Polskie czy zapożyczone?

Tradycje i kulturowe zapożyczenia na Boże Narodzenie

Pasterka, dzielenie się opłatkiem i modlitwa przed kolacją wigilijną? A może choinka, prezenty i firmowe Secret Santa? Dawne polskie bożonarodzeniowe tradycje coraz częściej mieszają się z tymi zaczerpniętymi od naszych zachodnich sąsiadów. Jak dziś Polacy obchodzą święta Bożego Narodzenia? Postanowiliśmy się temu przyjrzeć!

Przy współpracy z ARC Rynek i Opinia Preply zorganizowało badanie na próbie ponad 1000 Polaków w wieku 18-65 lat o ich podejście do nadchodzących świąt. Tak powstał raport „Boże Narodzenie – zwyczaje, oczekiwania i plany”, który daje ciekawy wgląd w to, co Polacy lubią w Bożym Narodzeniu, jak je obchodzą oraz jakie tradycje są im najbliższe.

Wszyscy kochamy Święta - 97% Polaków

Zdecydowana większość Polaków (aż 97%) obchodzi święta, 79% przyznaje, że je lubi. To dla nas doskonały moment na spędzenie czasu z bliskimi czy odwiedziny krewnych. Aż 90% ankietowanych traktuje Boże Narodzenie jako rodzinny czas i to właśnie w gronie najbliższych planuje zasiąść do tegorocznej kolacji wigilijnej.  

Dokąd Polacy wyjeżdżają na Święta?

 Polaków nie ciągnie do świątecznych wyjazdów i planowania egzotycznych wakacji w tym okresie. Jedynie 2% zapytanych osób ma zamiar uciec od śniegu i mrozu w nieco cieplejsze miejsce – mimo że niemal połowa respondentów stwierdziła, że byłby to dla nich idealny sposób na relaks na zakończenie roku. W rzeczywistości, jeśli już faktycznie wyjeżdżamy, to raczej w odwiedziny do bliskich (taki wyjazd do rodziny deklaruje niemal co piąta osoba). 

Lubimy też snuć wizje wyjazdu w miejsce o malowniczym, świątecznym charakterze. Jeśli zatem wyjeżdżamy, to raczej tam, gdzie jeszcze mocniej wczujemy się w bożonarodzeniowy klimat. 22% badanych przyznało, że choć spędza Wigilię z rodziną, całkiem niezłym pomysłem na święta byłoby urządzenie imprezy w gronie znajomych. Czyżbyśmy coraz częściej planowali uciekać od stereotypowych, tradycyjnych świąt przy karpiu? Całkiem możliwe, choć... nie do końca. 

Tradycje polskie kontra zachodnie – co jest bliższe Polakom?

Polacy zapytani o to, jakie bożonarodzeniowe tradycje kultywują w swoich domach, najczęściej wskazywali dzielenie się opłatkiem (85%). Wychodzi więc na to, że mimo przybierających na sile wpływów kultury zachodniej pozostajemy wierni lokalnym korzeniom. Zwyczaj dzielenia się opłatkiem jest bowiem rozpowszechniony głównie w Polsce i spotykany jedynie na Słowacji, Litwie, Białorusi, Ukrainie oraz w Czechach. 

Mniejszy odsetek osób zachowuje jednak inne typowo polskie tradycje, których nie zobaczymy w amerykańskich filmach świątecznych. 64% ankietowanych twierdzi, że pozostawia na stole dodatkowe nakrycie, a 60% umieszcza sianko pod wigilijnym obrusem. Zachowanie postu deklaruje natomiast 53% z nas, a modlitwę przed kolacją – 52%. Jeszcze mniej Polaków uczęszcza na pasterkę (41%), a tylko co czwarty wysyła bliskim kartki świąteczne. Te dane są zbieżne z naszym ogólnym podejściem do świąt. Mimo chrześcijańskiej genezy Bożego Narodzenia jedynie 57% Polaków traktuje je jak święto głównie religijne.

• Chociaż noszenie świątecznych sweterków, chodzenie na jarmarki świąteczne czy rodzinne oglądanie „Kevina samego w domu” jest dla sporej części Polaków nieodłącznym elementem świąt, to spora część z nich wciąż pozostaje wierna tradycjom. Mimo dużej otwartości na zachodnie trendy, wiele z zagranicznych zwyczajów się tu nie przyjęło. Można zaliczyć do nich np. pozostawianie skarpet na prezenty od mikołaja czy amerykańską zabawę zwaną White Elephant, która jest czymś na wzór polskich mikołajek – zauważa Sylvia Johnson, ekspert ds. umiejętności językowych i międzykulturowych w Preply.

Królowie wigilijnych stołów

Bardziej tradycyjnie – choć wciąż z odrobiną zachodniego „twistu” – jest na naszych świątecznych stołach. 53% Polaków twierdzi, że na tę wyjątkową okazję gotuje 12 potraw. Które z przysmaków dominują? Zdecydowanie pierogi z kapustą i grzybami (79%) oraz barszcz czerwony z uszkami (75%).  

Nieco mniej popularne (choć nadal jedzone przez ponad połowę Polaków) są: smażony karp (66%), makowiec (57%), kompot z suszonych owoców (55%) i ryba po grecku (51%). 70% ankietowanych obchodzi Wigilię wyłącznie przy tradycyjnych polskich potrawach. Niemal co piąty serwuje na kolację dania pochodzące z innych krajów czy kultur. Czyżby zasmakowały nam angielski nadziewany indyk lub amerykański egg nog?

Bożonarodzeniowy klimat, czyli co nastraja nas na święta

Jak wynika z raportu, bliżej nam do kultywowania tych nieco mniej duchowych tradycji świątecznych. 83% z zapytanych przez nas osób ubiera choinkę, a 78% wręcza bliskim prezenty. Dekorowanie domu to dla nas ważny element bożonarodzeniowych przygotowań. Choć wciąż daleko nam do amerykańskich wyścigów o tytuł najbardziej spektakularnie ozdobionego domu w sąsiedztwie, to sama choinka już nam nie wystarcza. Do zawieszania dodatkowych światełek czy przystrajania ogrodu przyznaje się 62% Polaków, z czego ponad połowa twierdzi, że ta czynność sprawia im przyjemność. 

Równie przyjemne jest dla nas słuchanie klimatycznej muzyki. W tej kwestii większość Polaków to tradycjonaliści. 40% ankietowanych przyznaje, że w zimowym okresie najchętniej sięga po polskie kolędy (39% respondentów stwierdziło jednocześnie, że wspólne kolędowanie przy wigilijnym stole to zwyczaj, który chętnie kultywuje). 23% Polaków preferuje muzykę polską, ale wybiera raczej zwykłe świąteczne piosenki. Co czwarty przyznaje natomiast, że jeśli już słucha świątecznej muzyki, to są to utwory zagraniczne. Mariah Carey czy Wham! mają tu chyba zagorzałych fanów... 

Firmowy Secret Santa to w Polsce rzadkość

Ze znacznie większą rezerwą podchodzimy do innego zwyczaju z zagranicy – czyli Secret Santa. Jest to bożonarodzeniowa tradycja praktykowana przez wiele zachodnich firm. Na czym polega? Wszyscy pracownicy losują po jednej karteczce z imieniem osoby, której anonimowo kupują prezent świąteczny.  

Choć zabawa w tajemniczego świętego Mikołaja wzbudza w nas pozytywne emocje (63% uznaje ją za ciekawe urozmaicenie codziennych obowiązków), to tylko co dziesiąty Polak miał z nią do czynienia. Jedynie 7% osób przyznaje, że w ich miejscu pracy Secret Santa to coroczna tradycja.  

Jakie prezenty świąteczne kupujemy najczęściej?

Jest natomiast pewna tradycja, bez której większość Polaków nie wyobraża sobie Bożego Narodzenia. Chodzi tu o prezenty, które dla 3/4 badanych są nieodłącznym elementem świątecznych zwyczajów. Zgodnie przyznają, że upominki dla bliskich kupują w sposób przemyślany (71%), a cały proces sprawia im radość (66%). 

Nie wszyscy są jednak zwolennikami takiego sposobu wydawania pieniędzy. 34% ankietowanych stwierdziło, że kupowanie prezentów ich stresuje, 27% robi to na ostatnią chwilę, a 25% wolałoby tej tradycji uniknąć. 15% Polaków uważa, że prezentów w ogóle nie powinno się wręczać, a 32% – że Boże Narodzenie to obecnie święto bardzo konsumpcyjne.   

A jeśli już kupujemy prezenty – to jakie? Za idealny upominek dla rodziny czy znajomych uznajemy kosmetyki i perfumy (71%). Wiele z nas idzie też na „łatwiznę”, wręczając karty podarunkowe do sklepów (69%). Na kolejnych miejscach listy najlepszych prezentów pod choinkę znalazły się kolejno: biżuteria i zegarki (65%), książki (64%), elektronika (61%), a także akcesoria modowe (56%). Są to jednocześnie rzeczy, które badani sami najchętniej otrzymaliby w prezencie. 

• Jest jeszcze jeden trend, który przywędrował do Polski z zachodu i ściśle wiąże się ze świętami. Chodzi o Black Friday. Jak bowiem pokazują wyniki naszego badania, 68% Polaków, którzy obchodzą Boże Narodzenie, robi zakupy z okazji Black Friday, a 35% kupuje w tym czasie świąteczne prezenty – komentuje Sylvia Johnson.

Co ciekawe, aż 44% Polaków twierdzi, że najbardziej ucieszyliby się, gdyby otrzymali od bliskich... pieniądze. W końcu nikt tak dobrze nie wie, czego tak naprawdę potrzebujemy, jak my sami. Z drugiej strony, wręczanie pieniędzy likwiduje problem z niechcianymi upominkami. Okazuje się, że co piąty z nas chociaż raz oddał lub sprzedał prezent, który dostał na gwiazdkę.

Prezenty w formie wycieczek i kursów językowych

Do tych mniej popularnych pomysłów na świąteczne prezenty zaliczamy zagraniczne wycieczki. Jedynie 4% respondentów przyznało, że chociaż raz otrzymało tego rodzaju upominek, a 6% podarowało komuś wycieczkę pod choinkę. Powodem może być kwota, jaką trzeba przeznaczyć na taki podarunek. Jak wynika z badania, dla połowy Polaków kupowanie prezentów jest dużym obciążeniem finansowym, a 13% z nich zamierza w tym roku skorzystać z płatności odroczonych oferowanych przez sklepy, aby nieco mniej odczuć wydatek.

Wśród pomysłów na prezent świąteczny dla dzieci dominują zabawki (26%) i książki (25%). Tylko 6% rodziców zadeklarowało, że sprawi swojemu dziecku kurs edukacyjny – chociaż niemal połowa z nich uważa, że materiały do nauki języka (np. książka, kurs online czy aplikacja) to bardzo dobry pomysł na prezent dla pociechy. Co ciekawe, takie pomoce edukacyjne to coś, co sami chcielibyśmy otrzymać. Niechętnych wobec tego typu prezentu jest zaledwie 34% dorosłych Polaków.

Boże Narodzenie to dla przeważającej większości z nas ważny czas, najchętniej spędzany z rodziną i przyjaciółmi. Chociaż nadal kultywujemy staropolskie tradycje, to nie one są dla nas najważniejsze. Sednem świątecznej atmosfery są osoby, którymi się otaczamy. I oto chyba właśnie chodzi w świętach! 

Metodologia:

W badaniu wzięło udział 1023 kobiet i mężczyzn z Polski w wieku 18-65. 

oprac e-mk ppr.pl