Jałowiec pospolity

Juniperus communis L.

Opis. Jest to krzew (rzadziej drzewo) z rodziny cyprysowatych (Cupressaceae), dwupienny, wiecznie zielony, wysokości około 3 m, o korze początkowo gładkiej, później łuszczącej się, szarobrunatnej, igłach niebieskozielonych, krótkich, kłujących, ustawionych po trzy w okółkach. Żółte kwiaty męskie zebrane są w krótkie kotki, kwiaty żeńskie są zielonkawe i niepozorne. Kuliste szyszkojagody, początkowo zielone, dojrzewają dopiero w drugim roku, przybierając barwę fioletowo-niebieską do czarnej. Cała roślina ma przyjemny, żywiczny, balsamiczny zapach.

Kwitnienie: kwiecień - maj.

Zasięg. Jałowiec pospolity rośnie na suchych zboczach i w widnych lasach sosnowych, na glebach nieurodzajnych, skalistych, od niżu do gór. Rozprzestrzeniony jest na całej półkuli północnej.

Uprawa i zbiór. Krzewy jałowca można łatwo otrzymać z nasion, można też posadzić młode rośliny z bryłą korzeniową. Osobniki męskie mają pokrój wysmukły, stożkowaty, żeńskie natomiast - rozłożysty. Szyszkojagody zbiera się we wrześniu i październiku. Suszy się je rozpostarte cienką warstwą w miejscu przewiewnym, w temperaturze nie przekraczającej 35 °C.

Zawartość substancji i działanie. Do najważniejszych składników zalicza się olejek lotny, inozytol, glikozyd flawonowy, gorzką juniperynę, do 30% cukru inwertowanego i 9% żywicy oraz fitoncydy, dzięki którym szyszkojagody działają dezynfekujące. Największe jednak znaczenie lecznicze i wartość przyprawową ma olejek lotny, którego głównymi składnikami są terpeny pobudzające czynność nerek. Szyszkojagody działają moczopędnie, powodują ukrwienie błony śluzowej przewodu pokarmowego, zapobiegają wzdęciom, poprawiają krążenie krwi i stosowane zewnętrznie są skutecznym środkiem przeciwgośćcowym.

Przyprawa i jej zastosowanie. Przyprawę stanowią suszone szyszkojagody, zwane pospolicie owocami jałowca. Dobrze wysuszone mają barwę ciemnobrązową do niebieskoczarnej, zapach korzenny i smak korzenno-słodki. Owoce złej jakości należy odrzucać. Szyszkojagody i drewno jałowca mają własności lecznicze. Szyszkojagody pobudzają apetyt, nadają się do przyprawiania ciężko strawnych, tłustych i powodujących wzdęcia potraw, do sosów, ryb marynowanych, potraw z kapusty kiszonej, kapusty gotowanej lub marynowanej, pieczeni wieprzowej, pieczeni „na dziko", gulaszu i tłustego pieczonego drobiu. Oprócz tego dodaje się je do mięsa tych dzikich zwierząt i ptaków, które odżywiają się szyszkojagodami. Wraz z kolendra używa się ich często do peklowania mięsa. Zapach szyszkojagód jałowca harmonizuje z pietruszką, tymiankiem, liśćmi laurowymi, czosnkiem, a zwłaszcza z alkoholem. Toteż szyszkojagody są stosowane do sporządzania wódki jałowcówki, dżinu, wódki genewskiej i in.

Uwaga: w żadnym wypadku nie wolno używać szyszkojagód jałowca - ani jako leku, ani jako przyprawy - kobietom ciężarnym oraz osobom cierpiącym na stany zapalne nerek, ponieważ olejek lotny silnie podrażnia nerki. Istnieje niebezpieczeństwo pomylenia szyszkojagód jałowca pospolitego z trującymi szyszkojagodami jałowca sawina (Juniperus sabina L.) o łuskowatych liściach.