Bezpieczne opryskiwanie

Podczas zabiegów chemicznej ochrony roślin oraz w trakcie czynności związanych z opryskiwaniem część środków trafia do gleby i wraz z wodą przesiąka do jej głębszych warstw. Tempo przesiąkania zależy od właściwości środka chemicznego, rodzaju i wilgotności gleby, jej przepuszczalności  i zasobności w materiał organiczny oraz wielkości opadów.
Gleby bogate w materiał organiczny i gleby gliniaste lepiej wiążą cząsteczki substancji chemicznej, powstrzymując ich przesiąkanie. Przesiąkanie zachodzi intensywniej w uprawach roślin trwałych,
gdzie gleba nie jest uprawiana i powstają w niej stałe kanały przepływu wody. Największe ryzyko
skażenia wód podziemnych występuje w miejscach o wysokim poziomie wód gruntowych, gdzie grubość
warstwy gleby, która może filtrować i zatrzymywać te zanieczyszczenia, jest niewielka.

Skażenia miejscowe i rozproszone
Skażenia powstające podczas zabiegów chemicznej ochrony roślin można podzielić na skażenia miejscowe i rozproszone. Do skażeń miejscowych najczęściej dochodzi w następstwie rozlania lub rozsypania stężonego środka ochrony w miejscu jego przechowywania lub napełniania zbiornika opryskiwacza, a także przy składowaniu nieopłukanych opakowań. Prowadzi to do akumulacji substancji chemicznych w glebie, co uniemożliwia ich szybką degradację. Wysoka koncentracja substancji tworząca skażenie miejscowe może powodować wyniszczenie organizmów glebowych oraz doprowadzać, pod wpływem opadów deszczu, do groźnego w skutkach zmywania substancji do wód powierzchniowych lub ich przesiąkania do wód podziemnych. Mniej szkodliwe dla środowiska skażenia rozproszone powstają w wyniku znoszenia cieczy podczas opryskiwania, jej ociekania z roślin i zmywania z powierzchni gleby. Rozproszony na dużej powierzchni rozcieńczony środek ochrony ulega szybszemu rozpadowi pod wpływem działania światła słonecznego i powietrza lub czynników chemicznych oraz biologicznych (rozkład przez mikroorganizmy glebowe). Mniej nie oznacza jednak braku wpływu na środowisko. Przy znoszeniu cieczy na sąsiednie uprawy może dojść do ich uszkodzenia, szczególnie w najbliższym sąsiedztwie podczas stosowania herbicydów. Również stosowanie środków grzybo- lub owadobójczych w sąsiedztwie upraw, na które nie są
one zarejestrowane, może doprowadzić do stwierdzenia w plonach sąsiada niedozwolonych pozostałości ś.o.r. Szczególną dbałość należy zachować podczas opryskiwania w sąsiedztwie kwitnących upraw, zwłaszcza stosując preparaty o długim okresie prewencji dla pszczół. Jeżeli w wyniku znoszenia ciecz opryskowa trafia bezpośrednio do zbiorników wodnych, to stanowi zagrożenie dla organizmów wodnych oraz dla ludzi, w razie wykorzystywania wody z tych zasobów jako pitnej. Środki ochrony roślin ze skażeń
rozproszonych mogą trafić do wód powierzchniowych w wyniku spływu wody z pola, erozji gleby (transport cząsteczek gleby) oraz przesiąkania i spływu podpowierzchniowego. Spływ wody z pola, erozja i straty wody przez system melioracji występują, jeśli woda zbyt wolno przesiąka i gleba nie może zatrzymać całej dostępnej wody lub gleba jest już przesiąknięta wodą (osiągnęła 100% polowej pojemności wodnej).


 
Środki ochrony roślin należy przewozić w sposób zabezpieczający pojemniki przed przewróceniem się i uszkodzeniem

Jak unikać skażeń miejscowych?
Najtańszym, praktycznie bezkosztowym sposobem unikania tych skażeń jest przestrzeganie zaleceń zawartych w Kodeksie Dobrej Praktyki Organizacji Ochrony Roślin (DPOOR). Środki ochrony roślin należy przewozić w oryginalnych opakowaniach, najlepiej w pojemniku zapewniającym ich stabilne ustawienie i umożliwiającym zebranie ewentualnych wycieków lub rozsypanych preparatów. Załadunek i wyładunek należy przeprowadzać na suchej powierzchni, bez wystających elementów mogących uszkodzić opakowania. Zawsze trzeba zwracać uwagę na dodatkowe instrukcje w rodzaju „tą stroną do góry”, a przed załadunkiem sprawdzić, czy opakowania są całe i nieuszkodzone. W gospodarstwie należy unikać przewożenia nadmiernych ilości ś.o.r. Przewożąc w opryskiwaczu przygotowaną ciecz użytkową należy zachować szczególną ostrożność, a jadąc na pole nie wjeżdżać w cieki wodne. Środki ochrony roślin należy przechowywać we właściwie zlokalizowanym i zorganizowanym magazynie, dostępnym dla upoważnionych osób i wyposażonym w środki umożliwiające reagowanie na sytuacje awaryjne (np. wycieki, rozlania). Największe zagrożenie powstania skażeń miejscowych występuje podczas przygotowywania opryskiwacza do pracy przed zabiegiem. Zawsze trzeba zaplanować działania związane z opryskiwaniem upraw, określić położenie wszelkich obszarów wrażliwych, takich jak zbiorniki i cieki wodne, kanały melioracyjne i inne miejsca wymienione w przepisach prawa. Jeżeli w sąsiedztwie opryskiwanej uprawy znajdują się studnie, to należy je przykryć. Do wykonywania zabiegów ochrony roślin stosować sprzęt z oznakowaniem CE. Opryskiwacz powinien być wyposażony w zawory przeciwkroplowe i zbiorniki na czystą wodę do płukania układu cieczowego oraz zapewniać minimalną objętość pozostałości cieczy w zbiorniku. Przed zabiegiem należy wykonać jego kalibrację, aby ustawić zakładaną dawkę cieczy na hektar oraz przygotować tyle cieczy użytkowej, ile jest niezbędne. Umożliwi to zminimalizowanie pozostałości cieczy użytkowej po zabiegu. Wszystkie czynności związane z kalibracją i przeglądami opryskiwacza należy wykonywać z dala od studni, źródeł, kanałów melioracyjnych i innych obszarów wrażliwych na skażenie wody. Napełniając zbiornik opryskiwacza należy kontrolować wskaźnik poziomu cieczy, aby nie dopuścić do przepełnienia zbiornika oraz do wydostawania się z niego piany. Ciecz użytkową należy sporządzać bezpośrednio przed jej użyciem z dala od zbiorników wodnych, a po przygotowaniu nie wolno pozostawiać jej bez nadzoru. Przygotowując ciecz użytkową najlepiej korzystać z odpowiedniego sprzętu (np. rozwadniacze), a w razie ich braku posłużyć się nieprzepuszczalnym materiałem, na którym wykonywane są czynności wstępne (mieszanie, odmierzanie). Natychmiast po pobraniu ś.o.r. opakowania trzeba zamknąć, a opróżnione w całości trzykrotnie przepłukać i popłuczyny wlać do zbiornika opryskiwacza. Podczas wykonywania oprysków trzeba zachować właściwe odległości od obszarów chronionych (respektować strefy ochronne). Nie wolno opryskiwać otwartych zbiorników i cieków wodnych, studni i kanałów melioracyjnych. Nie należy również opryskiwać utwardzonych powierzchni, z których ciecz może spływać w jednym kierunku
i tworzyć skażenia miejscowe. Należy unikać znoszenia cieczy, szczególnie w sąsiedztwie obszarów wrażliwych,  a podczas postoju opryskiwacza wyłączyć opryskiwanie. Jeżeli w trakcie opryskiwania wystąpią awarie opryskiwacza, to w miarę możliwości trzeba je natychmiast usuwać, przy czym czynności naprawcze wykonywać z dala od obszarów wrażliwych. Po zabiegu należy umyć opryskiwacz z zewnątrz. Najlepiej zrobić tow polu, za każdym razem zmieniając miejsce, aby unikać nagromadzenia się pozostałości ś.o.r.  w jednym miejscu. Jeżeli mimo przeprowadzeniakalibracji opryskiwacza pozostaniew zbiorniku nadwyżka cieczy, to należy ją wypryskać na powierzchni uprzednio opryskiwanej. Nie wolno spuszczać pozostałości na ziemię ani w jakimkolwiek innym miejscu. Należy wielokrotnie płukać instalację opryskiwacza, a do mycia stosować najmniejszą konieczną objętość wody, co umożliwi ograniczenie ilości powstających popłuczyn. Jeżeli opryskiwacz jest myty w gospodarstwie, to popłuczyny należy zbierać do zamkniętego systemu bioremediacji. Opryskiwacz należy przechowywać w bezpiecznym i wyznaczonym do tego celu miejscu, najlepiej na stanowisku biobed lub pod zadaszeniem.



Opryskiwacz na stanowisku biobed
Pozostałości ś.o.r. należy zagospodarowywać we właściwy i bezpieczny sposób, a najlepiej unikać ich powstawania (kalibracja, mycie w polu). Zawsze należy czytać etykietę- instrukcję stosowanego środka ochrony roślin, aby sprawdzić, czy nie ma specjalnych zaleceń dotyczących zagospodarowania pozostałości. Opakowania po ś.o.r. należy zwracać do punktu, w którym je kupiliśmy, a pozostałości i preparaty niepełnowartościowe zagospodarowywać w sposób legalny. Nie wolno ich porzucać lub zakopywać w ziemi czy wylewać do zlewu albo kanału ściekowego. Jeżeli jest to możliwe, to pozostałości płynne należy wykorzystać do powtórnego opryskiwania, natomiast pozostałości stałe (np. osad z filtrów, rozlane ś.o.r. zebrane za pomocą trocin lub piasku) kompostować lub poddać innemu sposobowi bioremediacji. Pozostałości stałe, nieprzetworzone w procesie biodegradacji, powinny być utylizowane jako odpad niebezpieczny. Na każdym z etapów pracy ze środkami ochrony roślin mogą wystąpić sytuacje awaryjne, takie jak rozlanie lub rozsypanie preparatu. Aby zapobiec ewentualnemu skażeniu, należy przygotować absorbent, najlepiej trociny, piasek lub wyściółkę dla kotów oraz przybory do zebrania skażonego materiału (szufelka i zmiotka) oraz pojemnik i worki foliowe, w których skażony materiał będzie przechowywany do czasu utylizacji.


Właściwy sposób posezonowego przechowywania opryskiwacza

 
Przy przewożeniu środków ochrony roślin opryskiwaczem trzeba zachować szczególne środki ostrożności


Jak zapobiegać skażeniom rozproszonym?
Znoszenie cieczy użytkowej następuje w wyniku ruchów powietrza, które przenoszą drobne kropelki cieczy użytkowej poza strefę opryskiwania. Istnieją różne sposoby umożliwiające ograniczenie tego zjawiska w uprawach rolniczych. Jeżeli jest to możliwe, należy stosować rozpylacze antyznoszeniowe, wytwarzające mniej drobnych kropel podatnych na znoszenie lub dodawać do cieczy adiuwanty ograniczające lotność kropel. Ograniczenie znoszenia umożliwia utrzymywanie belki polowej na wysokości mniejszej niż 50 cm i utrzymywanie prędkości roboczej poniżej 8 km/h. Znoszenie cieczy
znacznie ogranicza stosowanie pomocniczego strumienia powietrza. Decydując się na zakup opryskiwacza wyposażonego w rękaw powietrzny, najlepiej wybrać sprzęt z kierowanym strumieniem. Żywopłoty rosnące wokół pól ograniczają znoszenie, a nieopryskiwane strefy rozmieszczone wzdłuż
obszarów wrażliwych ograniczają ilość cieczy docierającej do tych obiektów. W sadach i jagodnikach, gdzie stosowane są opryskiwacze sadownicze, należy właściwie dobierać parametry robocze sprzętu do opryskiwanych roślin. W szczególności dotyczy to wydajności wentylatora i ilości powietrza oraz sposobu ustawienia rozpylaczy (np. zmniejszenie odległości między nimi a opryskiwanym obiektem).
Pomocne są opryskiwacze z regulacją strumienia powietrza umożliwiającą korygowanie kierunku strumienia powietrza zależnie od kierunku i siły wiatru, a także opryskiwacze wyposażone w ruchome przesłony zamykające w razie potrzeby wylot powietrza po jednej ze stron opryskiwacza.
Należy stosować wytwarzające większe krople rozpylacze antyznoszeniowe i inżektorowe. Najskuteczniej ograniczają znoszenie opryskiwacze tunelowe oraz sensorowe, kierujące ciecz tylko w strefy z ulistnieniem. Podobnie jak w uprawach polowych, znoszenie można ograniczyć, sadząc
żywopłoty lub dodając do cieczy opryskowej adiuwanty. W ograniczaniu spływu wody
z pola pomocna będzie właściwa uprawa gleby (np. ograniczona  uprawa, terminy uprawek itp.).
W uprawach  rolniczych należy stosować uprawę konturową, w której orkę wykonuje się w poprzek stoku. W uprawach stałych rzędy roślin powinny przebiegać również w poprzek skłonu. Można tworzyć pasy filtracyjne z roślinności rosnące wzdłuż cieków wodnych albo pas filtracyjny z roślinności na lub między polami oraz w poprzek skłonów. Bruzdy lub małe tamy umieszczone wewnątrz pola znajdującego się na pochyłości mogą również ograniczyć i spowolnić spływ wody.

Opryskiwacz
Jednym z najważniejszych elementów decydujących o powstawaniu lub niepowstawaniu skażeń miejscowych i rozproszonych jest stosowany opryskiwacz, jego właściwości eksploatacyjne oraz stan
techniczny. W dwóch dyrektywach UE, zawierających wymagania dotyczące bezpieczeństwa operatora i środowiska, znajduje się zapis, że opryskiwacz musi być zaprojektowany i wykonany
w sposób ułatwiający jego precyzyjne napełnianie niezbędną ilością pestycydu, zapewniający
łatwe i całkowite opróżnianie oraz zapobiegający wyciekom pestycydów i zanieczyszczeniu źródła poboru wody w trakcie wykonywania tych czynności.


Znoszenie cieczy roboczej można ograniczyć prowadząc belkę niżej i stosując rozpylacze inżektorowe


Opryskiwacz musi być wyposażony w środki umożliwiające łatwą, dokładną i pewną regulację dawek, a zaprojektowany i wykonany tak, aby zapewnić nanoszenie pestycydu na obszary docelowe, ograniczając tym samym jego utratę na innych obszarach oraz zapobiegając znoszeniu pestycydu do środowiska. Jego konstrukcja i wykonanie powinny zapobiegać utracie pestycydu po wyłączeniu oraz umożliwiać łatwe i dokładne czyszczenie bez zanieczyszczania środowiska. W celu sprawdzenia, czy odpowiednie części maszyny spełniają wymagania gwarantujące właściwe dawkowanie i ograniczenie znoszenia  cieczy użytkowej, producent musi przeprowadzić lub zlecić wykonanie odpowiednich badań dla każdego typu danej maszyny. Opryskiwacz spełniający wszystkie wymagania dotyczące bezpieczeństwa oznaczany jest znakiem CE. Coraz powszechniej wdrażana do praktyki precyzyjna technika ochrony roślin w istotny sposób przyczynia się do ograniczenia skażeń miejscowych i rozproszonych. W stosowanym w opryskiwaczach sterowaniu komputerowym korzysta się  komputerów pokładowych, wytrzymałych na zmienne warunki pracy w polu. Umożliwia ono kontrolę przebiegu procesów istotnych z punktu widzenia stosowanej dawki na hektar. Połączenie komputera z czujnikami prędkości jazdy ciągnika  i przepływomierzami  umożliwia obliczenie  dawki na hektar oraz ilości wypryskanej cieczy.                                                                                                                                                                                                                                    W niektórych opryskiwaczach polowych komputery sterujące przepływem cieczy zapewniają również optymalny dobór parametrów wewnętrznego płukania opryskiwacza, dzięki czemu zmniejsza się zapotrzebowanie na czystą wodę niezbędną do uzyskania dokładnego płukania wewnętrznego. W nowoczesnych opryskiwaczach polowych istnieje możliwość indywidualnego sterowania pojedynczymi rozpylaczami oraz monitorowania w nich przepływu cieczy. Indywidualna kontrola przepływu i możliwość odcinania dopływu cieczy do wybranych rozpylaczy umożliwia współpracę z systemami nawigacji satelitarnej i wyłączanie opryskiwania nad obiektami wymagającymi specjalnej ochrony i w ich pobliżu. Pozycjonowanie opryskiwacza z wykorzystaniem nawigacji satelitarnej zapewnia precyzyjne wykonywanie zabiegów ochrony roślin na podstawie mapy pola. Wykorzystanie pozycjonowania satelitarnego w połączeniu z automatycznym sterowaniem i wyborem rozpylaczy oraz związanej z nimi zróżnicowanej wielkości kropel umożliwia ograniczanie znoszenia w zmiennych warunkach pogodowych. Dzięki takim rozwiązaniom możliwe jest ograniczenie znoszenia cieczy na sąsiednie uprawy lub obiekty wrażliwe, takie jak zbiorniki i cieki wodne czy studzienki melioracyjne. W połączeniu z możliwością sterowania pracą pojedynczych rozpylaczy w opryskiwaczach polowych możliwe jest precyzyjne opryskiwanie pól
o nieregularnych kształtach, bez pryskania na sąsiednie uprawy i niedopryskiwania skrajnych fragmentów pola.

Po zakończeniu oprysków opryskiwacz najlepiej umyć w polu