Na jagody dla zdrowia

Lato to dobra pora, by pomyśleć o tym, co będzie... po lecie. W tej części naszego Zielnika piszemy o leśnych skarbach, które warto dla zdrowia spożywać na świeżo i konserwować na zimę. Zdumiewający jest zakres leczniczych zastosowań zwykłej czarnej jagody!

Jagody, borówki czy jeżyny zaliczają się do surowców leczniczych - ugruntowanych nie tylko tradycją, ale i współczesnymi badaniami naukowymi.
Doktor Jadwiga Nartowska z Wydziału Farmaceutycznego warszawskiej Akademii Medycznej (obecnie Warszawski Uniwersytet Medyczny) przypomniała niedawno, że brytyjscy i polscy piloci z Royal Air Force (RAF) podczas wojny jadali przed nocnymi lotami bojowymi dżem z czarnych jagód... Byli przekonani, że dzięki temu lepiej widzą w ciemności. Przesąd czy ugruntowana doświadczeniami wielu pokoleń wiedza? Tak czy inaczej, ta niezwykła okoliczność dała początek badaniom trwającym już prawie 70 lat! Wszystko wskazuje na to, że antocyjany występujące w naszej jagodzie czarnej, nazywanej przez botaników borówką czernicą, rzeczywiście poprawiają widzenie w ciemności!
Stosowanie czarnych jagód w medycynie sięga wieków średnich. W XVI w. zielarze zalecali je w różnych dolegliwościach - kaszlu, gruźlicy płuc, nawet w chorobach wątroby.
Prowadzone współcześnie badania znacznie ograniczyły te dawne wskazania, ale jednocześnie pozwoliły na poznanie cennych właściwości farmakologicznych czarnej jagody i na ustalenie jej nowych zastosowań w terapii.

Borówka czernica
z rodziny wrzosowatych to gatunek występujący pospolicie w północnej i środkowej Europie, AmerycePłn. i w Azji. W Polsce spotykamy ją na obszarze całego kraju, także w górach, aż do wysokości 1800m n.p.m. Mała krzewinka o wysokości 15-30cm, o cienkich liściach, pojedynczych kwiatach w kątach liści, o koronie czerwonawozielonej lub zielonawobiałej, kwitnąca od kwietnia do czerwca, tworzy poszycie leśne w borach sosnowych i świerkowych, na glebach wilgotnych i kwaśnych.
Jej owoce to znane nam doskonale czarne jagody o wspaniałym smaku. Chętnie je zjadamy surowe lub w postaci przetworów. Sok z jagód używany jest ponadto w tkactwie artystycznym do barwienia wełny, bawełny i jedwabiu (po zaprawieniu ałunem na fioletowo, a tkanin lnianych na błękitno).
Właściwości lecznicze czarnych jagód warunkuje bogaty zestaw związków czynnych. Największe znaczenie mają garbniki, głównie pochodne katechiny, epikatechiny i antocyjany. Ważny dla aktywności antyoksydacyjnej (zapobieganie starzeniu się komórek) jest resveratrol, którego obecność w czarnych jagodach wykryto w roku 2004.
Jagody, ze względu na działanie ściągające garbników, są zalecane wewnętrznie w biegunkach, szczególnie u dzieci, zewnętrznie w stanach zapalnych błony śluzowej jamy ustnej i gardła. Duże dawki działają przeciwrobaczo.
Obecnie największe zastosowanie w lecznictwie mają jagodowe antocyjany, wykazujące różnorodne właściwości farmakologiczne i różne dobroczynne kierunki działania. Jednym z ważniejszych jest

poprawa przepływu krwi
w naczyniach żylnych oraz zwiększanie ich szczelności. W badaniach stwierdzono, że antocyjany czarnej jagody chronią ściany żył i kapilar przed wzrostem przepuszczalności, powodowanym przez nadciśnienie. W badaniach wpływu antocyjanów czernicy na naczynia wieńcowe stwierdzono, że powodują one rozkurcz naczyń wieńcowych, nawet w bardzo niskich stężeniach, zapobiegając zmniejszeniu relaksacji naczyń.

Na cukrzycę
Zaburzenia krążenia obserwowane są także u diabetyków. Więc i tu dobrym sposobem zapobiegania powikłaniom powodowanym przez cukrzycę może być stosowanie owoców czarnej jagody. W badaniach wykazano skuteczność wyciągu z jagód w hamowaniu rozwoju wczesnych stadiów retinopatii, czyli procesu chorobowego w naczyniach, w siatkówce oka, spowodowanego przez cukrzycę lub nadciśnienie.

Na wrzody żołądka
Znane jest także hamowanie powstawania wrzodów żołądka i dwunastnicy, indukowanych przez kwas octowy, etanol, stres, niesterydowe leki przeciwzapalne - dzięki podawaniu wyciągu z czarnych jagód.

Na zaburzenia wzroku
Antocyjany z czarnych jagód mają obecnie największe znaczenie w leczeniu i profilaktyce zaburzeń wzroku. Powstawanie katarakty i degeneracja plamki żółtej są głównymi przyczynami pogarszania ostrości wzroku i ślepoty u osób starszych. Wykonano wiele badań klinicznych efektywności terapeutycznej wyciągów antocyjanowych z owoców czarnej jagody. Jedno z nich dotyczyło wpływu tego leku na rozwój katarakty starczej u ludzi. Wyciąg z czarnych jagód, przyjmowany z witaminą E przez cztery miesiące, powodował hamowanie rozwoju zmian, a nawet obserwowano zmniejszenie zmętnienia rogówki. Badania wskazywały także na poprawę wrażliwości siatkówki i zwiększenie pola widzenia u pacjentów z krótkowzrocznością i jaskrą - w wyniku leczenia antocyjanami czarnej jagody przez 6 miesięcy.

Piloci RAF mieli rację?
Ogromne znaczenie dla pacjentów ma wpływ antocyjanów z czarnej jagody na widzenie przy złym oświetleniu. Największa liczba badań klinicznych dotyczyła właśnie wpływu antocyjanów borówki na widzenie w nocy. Poprawa widzenia przy braku światła jest bardzo ważna dla kierowców, pilotów i ludzi starszych, często ze zmianami degeneracyjnymi w oczach.
Wpływ antocyjanów borówki na widzenie w nocy wynika z przyspieszania regeneracji rodopsyny, zwanej też purpurą wzrokową, z aktywności enzymów w siatkówce i poprawy mikrokrążenia.
W świetle tych badań piloci RAF mieli rację! Jadanie dżemu z czarnych jagód poprawiało ostrość widzenia w nocy, pozwalało na szybsze dostosowanie się do ciemności i szybsze odzyskiwanie ostrości widzenia po ostrym błysku światła, na przykład eksplozji. Późniejsze badania, wykonane w latach 60., potwierdziły obserwacje z czasów wojny!

Syndrom przewlekłego zmęczenia
Być może nasze czarne jagody znajdą jeszcze nowe zastosowanie. Syndrom przewlekłego zmęczenia - trapiący wiele kobiet i mężczyzn (więcej kobiet) - może być powodowany przez tzw. stres oksydacyjny. W zalecanej terapii roślinnymi środkami o dużym potencjale antyutleniającym ważnym i skutecznym lekiem mogą być antocyjany borówki czernicy - czarnej jagody. Krótko mówiąc, wykorzystajmy porę i na jagody!