Nie mniej niż 4 ha, nie więcej niż 300 ha

Rada Ministrów zaakceptowała projekt ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego państwa oraz o zmianie niektórych ustaw.

Celem projektu ustawy jest poprawa struktury obszarowej gospodarstw, zapobieganie nadmiernej koncentracji nieruchomości rolnych i zapewnienie, że będą one prowadzone przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach.

Przepisy projektowanej ustawy obejmują nieruchomości rolne w rozumieniu Kodeksu cywilnego, położone na obszarach przeznaczonych w planach zagospodarowania przestrzennego na cele rolne.

Projekt ten przewiduje także zmianę nazwy Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. Będzie ona funkcjonować pod nazwą Agencja Nieruchomości Rolnych, a jej zadaniem będzie aktywna realizacja polityki rolnej państwa w zakresie gospodarowania ziemią.

Wzorem państw zachodnich wprowadza się wymóg posiadania przez nabywców nieruchomości rolnych kwalifikacji rolniczych. Mogą być one teoretyczne, poświadczone dyplomami ukończenia szkół rolniczych, lub praktyczne, poparte zaświadczeniem o prowadzeniu działalności rolniczej nieprzerwanie przez co najmniej 5 lat, w przypadku gdyby to miało miejsce nie bezpośrednio przed nabyciem nieruchomości rolnej. Honorowane będzie również ukończenie dodatkowego szkolenia organizowanego przez izby rolnicze z zakresu prowadzenia działalności rolniczej.

Projekt ustawy zobowiązuje nabywcę nieruchomości rolnej do osobistego prowadzenia gospodarstwa i zamieszkania w gminie, w której położona jest nabywana nieruchomość, albo w gminie sąsiedzkiej. W przypadku gdy nabywca w niej nie mieszka, w ciągu 12 miesięcy od chwili nabycia nieruchomości musi w niej zamieszkać (podobne rozwiązania obowiązują w Danii i Hiszpanii). Dla poprawy struktury agrarnej wprowadza się pojęcie podstawowej powierzchni gospodarstwa rolnego – powierzchnia ta w poszczególnych województwach nie może być mniejsza niż 4 ha i większa niż 20 ha.

Wielkość powierzchni podstawowej w poszczególnych województwach ustali minister właściwy do spraw rozwoju wsi, kierując się opinią sejmiku województwa oraz miejscowej izby rolniczej.

Wymogi dotyczące konieczności posiadania kwalifikacji rolniczych, powierzchni podstawowej, czy konieczności osobistego prowadzenia gospodarstwa rolnego będą również stosowane przy nabyciu nieruchomości rolnej w drodze dziedziczenia.

Gdyby spadkobierca ich nie spełniał w chwili nabycia spadku, będzie zobowiązany do podporządkowania się przepisom w terminie 60 miesięcy. Jeśli i w tym terminie warunki nie zostaną spełnione, nabywca będzie musiał uiścić opłatę w wysokości stanowiącej równowartość 2,5 q żyta z 1 ha nabytej nieruchomości rolnej. Opłata taka może być wymierzana wielokrotnie. W przypadku nabycia nieruchomości rolnej w drodze dziedziczenia przez osobę małoletnią, termin wymagany do spełnienia warunków związanych z nabyciem takiej nieruchomości liczy się od dnia uzyskania przez nią pełnoletności.

W przypadku, gdy nabywcą nieruchomości rolnej jest osoba prawna (spółka jawna, spółka z o.o. spółka akcyjna lub spółdzielnia), także będą obowiązywały kryteria dotyczące kwalifikacji rolniczych. Inne osoby prawne będą mogły nabyć nieruchomości rolne tylko za zgodą dyrektora oddziału terenowego Agencji, który – przed wydaniem decyzji – musi otrzymać opinię właściwej terenowo izby rolniczej. Nabywana przez osoby prawne nieruchomość może być wykorzystywana jedynie do prowadzenia działalności doświadczalnej i naukowej, zgodnej z celem statutowym nabywcy.

W projekcie ustawy wprowadzono przepisy dopuszczające możliwość podziału gospodarstwa rolnego, ale pod warunkiem, że w jego wyniku powstaną nowe gospodarstwa o powierzchni nie mniejszej, niż powierzchnia podstawowa gospodarstwa rolnego, bądź gdy podziałowi podlega gospodarstwo rolne o powierzchni mniejszej niż powierzchnia podstawowa, a nabywana nieruchomość lub jej część wraz z nieruchomościami rolnymi nabywcy utworzy gospodarstwo o powierzchni nie mniejszej niż powierzchnia podstawowa. Odstępstwo od tej zasady będzie uwarunkowane zgodą dyrektora terenowego oddziału Agencji i opinią izby rolniczej. Określono, że sytuacja taka dotyczyć będzie uzasadnionych przypadków, takich jak zbyt duża odległość od budynków, utrudniająca racjonalne gospodarowanie, czy zamiana nieruchomości różniących się o nie więcej niż 20 proc. wartości. Działki powstałe w wyniku podziału nieruchomości nie mogą być mniejsze niż 0,30 ha.

W projekcie ustawy określono również maksymalną powierzchnię gospodarstwa rolnego, które nie może być większe niż 300 ha. Dzięki temu zapisowi osiągnięto cel wspierania gospodarstw rodzinnych, a nie wielkoobszarowych. Wymóg nieprzekraczalności maksymalnej powierzchni obowiązuje również osoby prawne, dzięki czemu powstaje prawne zabezpieczenie przed próbami obejścia przepisów ustawy, np. przy tworzeniu wielkiej własności ziemskiej pod tytułem spółek.

Projekt ustawy reguluje również zagadnienia pierwokupu. Zgodnie z proponowanym przepisem, prawo pierwokupu przysługuje dzierżawcy zamieszkującemu w miejscowości od co najmniej trzech lat lub właścicielowi nieruchomości, w której zamieszkuje również sprzedawca nieruchomości. Jeżeli więcej niż jeden właściciel będzie spełniał warunki, prawo pierwokupu przysługiwać będzie osobie fizycznej, która jest właścicielem nieruchomości graniczącej ze sprzedawaną nieruchomością. Natomiast jeżeli z prawa pierwokupu nie skorzysta dzierżawca ani sąsiad, prawo pierwokupu będzie miała Agencja Nieruchomości Rolnych, która realizuje statutowe zadania prowadzenia polityki rolnej państwa.

W razie, gdy przeszkodą do skorzystania z praw pierwokupu jest rażąco wysoka cena sprzedawanej nieruchomości rolnej, zdecydowanie odbiegająca od cen rynkowych w danej miejscowości, Agencja lub osoba uprawniona do pierwokupu może wystąpić do sądu o ustalenie ceny tej nieruchomości.

Ustawa stanowi, że przeniesienie własności nieruchomości rolnej lub jej części, dokonane niezgodnie z przepisami w niej zwartymi, jest nieważne. Z wnioskiem o unieważnienie przeniesienia własności Agencja będzie mogła wystąpić do sądu.

Wprowadza się również zmiany w ustawie z 26 marca 1982 roku o scalaniu i wymianie gruntów. Jeśli grunty zasobu własności rolnej Skarbu Państwa przekraczają 20 proc. obszaru wsi, to starosta z urzędu wszczyna postępowanie scaleniowe, w celu właściwego ukształtowania gruntów i powiększenia gospodarstw.

Istotne zmiany wprowadza się też w ustawie z 19 października 1991 roku o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa:

• realizację ustawy powierza się Agencji Nieruchomości Rolnych;
• nadzór nad nią sprawować będzie minister właściwy do spraw Skarbu Państwa, a w zakresie tworzenia gospodarstw rolnych – minister właściwy do spraw rozwoju wsi;
• upoważnia się Agencję do udzielania nabywcom nieruchomości rolnych poręczeń i gwarancji kredytowych, do wysokości 80 proc. kredytu;
• zwiększa się możliwość nabycia nieruchomości rolnych z zasobu własności rolnej Skarbu Państwa przez szerszy niż dotychczas krąg rolników, przez ustalenie pierwszej raty należności za nabywaną nieruchomość w wysokości 5 proc. jej wartości, z rozłożeniem pozostałych rat na 25 lat.

Przepisy ustawy będą obowiązywać również cudzoziemców zamierzających nabyć lub wydzierżawić w Polsce ziemię.