Pszczele produkty lubimy od 9 tys. lat

Ludzie wykorzystują pszczele produkty: wosk i miód, od co najmniej 9 tys. lat - wynika z badania przedstawionego w "Nature". Upodobania neolitycznych mieszkańców Europy, Afryki i Bliskiego Wschodu badano w 17 krajach, w tym w Polsce.

Upodobanie ludzi do pszczelich produktów jest starsze niż sądzono, i bardziej powszechne - twierdzą autorzy nowej publikacji: naukowcy z Finlandii, Austrii, Francji, Niemiec, Wielkiej Brytanii, Irlandii, Węgier, Polski, Serbii, Słowenii, Grecji, Włoch, Portugalii, Hiszpanii, Turcji, Algierii i Tunezji, którzy na fragmentach naczyń znalezionych w Europie i Afryce szukali śladów wosku.

 
Jak przypominają, o upodobaniu ludzi do miodu i wosku świadczy m.in. ikonografia starożytnego Egiptu (z okresu ok. 2400 lat p.n.e.), treść rysunków naskalnych czy ślady znajdowane na stanowiskach związanych z pradziejowymi zbieraczami. Nie było jednak jasne, kiedy ludzie zorientowali się po raz pierwszy, że pszczoły są warte ich uwagi.

 
Jednym z pszczelich produktów, których poszukiwano najczęściej, jest wosk, który jest estrem wyższych kwasów tłuszczowych. Ich wykrycie na szczątkach naczyń to dla badaczy sygnał kontaktu dawnych ludzi z pszczołami.

 
"Śladów wosku na naczyniach nie widać gołym okiem. To ślady tłuszczów, które gromadzą się w bardzo drobnych porach naczyń ceramicznych, od ich wewnętrznej strony" – tłumaczył prof. Arkadiusz Marciniak z Instytutu Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

 
Jak dodał, metodę pozyskiwania takiego osadu, jego analizy i oznaczania pod względem biochemicznym opracowali chemicy z Uniwersytetu w Bristolu. "Każdy produkt organiczny ma swoją biochemiczną sygnaturę i na tej podstawie możemy rozpoznawać różne substancje. W analogiczny sposób kilka lat temu podczas analiz naczyń pochodzących z Kujaw ustalono, że w okresie wczesnego neolitu produkowano sery" - przypomniał.

 
Takich śladów, stanowiących pozostałość wosku, szukali teraz naukowcy na naczyniach pochodzących z Europy, a także części Bliskiego Wschodu i północnego krańca Afryki. Analizy prowadzono z rozmachem: zbadano 6 400 fragmentów pradziejowych naczyń. W efekcie naukowcy opracowali mapę obrazującą powszechne zainteresowanie neolitycznych rolników pszczołami.

 
Najstarsze ślady obecności wosku w naczyniach pochodzą z VII tys. p.n.e. Zachowały się na stanowiskach związanych z osadami w Çayönü Tepesi i Çatalhöyük na terenie Anatolii, w azjatyckiej części Turcji. Okazało się, że pszczele produkty wykorzystywali również neolityczni pasterze z Afryki Północnej, terenów położonych obecnie w granicach Algierii i Tunezji.

 
Ślady wosku znajdowano m.in. w Europie Środkowej, na terenie Austrii i Niemiec, na stanowiskach związanych z neolityczną kulturą ceramiki wstęgowej rytej.

 
Są też tropy "polskie" - ślady wosku zachowane na naczyniach ze stanowiska Wolica Nowa (k. Brześcia Kujawskiego) i Ludwinowo (k. Włocławka, na Kujawach), jednego z najważniejszego stanowisk wczesnoneolitycznych w Polsce.

 
Jak wyjaśnił prof. Marciniak, naczynia te są charakterystyczne dla kultury ceramiki wstęgowej rytej, pochodzącej z drugiej połowy 6. tys. p.n.e. "Tak starych znalezisk związanych z pszczołami jeszcze w Polsce nie było. To początki wykorzystywania pszczół jako źródła miodu i wosku pszczelego" - podkreśla prof. Marciniak. Dodaje, że znane dotychczas najstarsze pewne ślady wykorzystywania wosku lub miodu na terenie Polski pochodzą z okresu wczesnego średniowiecza, przełomu 1. i 2. tysiąclecia n.e.

 
"Teraz wiemy, że wosk pszczeli był na naszych ziemiach znany i wykorzystywany tak samo, jak w innych częściach Europy, na Bałkanach i w Europie Zachodniej, począwszy od początku neolitu, czyli drugiej połowy 6. tysiąclecia. Tym samym potwierdziło się, że polski neolit był częścią większego świata wczesnych rolników" – podkreśla archeolog z UAM.

 
Ślady wykorzystania wosku urywają się na stanowiskach położonych bardziej na północ, powyżej 57 równoleżnika szerokości geograficznej północnej (który na terenie Europy biegnie przez Danię). Autorzy publikacji sugerują, że kilka tysięcy lat temu klimat tej części Ziemi był zbyt chłodny, by mogły tam żyć pszczoły.

 
Eksperci zastanawiają się, w jaki sposób dawni mieszkańcy Europy korzystali z korzystali z wosku. Według prof. Marciniaka mało prawdopodobne jest zastosowanie związane z rytuałami, kosmetyką czy medycyną. "Wydaje się, że powody jego wykorzystania były bardziej technologiczno-użytkowe. Naczynia, na których znaleziono ślady wosku są duże, typowe dla tego okresu. Odkryliśmy w tego typu naczyniach również ślady tłuszczów zwierzęcych" - powiedział.

***

Więcej informacji nt. odkrycia można znaleźć na stronie http://nature.com/articles/doi:10.1038/nature15757