III nagroda w konkursie Sano

Praktyczna ocena jakości i wartości pokarmowej kiszonek wyprodukowanych w regionie szczecińskim

mgr inż. Agnieszka Brzezińska, prof. dr hab. Krum Petkov, Akademia Rolnicza Szczecin

Potencjał genetyczny zwierząt gospodarskich często nie jest wykorzystany z powodu nieodpowiedniego żywienia, na co składa się między innymi jakość produkowanych pasz objętościowych, szczególnie kiszonek. Dobrej jakości kiszonka powinna charakteryzować się parametrami zbliżonymi do surowca wyjściowego i może stanowić podstawową paszę objętościową stosowaną przez cały rok. Jednocześnie kiszonka upraszcza technologię chowu i koszty żywienia krów, dlatego w krajach o intensywnej produkcji mleka udział kiszonek w ogólnej puli pasz objętościowych wynosi 65-100%. W regionie Pomorza Zachodniego znaczny udział użytków zielonych, a także duża ilość opadów latem nie sprzyja konserwowaniu poprzez suszenie na siano, co sprawia, że coraz większą rolę w żywieniu przeżuwaczy odgrywają kiszonki. Zdarza się jednak, że wyprodukowane kiszonki nie są najwyższej jakości na co wpływ mają nie tylko warunki pogodowe, czy optymalny termin zbioru, ale także przyjęte metody i sposób zakiszania roślin.

W celu poprawy procesu zakiszania stosuje się również dodatki, które pomagają wyprodukować kiszonkę dobrej jakości. Zaleca się stosowanie dodatków zarówno do pasz trudno jak i łatwo zakiszających się. Dodawane preparaty stymulują powstawanie kwasu mlekowego, hamują rozwój niepożądanej mikroflory, a tym samym zapewniają zachowanie właściwości pasz świeżych i uzyskanie kiszonki dobrej jakości. Należy jednak pamiętać, że konserwanty zarówno chemiczne, jak też biologiczne będą skuteczne w działaniu, jeżeli proces kiszenia zostanie przeprowadzony prawidłowo. Żaden preparat nie jest w stanie naprawić takich błędów popełnianych przy kiszeniu jak zanieczyszczenie, nieprawidłowe rozdrobnienie, wadliwe ugniecenie, niewłaściwe przykrycie. Mają one na celu jedynie ułatwienie procesu fermentacji, a nie jego zastąpienie.

Celem pracy było przeprowadzenie oceny jakości i wartości pokarmowej kiszonek wyprodukowanych różnymi metodami w różnych gospodarstwach. Analizowano i oceniano jakość kiszonek z kukurydzy z 11 gospodarstw i kiszonek z traw z 10 gospodarstw. Do sporządzania kiszonek stosowano preparaty kiszonkarskie różnych firm, w tym Sanosilo Gras i SanoSilo Mais, które bardzo dobrze wypadły w ocenie. Z pobranych próbek przeprowadzono analizy chemiczne, które obejmowały oznaczenie podstawowego składu (sucha masa, popiół, białko og., włókno sur, ekstrakt eterowy, bezazotowe wyciągowe), a ponadto oznaczono ilość lotnych kwasów tłuszczowych, azot amonowy, alkohol, glukozę.

W tabeli 1 podano średnie wyniki analiz i oceny kiszonek z gospodarstw należących do Spółdzielczej Agrofirmy Witkowo.

Tab. 1 Skład chemiczny (%) i wartość kiszonek w Spółdzielczej Agrofirmie Witkowo

Ocena jakości kiszonek

Umiejętność oceny jakości kiszonek ma duże znaczenie nie tylko badawcze, ale przede wszystkim praktyczne. Za podstawę oceny jakości kiszonek przyjęto zmiany chemiczne i fizyczne zachodzące w składnikach komórkowych. Wielkość tych zmian określać można na podstawie oceny organoleptycznej oraz analizy chemicznej. Jedna z metod oceny organoleptycznej zwana kluczem królewieckim polega na określaniu jakości kiszonek na podstawie ich zapachu, barwy, smaku, struktury (tab. 2). Jednak ocena organoleptyczna nie stanowi pełnego obrazu jakości kiszonki, gdyż jest zawsze obciążona błędami natury subiektywnej. Dlatego w późniejszych latach uzupełniono ją analizą chemiczną i nazwano zmodyfikowanym kluczem królewieckim. Ocenę chemiczną jakości badanych pasz przeprowadzono w oparciu o metodę Fliega - Zimmera, która jako kryterium przyjmuje udział poszczególnych kwasów (tab. 3).

Tab. 2 Ocena organoleptyczna kiszonek według klucza królewieckiego

Tab. 3 Ocena kiszonek według skali Fliega – Zimmera

Kiszonki z kukurydzy

Kiszonki z kukurydzy charakteryzowały się bardzo zróżnicowaną zawartością suchej masy (22,0-34,6%). Natomiast białka ogólnego zawierały od 7,1% do 9,9%, a włókna od 16,8 do 25,2% w suchej masie. Świadczy to o prawidłowym terminie zbioru zielonki, co potwierdza też wysoki udział związków bezazotowych wyciągowych. Kiszonki charakteryzowały się również wysoką wartością energetyczną (5,7-6,4 MJ NEL). We wszystkich kiszonkach zanotowano wysoki udział kwasu mlekowego wynoszący w sumie kwasów ponad 70%. Tylko w jednym przypadku obecność kwasu masłowego wpłynęła na obniżenie oceny według Fliega-Zimmera do dobrej. Niski udział azotu amonowego świadczy o nieznacznym rozkładzie białka w trakcie procesów fermentacyjnych. Uzyskane wartości pH były nieco niższe od zalecanych, tylko w przypadku kiszonki sporządzonej z Sanosilo Mais wartość pH była optymalna. Ocena według klucza królewieckiego była zróżnicowana od średniej do bardzo dobrej.

Kiszonki z traw

Kiszonki z traw byty jeszcze bardziej zróżnicowane pod względem udziału suchej masy - od 37,4 do 70,5%. Jakościowo dobre kiszonki uzyskuje się przy koncentracji suchej masy od 30 do 50%. Przy zbyt mocnym przesuszeniu nie można dobrze ubić zakiszanego surowca, natomiast przy zbyt wilgotnym zakiszanym surowcu następuje wyciek soku kiszonkowego, a z nim również składników po karmowych. Udział białka ogólnego wynosił od 13,4 do 20,7% w suchej masie. Wyższa zawartość białka (>20%) zwiększa pojemność buforową, a tym samym hamuje proces zakiszania. Poziom włókna wynosił od 24,2 do 37%. Wraz ze zwiększonym udziałem włókna następuje spadek zawartości białka oraz cukrów oraz zwiększa się podatność kiszonki na pleśnienie. Wartość energetyczna kiszonek (5,5 do 6,4 MJ NEL w kg s.m.) kształtowała się podobnie jak w normach DLG. Również uzyskane wartości pH kiszonek powyżej 4 odpowiadały przyjętym normom. We wszystkich kiszonkach zanotowano bardzo wysoki udział kwasu mlekowego (od 67,5 do 83,1%). W pięciu stwierdzono występowanie kwasu masłowego, co spowodowało obniżenie ich oceny do dobrej według Fliega-Zimmera. Stosunek azotu amonowego do azotu ogólnego w 3 kiszonkach był wyższy niż 11%, w jednej sięgnął aż 63%. Świadczy to o znacznym rozkładzie białka i niskiej wartości pokarmowej.

Ocena kiszonek z traw według klucza królewieckiego nie korespondowała z oceną według Fliega-Zimmera. Według klucza żadna z kiszonek nie uzyskała oceny bardzo dobrej, a tylko 3 kiszonki uzyskały ocenę dobrą, 4 - średnią, 1 - mierną i 2 - złą. Podczas gdy w ocenie według Fliega-Zimmera 3 kiszonki uzyskały ocenę dobrą, a 7 ocenę bardzo dobrą. Świadczy to o tym, że żadna z metod oceny kiszonki nie jest doskonała.