia powinny być chronione przed ich bezpośrednim dostępem.
Ekologiczny chów owiec nie jest możliwy w oderwaniu od ziemi, areału upraw,
a żywienie zwierząt winno być zasadniczo realizowane paszami wytworzonymi właśnie z tej powierzchni. Samowystarczalność pod względem bazy paszowej jest jednym z czynników decydujących o autonomii takiego gospodarstwa. Zwierzęta powinny być tu żywione produktami wyłącznie ekologicznymi, pochodzącymi z własnego, bądź innego certyfikowanego gospodarstwa. Mając na uwadze fakt, iż – pomimo dynamicznego rozwoju – w Polsce nadal spotyka się stosunkowo niewiele tego typu gospodarstw, producent powinien w zasadzie korzystać z własnej bazy paszowej. Dopuszczalne jest jedno odstępstwo od powyższego zalecenia. Mianowicie, w żywieniu owiec można stosować pasze pochodzące
z gospodarstw konwencjonalnych w ilości nie przekraczającej 10% suchej masy skarmianych pasz ogółem, a ich dzienny udział nie może przekroczyć 25% suchej masy dawki.
W dziennej dawce pasz treściwych podawanych zwierzętom w gospodarstwie ekologicznym dopuszcza się maksymalnie 20% udział pasz pochodzących z gospodarstwa nie certyfikowanego.
Podstawę żywienia owiec w gospodarstwie ekologicznym powinna stanowić zielonka pastwiskowa. Jest ona najbardziej naturalną paszą dla przeżuwaczy, a sam pobyt owiec na pastwisku stwarza bardzo dobre warunki dla ich dobrostanu. Poza zielonką pastwiskową pobieraną podczas wypasu, zwierzęta powinny być skarmiane paszami objętościowymi, takimi jak: siano, sianokiszonka, kiszonka i roślinami okopowymi, które powinny stanowić minimum 60% suchej masy całorocznej diety oraz paszami treściwymi: zbożami
i mieszankami treściwymi pochodzącymi z gospodarstwa lub z produkcji ekologicznej innego gospodarstwa, w ilości nie przekraczającej 40% suchej masy wszystkich skarmionych pasz.
Zarówno w profilaktyce jak i w leczeniu owiec utrzymywanych w warunkach ekologicznych, o ile nie występuje zagrożenie nagłego rozwoju i eskalacji choroby lub śmierci, w pierwszej kolejności wymagane jest stosowanie leków o pochodzeniu naturalnym – tj. preparatów ziołowych i homeopatycznym – które nie powodują działań ubocznych i nie wymagają stosowania okresu karencji na pozyskiwaną żywność. Wiele publikacji potwierdza skuteczność działania takich preparatów.
Profilaktycznie można podawać probiotyki – mikroorganizmy naturalnie bytujące
w organizmie zwierzęcia, ograniczające występowanie zaburzeń od strony układu trawiennego i o działaniu wzmacniającym układ odpornościowy.
Należy podkreślić, że kuracja w oparciu o naturalne preparaty lecznicze jest zazwyczaj procesem długotrwałym i daje pożądany efekt dopiero po upływie pewnego okresu czasu. Dlatego też w przypadku bezpośredniego zagrożenia życia zwierzęcia, producent jest zobowiązany do zastosowania wszystkich procedur zgodnych z zasadami klasycznego postępowania weterynaryjnego.
Ekologiczny chów owiec nie musi cechować się mniejszą efektywnością produkcji
w porównaniu z chowem klasycznym. Wręcz przeciwnie: wysoka jakość środowiska bytowania zwierząt, odpowiednia obsługa oraz zapewnienie wszystkich pozostałych elementów dobrostanu skutkuje niższą zapadalnością na choroby i niższym brakowaniem, nie wspominając o biobezpieczeństwie, jakości i wartości rynkowej pozyskanych produktów.