Tatarak zwyczajny

Acorus calamus L.

Opis. Tatarak jest byliną z rodziny obrazkowatych (Araceae), wyrastającą do 150 cm wysokości. Kłącze rozczłonowane, czołgające się, długości 50 cm i średnicy 3 cm, wydaje corocznie kilka trójkanciastych łodyg z liśćmi ustawionymi w dwu prostnicach jak u traw. Kolba kwiatostanowa zwarta, wysmukła, początkowo zielona, później brunatniejąca. Ponad kolbą wystaje pionowo ustawiona liściasta pochwa.

Kwitnienie: czerwiec i lipiec.
 
Pochodzenie i zasięg. Pradawną ojczyzną tataraku są tereny Azji Południowej i Wschodniej oraz wschodnie rejony Ameryki Północnej. W Indiach znany był od dawna jako roślina lecznicza. Dziś jest szeroko rozprzestrzeniony; spotkać go można jako roślinę dziko rosnącą na bagnach, na brzegach stawów rybnych, rzek i potoków w całej umiarkowanej strefie Azji, Europy i Ameryki. Starożytni Grecy i Rzymianie doceniali właściwości lecznicze tataraku. Arabowie i Tatarzy przywieźli go do Europy podczas wypraw wojennych, ale dopiero w XVI wieku rozprzestrzenił się w Europie Środkowej.
 
Uprawa i zbiór. Kłącza pozyskuje się wyłącznie z roślin dziko rosnących. Zbiór najlepiej przeprowadzać w jesieni. Kłącza oczyszczone z resztek korzeni suszy się na powietrzu lub w suszarni w temperaturze nie przekraczającej 35 °C. Tatarak można rozmnażać w jego naturalnym siedlisku, wtykając kawałki kłączy w muł (tzw. półuprawa).
 
Zawartość substancji i działanie. Kłącze tataraku zawiera do 3,5% olejku lotnego, gorycze, śluz i garbniki, cholinę, glikozydy oraz fitoncydy. Stosuje się je w zaburzeniach trawienia, wzdęciach, zaburzeniach przemiany materii i chorobach pęcherzyka żółciowego.
 
Przyprawa i jej zastosowanie. Jako przyprawę stosuje się wysuszone, silnie, lecz przyjemnie pachnące kłącze tataraku. Zależnie od sposobu przygotowania rozróżnia się kłącze okorowane, nie okorowane i kandyzowane. Kłącze nie okorowane odznacza się największą zawartością olejku lotnego i najsilniejszym zapachem. Kłącze okorowane jest niekiedy mielone. Ma smak korzenny i gorzkawy. Tatarak jest najczęściej stosowany w kuchni islamskiej i indyjskiej. Proszkiem otrzymanym ze zmielenia kłączy przyprawia się potrawy słodzone i kompoty z owoców, w tym również z jabłek i gruszek.
 
Jako przyprawę dodaje się tatarak do napojów orientalnych, służy on również do wyrobu słodyczy i gorzkich likierów pobudzających apetyt. Proszek z kłączy tataraku wchodzi w skład mieszanek ziołowych, zwłaszcza typu curry. Nadaje się do mieszania z gałką muszkatołową, wanilią oraz cynamonem i przypomina imbir. Sam tatarak bez domieszek należy stosować w małych ilościach. Uwaga: świeże, mięsiste kłącza powodują wymioty.
 
Inne informacje. Tatarak występujący w Europie jest bezpłodnym triploidem, toteż nigdy nie wydaje owoców (czerwone jagody) i rozmnaża się tylko wegetatywnie.