Wrotycz pospolity

Tanacetum vulgare L.

Opis. Aromatyczna bylina z rodziny złożonych (Asteraceae syn. Compositae) ma silną, wzniesioną, czterokanciastą łodygę wysokości 30—150 cm, liście skrętoległe, pierzastosieczne, kropkowane. Koszyczki, zebrane w gęste baldachokształtne kwiatostany, zawierają tylko kwiaty rurkowate, brzeżne - żeńskie, wewnętrzne - obupłciowe. Cała roślina wydziela silną woń przypominającą kamforę i ma korzennogorzki smak. Dła wielu osób zapach ten jest odstręczający.

Kwitnienie: lipiec - wrzesień.

Zasięg. Wrotycz pospolity występuje w całej Europie i w umiarkowanej strefie Azji. Spotyka się go na brzegach rowów i potoków, w zaroślach, na przydrożach, skrajach lasów i rumowiskach.

Uprawa. Wrotycz pospolity uprawiany jest często w ogrodach, chociaż doświadczeni zbieracze ziół uważają, że dziko rosnące rośliny odznaczają się znacznie silniejszym aromatem i większą aktywnością biologiczną. Najpierw uprawiano wrotycz w ogrodach przyklasztornych, skąd rozprzestrzenił się powoli jako roślina użytkowa i zaaklimatyzował w Europie Środkowej.

Zawartość substancji i działanie. Dawniej wrotycz pospolity był również ważną rośliną leczniczą. Ziele zawiera głównie olejek lotny z tujonem jako najważniejszym składnikiem, następnie gorycz tanacetynę, żywice i wosk. W małych ilościach pobudza apetyt i przyspiesza trawienie. Stosowany zewnętrznie przynosi ulgę przy naciągnięciu ścięgien i bólach reumatycznych. W dawnych czasach posługiwano się nim jako trucizną, używano do balsamowania zwłok i barwienia tkanin.

Przyprawa i jej zastosowanie. W ubiegłych stuleciach to silnie pachnące ziele stosowane było chętnie do przyprawiania dań mięsnych, np. baraniny i dziczyzny. Anglicy przedkładali je nawet nad miętę. Co prawda było to w czasach, gdy nie istniały lodówki i gdy główna rola przyprawy polegała często na zagłuszaniu „haut gout" mięsiwa. Jest to istotnie przyprawa o dostatecznie intensywnym zapachu, aby przytłumić zapach i smak niezbyt świeżego produktu spożywczego. I dziś także stosuje się przyprawy o ostrym smaku, głównie jednak dla skompensowania niezadowalających właściwości smakowych produktów głęboko zamrożonych lub zakonserwowanych w inny zmieniający je sposób. A jednak wrotycz pospolity jako przyprawa prawie wyszedł z użycia. Dawniej stosowano go często do aromatyzowania ciast i puddingów. Dzisiaj, gdy kuchnia stała się wyrafinowana, intensywny jego zapach razi wysubtelnione zmysły węchu i smaku. Zgodnie z tradycją ziele wrotycza było używane jeszcze jako środek leczniczy w zaburzeniach żołądkowych występujących zazwyczaj na skutek spożycia zbyt obfitych posiłków świątecznych po dłuższym okresie postu. Uwaga: większe ilości ziela są bardzo trujące.

Inne informacje. Jako roślinę ozdobną uprawia się Tanacetum vulgare f. crispum de Candolle, o dekoracyjnych, paprociowatych liściach.