Żywienie a skład mleka

W literaturze można spotkać się ze stwierdzeniem, że obecnie nie ma w Polsce krowy (poza rasami mięsnymi), która odpowiednio odchowana i żywiona nie byłaby w stanie wyprodukować 4000 l mleka w pełnej laktacji. Sytuacja żywieniowa w naszym kraju jest wciąż co najmniej nieodpowiednia. Około połowa pogłowia jest narażona na głód energetyczny w postaci hipoglikemii, a objawy zaburzeń przemiany związków azotowych i mineralnych oraz podkliniczne zaburzenia żwacza występują u około 30-40% badanych stad.

To częste zachwianie równowagi metabolicznej krów jest przede wszystkim wynikiem takich błędów żywieniowych jak : niedobór suchej masy, energii i składników mineralnych oraz niedobór lub nadmiar białka lub włókna w dawce pokarmowej. Żywienie krów stanowi zatem czynnik, który stosunkowo szybko wywołuje zmiany w wydajności i składzie chemicznym mleka, chociaż zależności między składem pasz, a składem mleka są bardzo złożone. Wykazano, że zmiany zawartości składników są w około 45% determinowane ilością pobranej energii i białka oraz strukturą fizyczną dawki pokarmowej.

W ostatnich latach obserwuje się wzmożone zainteresowanie wpływem żywienia na koncentrację w mleku podstawowych jego składników, takich jak tłuszcz i białko. Często bowiem znacznemu wzrostowi wydajności mlecznej krów towarzyszy spadek zawartości tych składników w mleku, co świadczy o istnieniu ujemnej korelacji między wydajnością mleka a procentową zawartością w nim tłuszczu, białka ogólnego lub innych składników.

Uwarunkowania zawartości tłuszczu w mleku

Większość badań dotyczących wpływu żywienia na skład mleka skupia się na zmianach w zawartości i składzie tłuszczu.
Jest to składnik najbardziej podatny na wpływ żywienia, a ponadto w wielu krajach, w tym również i Polsce, stanowi jedno z podstawowych kryteriów zapłaty za mleko. Czynnikami decydującymi o zawartości tłuszczu w mleku są przede wszystkim pasze objętościowe, ich struktura fizyczna oraz koncentracja energii w jednostce suchej masy. Największy bezpośredni wpływ na syntezę i zawartość tłuszczu w mleku mają powstające w procesie hydrolizy i mikrobiologicznej fermentacji węglowodanów w żwaczu kwasy: octowy i propionowy oraz ich wzajemny stosunek ilościowy. U krów żywionych dawką pokarmową złożoną w 2/3 z pasz objętościowych i w 1/3 z pasz treściwych kwas octowy stanowi 60%, a propionowy 20% lotnych kwasów tłuszczowych powstających w żwaczu.

Obniżenie ilości pasz objętościowych, przy równoczesnym wzroście udziału pasz treściwych, powoduje zwężenie proporcji obu kwasów i w konsekwencji obniżenie zawartości tłuszczu w mleku.

Duże rozdrobnienie pasz strukturalnych (poniżej 0,6cm) lub ich granulowanie również powoduje zmniejszenie ilości kwasu octowego. Duży udział treściwych (zbożowych) z małą ilością włókna surowego zwiększa wydajność mleczną, ale obniża zawartość tłuszczu w mleku nawet o 1-2%. Dla prawidłowego funkcjonowania żwacza i uniknięcia wyraźnego zmniejszenia zawartości tłuszczu w mleku niezbędne są ponadto :

• koncentracja włókna surowego w dawce pokarmowej w granicach 18-22% suchej masy,
• zawartość białka do 20%.

Ze względu na to, że głównym czynnikiem decydującym o zawartości tłuszczu w mleku są pasze objętościowe należy :

• w okresie pastwiskowym oprócz zielonki skarmiać dodatek słomy (w okresie późno letnim, kiedy porost pastwiskowy jest bardziej zdrewniały zadawanie słomy jest zbędne),
• w zimowym żywieniu krów, niezależnie od innych pasz, podawać siano i słomę pastewną.

Do pasz obniżających zawartość tłuszczu w mleku zalicza się przede wszystkim liście buraczane, kapustę, mączkę kukurydzianą, makuch sojowy; a do zwiększających zawartość tłuszczu : makuch słonecznikowy, lniany makowy rzepakowy, drożdże, śruty z nasion oleistych oraz pasze bogate w skrobię takie, jak : buraki pastewne, młode zielonki lub pasze o wysokiej zawartości błonnika.

Uwarunkowania zawartości białka w mleku

Wywołanie zmian zawartości białka w mleku pod wpływem żywienia jest znacznie bardziej ograniczone w porównaniu do zmian zawartości tłuszczu. Należy podkreślić, że zawartość białka w mleku nie zależy wyłącznie od poziomu białka w dawce pokarmowej lub skarmiania pasz wysokobiałkowych, lecz głównie od równoczesnego podawania krowom pasz wysokoenergetycznych (buraki pastewne, ziemniaki, młode zielonki, sianokiszonki).

Główną przyczyną, niskiej zawartości białka w mleku (i obniżenia wydajności mlecznej) są niedobory energetyczne w żywieniu krów.
Istnieje ścisła zależność między ilością pobranej strawnej substancji organicznej, a ilością energii dla drobnoustrojów w żwaczu, której źródłem są łatwo fermentujące węglowodany, podczas gdy tłuszcze, białka i kwasy tłuszczowe spełniają drugorzędną rolę. Jeśli ilość strawnej substancji organicznej w dawce wynosi 6-12 kg, to 60-65% tej substancji podlega fermentacji w żwaczu i stanowi źródło energii dla drobnoustrojów. W przeciętnych warunkach ze 100g strawnej substancji organicznej syntetyzowane jest w żwaczu około 22g białka bakteryjnego. Koncentracja białka surowego w suchej masie winna wynosić 13%, a energii 1 jednostkę owsianą.
Okresowy niedobór energii w dawkach pokarmowych dla krów dojnych powoduje obniżenie wydajności mlecznej, niekorzystne zmiany w składzie mleka, prowadzi do uruchomienia energii tkanek ciała i spadku masy ciała. Może spowodować schorzenie metaboliczne zwane ketozą.

Wskaźnikiem prawidłowego stosunku białka do energii w dawce jest poziom mocznika w mleku. Wysoka zawartość tego składnika w mleku, przy normalnym poziomie białka w mleku świadczy o nadmiarze białka w paszy. Obniżona zawartość białka w mleku oznacza niedobór energii w dawce pokarmowej. Jeżeli zawartość białka w dawce wynosi 13% to jest ona w pełni wykorzystana a zawartość mocznika utrzymuje się w normalnych granicach 15-20 mg%.

Wraz ze wzrostem wydajności krów do ponad 20 kg mleka, ilość syntetyzowanego przez drobnoustroje białka jest niewystarczająca w stosunku do zapotrzebowania zwierząt. W tym przypadku zachodzi konieczność wprowadzenia dodatkowego białka (aminokwasy syntetyczne) o wysokiej wartości biologicznej, które nie ulegałoby rozkładowi w żwaczu.