„Mozliwosci i koniecznosc przyjecia przez Polske procedur rejestracji zastrzezonych znaków

prof. dr hab. Małgorzata Duczkowska - Piasecka Szkoła Główna Handlowa
Marek Gąsiorowski, Fundacja Funduszu Współpracy

Ekspertyza:

Możliwości i koniecznosci przyjęcia przez Polskę
procedur rejestracji zastrzeżonych znaków
dla produktów spożywczych

W Unii Europejskiej prowadzona jest polityka ochrony nazw i znaków pochodzenia produktów dających gwarancje jakości, miejsca pochodzenia i tradycyjnego charakteru danego produktu. Istota i procedura ochrony produktów żywnościowych ze względu na pochodzenie związane są z polityką Komisji Europejskiej w zakresie jakości żywności i regulowane są rozporządzeniami Rady Europejskiej nr 2081/92 oraz nr 2082/92. Przyjęcie regulacji prawnych w UE na ten temat na tak wysokim szczeblu oznacza, że kraje członkowskie nie mają dowolności w stosowaniu tych rozporządzeń, ale muszą przyjąć je w całości i ściśle do nich stosować.

Zastrzeganie znaków dla produktów spożywczych w Unii Europejskiej wynika z prowadzonej polityki bezpieczeństwa żywności, ochrony konsumenta oraz jakości sprzedawanych produktów żywnościowych. Równocześnie wskutek przyznawania znaków Unia Europejska wspiera dywersyfikację w produkcji żywności, dając tym samym konsumentom szerszy wybór produktów, których pochodzenie i właściwości oraz szczególne cechy mogą zidentyfikować kupujący. Produkty żywnościowe stają się mniej masowe i mniej anonimowe. Takie działania – wsparte prawem UE – wpisuje się w tendencję indywidualizacji konsumpcji i segmentowania rynku.

Fundacja Funduszu Współpracy, w ramach Polsko Amerykańskiego Projektu Rozwoju Produktów Lokalnych „Agro-Smak”, podejmuje problematykę ochrony produktów regionalnych oraz rodzimej żywności próbując uwrażliwić zarówno decydentów, jako i producentów na możliwości takich produktów na rynku europejskim oraz propozycje z tego stanu wynikające opisuje niniejsza ekspertyza.

Rozporządzenia nr 2081 i 2082 wskazują, że przedmiotem ochrony jest nazwa pochodzenia produktów rolnych lub artykułów żywnościowych, pochodzenie graficzne produktów lub produkty o gwarantowanej, tradycyjnej specjalności z danego regionu czy kraju.

Wniosek o rejestrację składa grupa producentów i zawiera on zbiór warunków wymagań wytwarzania produktu, zwany specyfikacją produktu, która stoi na straży oryginalności produktu oraz jest podstawowym dokumentem dla organów kontroli i nadzoru. Kontrolowana jest zgodność ze specyfikacją, a nie zgodność z normami. Wniosek złożony zostaje do stosownej instytucji na terenie kraju, w którym znajduje się dane miejsce lub regon geograficzny, z którego pochodzi produkt.

Po zweryfikowaniu uzasadnienia dla takiego wniosku, państwo członkowskie przekazuje dokumentację wraz ze specyfikacją do Komisji, która dokonuje rejestracji, zgodnie z przyjętą procedurą.

Doświadczenie krajów europejskich wskazuje, że tego typu produkty stały się ważnym źródłem dochodu dla mieszkańców wsi i że podwyższają one atrakcyjność terenów wiejskich.

Należy oczekiwać, że w momencie, kiedy Polska stanie się członkiem UE, lokalni producenci żywności będą mieli możliwość korzystania z unijnych instrumentów przeznaczonych na podtrzymanie lokalnej tradycji i dziedzictwa wiejskiego.

W prawie polskim konieczne regulacje dotyczące rejestracji oznaczeń geograficznych (nazwa pochodzenia i oznaczenie geograficzne) oraz sposobów wprowadzenia na rynek takich produktów są rozproszone w różnych aktach prawnych, niepełne, niespójne, nie zachowują miedzy sobą odpowiedniej logiki i podobnego podejścia do problemu. Z kolei przepisy prawne regulujące wytwarzanie i ochronę produktów o specyficznych cechach jakości wynikających z tradycyjnego sposobu wytwarzania tego produktu nie zostały wdrożone do prawa polskiego.

Nie powstają akty prawne umożliwiające w Polsce wdrożenia systemu organizacyjnego umożliwiającego, poza samą rejestracją, także kontrolę wytwarzania i wprowadzenia na rynek tradycyjnych produktów żywnościowych zgodnie z procedurami UE. Nie powstają struktury organizacyjne i procedury postępowania, by skutecznie wykorzystać dorobek prawny UE oraz krajowe zasoby surowcowe i technologiczne, wynikające z tradycji i dziedzictwa materialnego kraju.

Efektywna ochrona rodzimej żywności, w całym swym zróżnicowaniu regionalnym i biologicznym oraz specyfice smaku i składu, możliwa będzie jedynie w sytuacji wprowadzenia systemu prawnego i organizacyjnego zgodnego z omawianymi Rozporządzeniami Unii Europejskiej.

Zawarte w ekspertyzie propozycje rozwiązań jako produkt wyjścia przyjmują zarówno dosłowne zapisy Rozporządzeń Rady UE jak i intencje, jakie przyświecały Ustawodawcy, czyli Unii Europejskiej w tworzeniu jej polityki rozwoju obszarów wiejskich. Jest godne uwagi, że spośród możliwości rejestracji znaków regionalnych wybrano jedynie żywność i produkty pochodzenia rolniczego, dając tym samym szanse producentom rolnym i przetwórcom działającym na obszarach wiejskich na lepszy rozwój. Nie można, więc – jak w polskich rozwiązaniach – traktować rejestracji znaków regionalnych jedynie jako ochrony własności intelektualnej, ponieważ rzecz dotyczy zupełnie innych procesów, zjawisk i celów.

Przypominamy, że polityka „żywności jakościowej”, ma na celu zachowanie zróżnicowanej tożsamości produktów, prowadzonych ze względu na miejsce tradycyjnego ich pochodzenia i możliwości identyfikowania ich z konkretnym producentem, przez co stają się atrakcyjniejsze oraz tworzą na rynku jakościowo bogatszą oferty dla konsumenta. Tym samym producenci tych produktów oraz ich produkty mogą sprostać konkurencji produktów masowych.

Trzeba przypominać, że zgodnie z rangą aktów prawnych regulujących te kwestie przez Radę Unii Europejskiej i Komisję Europejską zapisy tam zawarte obowiązują państwa członkowskie w całości i są bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich, które mają obowiązek wprowadzenia przepisów prawnych i administracyjnych koniecznych do stosowania postanowień Rozporządzenie Rady (EWG) nr 2081/92 oraz 2082/92.

By zachować to co można zachować z naszego dziedzictwa kulturowego, zwyczajów żywieniowych dorobku kulinarnego oraz biorąc pod uwagą rangę sprawy, przepisy Unii Europejskiej, które obowiązują na ten temat, zasady funkcjonowania małych i średnich przedsiębiorstw w sektorze żywnościowym, warunki konkurencji i tendencje kształtowania się popytu na żywność w krajach Unii Europejskiej wskazane byłoby:

1. Wprowadzić krajową spójną politykę w zakresie zachowania i promocji rodzimych produktów rolnych i artykułów żywnościowych.
2. Podjąć inicjatywę legislacyjną porządkującą i harmonizującą przepisy prawne w ramach krajowej polityki zachowania rodzimych produktów rolnych i artykułów żywnościowych.
3. Stworzyć krajowy system ochrony własnych znaków oznaczeń krajowych, zgodnych odpowiednimi Rozporządzeniami UE.
4. Powołać odpowiednią organizację badającą zasadność wniosku o uzyskanie ochrony pochodzenia produktu, czy też ochrony specyficznej jakości, posiadającą niezbędne certyfikaty uznawane przez UE.
5. Podstawą systemu wprowadzania na rynek produktów określonym pochodzeniu geograficznym jest, poza faktem uzyskania uprawnień z tytułu rejestracji, kontrola zgodności sposobu wytwarzania chronionych produktów i poprawności wprowadzania ich na rynek. Ustanowienie i przygotowanie odpowiedniej jednostki kontrolnej, realizującej taki nadzór jest sprawą pierwszorzędną.
6. Stworzyć system wsparcia i doradztwa dla producentów takich produktów. Ze względu na specyfikę zagadnienia, sieć ta nie powinna być włączona w ogólny system doradztwa rolniczego.
7. Przeznaczyć część funduszy, w ramach priorytetów rozwoju obszarów wiejskich, właśnie na rozwój rynku produktów o określonym pochodzeniu geograficznym i specyficznej tradycyjnej jakości.

Istotnym czynnikiem w polityce rejestracji tych znaków – oprócz realizacji celów wynikających z ochrony konsumenta – jest polityka UE wobec rozwoju obszarów wiejskich, podnoszenia ich atrakcyjności raz tworzenia miejsc pracy.
Działania zmierzające do rejestracji znaków, wspierane z funduszy europejskich przyczyniają się do realizacji celów regionalnych polityki strukturalnej UE na obszarach wiejskich. Wśród tych celów szczególnie ważne jest zachowanie tożsamości wsi i regionów, dziedzictwa kulturowego, tworzenie alternatywnych źródeł zarobkowania dla rolników.
Jest, więc zastanawiające, dlaczego w Polsce – jak dotąd – uczyniono niewiele, by umożliwić a zwłaszcza rozpropagować ideę oraz konieczność, konieczność nade wszystko procedury rejestracji takich znaków świadczących pochodzeniu żywności

Przyszłe korzyści dla konsumentów producentów

Jest prawdą, że procedury rejestracji produktów określonym pochodzeniu geograficznymi i specyficznej tradycyjnej jakości są ściśle określone i wymagają należytego przygotowania się do tego zarówno instytucji rządowych jak i samych producentów, ale prawdą jest także, że wskutek ich przyjęcia w proces rozwoju lokalnego można osiągnąć znaczne efekty, spośród których najważniejsze są:

• możliwości identyfikacji narodowej (regionalnej) producenta danego produktu i poprawę konkurencyjności szczególnie dobrych a zwłaszcza tradycyjnych polskich produktów.
• możliwość zachowani dla potomnych polskiej tradycji żywnościowej i możliwość pokazania innym obywatelom UE polskich „specjalności” wynikających z polskich tradycji.
• możliwości poprawy jakości żywności. Jest to szczególny problem w Polsce. Podjęcie produkcji żywności tradycyjnymi metodami, metodami lokalnych specyficznych surowców, oznakowanej ze względu na pochodzenie otwiera wielu przedsiębiorstwom przetwórczych dostęp do nowych możliwości, do wykorzystania zupełnie innych zagadnień i przepisów – niekoniecznie łatwiejszych, ale innych, dających większą szansę.
• wielu małych i najmniejszych producentów żywności nie wytrzyma konkurencji na jednolitym rynku. Przystąpienie do grupy produkującej żywność szczególnego rodzaju umożliwia wejście na „nisze rynkową” a więc dostanie się na zupełnie innym poziom konkurowania o innego (nie masowego) klienta i stwarza szansę na rozwój małego biznesu.
• ochrona znaków, to ochrona przed podróbkami, to mocniejsza pozycja producentów na rynku nie tylko wobec konkurencji ale wobec konsumenta.
• ochrona produktów żywnościowych ze względu na pochodzenie – to szansa na wykorzystanie unijnych środków przeznaczonych tak dla sektora małych i średnich przedsiębiorstw jak i na rozwój obszarów wiejskich.
• wreszcie – nie bez znaczenia jest, iż cała procedura rejestracji znaków i ich utrzymania na rynku wymaga konsolidacji społeczności lokalnych i poszczególnych grup zawodowych związanych z wytwarzaniem danego produktu. Realizuje to zasadę Unii Europejskiej – partnerstwa w rozwoju i poszukiwaniu środków finansowych kasy UE.

W podsumowaniu można stwierdzić, że podjęcie przez Polskę procedury rejestracji znaków ochraniających produkty żywnościowe ze względu na pochodzenia daje niepowtarzalną szansę realizacji własnych celów rozwojowych, włącznie z celem naczelnym – tworzeniem miejsc pracy i poprawą sytuacji dochodowej ludności wiejskiej, w tym – rolniczej.