Klient – konsument usługi ubezpieczeniowej jest zazwyczaj słabszą stroną układu rynkowego i wymaga większej opieki ze strony państwa. Jego słabsza pozycja wynika z nierówności ekonomicznej, organizacyjnej i informacyjnej stron w relacjach firma – konsument. System ten jednakże nie jest wystarczający i wymaga dalszej reorganizacji. Sytuację tę zdecydowanie poprawiłyby trzy projekty ustaw ubezpieczeniowych: o działalności ubezpieczeniowej, o ubezpieczeniach obowiązkowych oraz o pośrednictwie ubezpieczeniowym. Niestety projekty przepadły w końcowym etapie legislacyjnym, a szkoda bo system ubezpieczeń gospodarczych byłby wówczas precyzyjniejszy i odpowiadałby standardom europejskim.
Instytucje chroniące konsumenta usługi ubezpieczeniowej
Nadzór nad zakładami ubezpieczeń, pośrednikami ubezpieczeniowymi, funduszami emerytalnymi i pracowniczymi programami emerytalnymi oraz działalnością Kas Chorych ( od 1 stycznia 2003 r.) sprawuje Komisja Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych (KNUiFE). Komisja funkcję nadzorczą wykonuje od 1 kwietnia 2002 roku, a jej rolą jest także wykonywanie zadań należących dotychczas do zlikwidowanych urzędów – PUNU i UNFE.
Dla konsumenta usługi ubezpieczeniowej doniosłe znaczenie ma działalność Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego (UFG). Ustawa o działalności ubezpieczeniowej z 1990 roku wprowadziła bowiem umowne ubezpieczenia obowiązkowe. W wyniku tak przyjętego rozwiązania powstała sytuacja, w której nie zawsze zostanie zawarte ubezpieczenie obowiązkowe. W takich przypadkach poszkodowani byliby pozbawieni możliwości otrzymania odszkodowań za doznane szkody.
UFG chroni klientów na dwa sposoby. Po pierwsze wypłaca odszkodowania i świadczenia z tytułu ubezpieczeń obowiązkowych za szkody powstałe na osobie lub mieniu, gdy szkoda została wyrządzona w warunkach uzasadniających odpowiedzialność cywilną, a sprawca nie zawarł ubezpieczenia. Po drugie – w przypadku ogłoszenia upadłości zakładu ubezpieczeń do obowiązków UFG należy zaspokojenie roszczeń osób uprawnionych z umów ubezpieczenia obowiązkowego. Uprawnieni do otrzymania odszkodowań z UFG zgłaszają swoje roszczenia przez dowolny zakład ubezpieczeń prowadzący ubezpieczenia OC. zakład nie może odmówić przyjęcia zgłoszonego roszczenia, a po jego przyjęciu, zobowiązany jest do przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego. Po jego zakończeniu natomiast jest zobligowany do przesłania dokumentów dotyczących roszczeń poszkodowanych do UFG.
Od 1995 roku funkcjonuje w Polsce instytucja Rzecznika Ubezpieczonych. Jego podstawowym zadaniem w świetle ustawy o działalności ubezpieczeniowej jest reprezentowanie interesów ubezpieczonych i uprawnionych z umów ubezpieczenia. Ponadto działa on również opiniując projekty aktów prawnych dotyczących ubezpieczeń, informując organ nadzoru o nieprawidłowościach w działaniu zakładów ubezpieczeń oraz prowadząc działalność edukacyjno-informacyjną w zakresie ubezpieczeń.
Do innych instytucji chroniących prawa konsumenta należy zaliczyć Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz Generalnego Inspektora Danych Osobowych. Organy te jednak mają charakter ogólny i mogą rozstrzygać sprawy z różnych dziedzin życia.
Umowa a ochrona konsumenta
Definicja umowy ubezpieczenia zawarta w polskim Kodeksie cywilnym poddawana jest ostrej krytyce, gdyż przepisy te o charakterze ogólnym nie obejmują wszystkich podstawowych kwestii prawnych i zasad o fundamentalnym znaczeniu dla umowy ubezpieczenia. Sama definicja umowy stwierdzająca, że zakład ubezpieczeń zobowiązuje się spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę, wprowadza nieporozumienie odnośnie tzw. zdolności ubezpieczeniowej. Nie wynika z niej bowiem, czy umowę ubezpieczenia mogą zawierać poza osobami fizycznymi i prawnymi jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej.
Zakłada się, że wszystkie ubezpieczenia w Polsce są umowne. Związane jest to z zasadą swobody umów, zawartą we wszystkich kodeksach cywilnych państw członkowskich Unii Europejskiej, w ramach, której wyróżnia się swobodę kształtowania treści umów oraz swobodę zawierania umów rozumianych w szerokim znaczeniu, więc obejmujących możliwość decydowania o zawarciu lub niezawarciu umowy, o wyborze kontrahenta oraz o zmianie lub rozwiązaniu już istniejącego stosunku prawnego.
Umowa ta należy do umów dwustronnie obowiązujących odpłatnych, gdyż każda ze stron jest zobowiązana do świadczenia na rzecz drugiej strony. Jest to umowa zobowiązaniowa kwalifikowana, ponieważ jedną z jej stron jest zawsze zakład ubezpieczeń. Zalicza się ją także do mów przyczynowych. Wątpliwości dotyczą tego czy umowa ta ma charakter umowy wzajemnej z uwagi na nieadekwatność świadczeń Nie jest też jasne, czy należy ją traktować jako umowę losową, nie rozróżniając między działalnością ubezpieczeniową a hazardem. Biorąc pod uwagę masowy i adhezyjny sposób jej zawierania jest to zobowiązanie o charakterze trwałym, gdyż na pewnym odcinku czasowym pojawia się ryzyko wypadku ubezpieczeniowego, a tym samym i obowiązek spełnienia świadczenia.
W przypadku ubezpieczeń na życie zasadniczego znaczenia nabierają ogólne warunki ubezpieczenia. Określają one wszystkie istotne dla stron postanowienia umowy. Warunki te, taryfy i wysokość stawek ubezpieczeniowych ustala zakład ubezpieczeń. Do zawarcia umowy nie jest wymagana żadna forma kwalifikowana. Zawarcie umowy stwarza dla klienta zakładu ubezpieczeniowego określone skutki. W związku z tym, w Unii Europejskiej prowadzi się działania zmierzające do zagwarantowania mu usług najwyższej jakości. Przy nasilającej się na rynku konkurencji, teoretycznie ze strony wszystkich ubezpieczycieli europejskich, którzy w krajach Unii Europejskiej mogą prowadzić działalność w ramach zasady swobodnego świadczenia usług, klient staje się punktem centralnym uwagi ubezpieczycieli. W tym przypadku ochrona konsumenta stanowi cel priorytetowy.
Z ochroną konsumenta usługi ubezpieczeniowej wiążą się dyskusje odnoście rozszerzenia zakresu dyrektywy o odpowiedzialności za produkt z 1985 r. Dla ubezpieczycieli, w związku z nowelizacją rodzą się problemy np. dotyczące objęcia zakresem odpowiedzialności szkód natury psychologicznej, okresu praw nabytych przez osobę poszkodowaną w wyniku ukrytych defektów produktu, zakresu odpowiedzialności producenta w przypadku śmierci bądź uszkodzeń ciała oraz definicji terminu "producent".
Komisja Europejska przyjęła 28 kwietnia 1999 roku Białą Księgę mającą na celu aktualizację artykułów 85 i 86 Traktatu Wspólnot Europejskich. Artykuły te muszą być lepiej przystosowane do wymogów Unii Europejskiej w dobie jej rozszerzenia i wprowadzenia waluty euro. Dokument omawia trzy podstawowe zasady: ścisłe stosowanie prawa o konkurencji, skuteczną decentralizację poprzez zwiększenie uprawnień krajowych władz oraz uproszczenie procedur związanych z nadzorem. 12 maja 1999 roku Komisja Europejska przyjęła raport dotyczący stosowania przepisu o wyłączeniach nr 3932/92 związanego z zastosowaniem przepisów Traktatu UE do ograniczeń handlowych w przypadku niektórych umów, decyzji i ustalonych praktyk z zakresie ubezpieczeń.
Rozwiązania gwarantujące ochronę interesów klientów stosowane w Europie
konieczność udzielania odpowiednich informacji przed zawarciem umowy ubezpieczenia, a także w czasie jej trwania, dotyczących nie tylko samej umowy, lecz również postępowania z reklamacjami;
stosowanie klauzuli dotyczącej "ogólnego dobra", zobowiązującej zagraniczne towarzystwo ubezpieczeniowe prowadzące działalność na terenie danego kraju do stosowania przepisów prawnych o ochronie konsumenta obowiązujących w tym państwie, jeśli są one zgodne z kryteriami określonymi przez Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości;
uznanie za obowiązujące prawa zobowiązaniowego kraju konsumenta w przypadku ubezpieczeń wymagających specjalnej ochrony konsumentów np., ubezpieczeń na życie;
stosowanie środków służących uniknięciu konfliktu interesów między ubezpieczonymi i ubezpieczycielami w przypadku ubezpieczeń kosztów prawnych;
realizowanie Konwencji z Brukseli z 1968 r. oraz Konwencji z Lugano z 1988 r. dotyczących jurysdykcji, na mocy których każdy obywatel ma prawo wniesienia do sądu sprawy przeciwko ubezpieczycielowi w swoim kraju;
realizowanie dyrektywy z 1984 r. o wprowadzającej w błąd reklamie, z 1987 r. o kredytach konsumenckich, wraz z poprawkami z lat 1990-1993 na temat nieuczciwych warunków umów oraz z 1995 r. o ochronie danych osobistych, które w pełni stosują się do ubezpieczeń;
sprawowanie nadzoru ubezpieczeniowego wzmocnionego wprowadzeniem dyrektywy postaci BCCI: minimalne wymogi kapitałowe, margines wypłacalności, wymogi dotyczące rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, kontrola akcjonariuszy, rozdzielenie działalności w sektorze ubezpieczeń na życie i ubezpieczeń non-life.
Niestety nie uregulowana dostatecznie jest sprawa bezpieczeństwa osoby zawierającej umowę o ubezpieczeniu z wykorzystaniem podpisu elektronicznego. Zawieranie umów metodą elektroniczną już wkrótce zacznie się dynamicznie rozwijać, a tymczasem stan prawny w tym zakresie jest zdecydowanie niewystarczający. Obowiązująca obecnie ustawa o działalności ubezpieczeniowej z 1990 roku nie formułuje żadnych reguł w tym zakresie.
W Polsce od 1 lipca 2000 roku obowiązuje ustawa z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny. Ustawa ta wprowadziła istotne zmiany do Kodeksu cywilnego – wzmacniając pozycję konsumenta oraz chroniąc go przed nieuczciwymi praktykami.
Na podstawie tej ustawy producent ponosi pełną odpowiedzialność za wyrządzenie szkód wadliwym produktem na zasadzie ryzyka, co oznacza, że nie zwalnia go od tej odpowiedzialności brak winy za spowodowanie szkody, lecz jedynie wyraźnie określone w ustawie przesłanki (art.449 Kodeksu cywilnego). Wprowadzenie odpowiedzialności na zadzie ryzyka w polskim systemie prawa ułatwiło sytuację poszkodowanego wskutek wad produktu. Zmiana ta powinna jeszcze znaleźć odzwierciedlenie w kształcie zawieranych umów ubezpieczenia oraz treści ogólnych warunków ubezpieczenia. Zgodnie z tą ustawą (...) produkt będzie oznaczał rzecz ruchomą, choćby została ona połączona z inną rzeczą, a także zwierzęta oraz energię elektryczną. Pojęciem produktu mogą być objęte również niektóre rodzaje usług świadczonych przez ubezpieczonego.
Zgodnie z artykułem 384 paragraf 3 kodeksu cywilnego, (...) za konsumenta uważa się osobę, która zawiera umowę z przedsiębiorcą w celu bezpośrednio nie związanym z działalnością gospodarczą. W tym układzie konsumentem jest także osoba zawierająca z zakładem ubezpieczeń umowę ubezpieczenia. Umowy te zawierane są na podstawie ogólnych warunków ubezpieczenia, które w przypadku ubezpieczeń na życie oraz ubezpieczeń majątkowych ustalane są w uchwale zarządu danego zakładu ubezpieczeń. Warunki te są zaliczane do do tzw. wzorców umownych, które to powinny być sformułowane jednoznacznie i zrozumiale.
Istotnym elementem poprawiającym pozycję ubezpieczającego się jest wprowadzenie kategorii niedozwolonych postanowień umowy – klauzul abuzywnych, wymienionych przykładowo w art. 385. Konsument usługi ubezpieczeniowej nie jest związany postanowieniami (klauzulami) umowy zawieranej z zakładem ubezpieczeń pod dwoma występującymi łącznie warunkami: jeżeli powyższe klauzule nie zostały uzgodnione indywidualnie oraz jeżeli kształtują one jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy
Ustawowe zwolnienie konsumenta z obowiązku przestrzegania postanowień nie obejmuje tych postanowień, które określają główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, co nie musi oznaczać, iż w sposób zrozumiały dla kontrahenta. Dla umowy ubezpieczenia świadczeniami głównymi są : składka oraz zakres ochrony ubezpieczeniowej.
Oprócz wyżej wymienionych przepisów obowiązuje również ustaw z dnia 15 grudnia 2000 roku o ochronie konkurencji i konsumentów zgodna z dyrektywami obowiązującymi w Unii Europejskiej. Obowiązuje od 1 kwietnia 2001 roku.
Mimo zaprezentowanych aktów prawnych i regulacji ochrona konsumenta usługi ubezpieczeniowej jest wciąż niezadowalająca. Ubezpieczający się najczęściej skarżą się na:
gromadzenie nadmiernej liczby danych osobowych i często niewłaściwe ich przechowywanie;
odsyłanie poszkodowanego na drogę postępowania sądowego, co powinno być wyjątkiem , a nie regułą;
nieuznawanie różnych wydatków ponoszonych przez poszkodowanego;
przebieg likwidacji szkód, głównie ich długotrwałość oraz minimalizowanie powstałej szkody;
przedstawicieli ubezpieczeniowych, którzy w sposób nierzetelny wyjaśniają w czasie zawierania umowy ubezpieczenia zakres, w jakim zakład ubezpieczeniowy ponosi odpowiedzialność oraz jaki jest zakres wyłączeń.
Najistotniejsze zmiany powinny dotyczyć ogólnych warunków ubezpieczenia (OWU). Najczęściej konsument ma problemy ze zrozumieniem treści OWU . Nie ma także możliwości dokładnego przeanalizowania zawartych tam postanowień. Nie bez znaczenia dla poprawy jakości świadczonych usług ubezpieczeniowych jest też zlikwidowanie monopolu PZU SA. Tylko konkurencja o podobnym charakterze i sile przebicia może zapewnić konsumentom poprawę
Na podstawie materiału zamieszczonego na stronach WP autorstwa Michała Kujawy – pracownika Izby Skarbowej w Bydgoszczy.
.png)
Zaloguj przez Facebook
