KROK PO KROKU – ROLNIK NA RYNKU PRACY

Alternatywne możliwości wspólnego gospodarowania

W rozdziale tym chcemy pokazać jak indywidualne gospodarstwa rolne mogą sprostać wymaganiom gospodarki wolno rynkowej. Postęp XX wieku ostatecznie przeobraził rolnictwo w producenta surowców w równym stopniu zależnego od przemysłów wytwarzających rolnicze środki produkcji, jak i od przemysłu spożywczego przetwarzającego surowce żywnościowe. Dawniej rolnictwo samo wytwarzało środki produkcji i przetwarzało surowce. Obecnie uwolniło się od tych funkcji, ale w zamian uzależniło się od swego otoczenia. Dotychczas samodzielne rolnictwo stało się tylko jednym z wielu elementów składowych agrobiznesu, zwanego także gospodarką żywnościową.

Rolnik jako producent musi zadać sobie pytanie: Czy gospodarstwo rolne może przynieść zyski?

Jest to bardzo realne ale pod pewnymi warunkami. Produkcję w gospodarstwie należy poprowadzić tak, aby uzyskane produkty i ich jakość oraz ilość były adekwatne do potrzeb rynku. Tylko wtedy sprzedaż przyniesie zysk, który będzie gwarantem rozwoju gospodarstwa. Umożliwi to zwiększenie efektywności produkcji, przeprowadzenie inwestycji i modernizacji. Rolnik planując swoją produkcję musi pamiętać o podstawowej zasadzie wolnego rynku: najważniejsze są potrzeby i oczekiwania konsumenta. Poza tym rolnik wiedzieć jaką ilość danego produktu rynek może wchłonąć, mieć odpowiednie rozeznanie na rynku co do zaopatrzenia w środki produkcji i usługi. Znać mechanizmy promocji i reklamy, i co najważniejsze umiejętnie negocjować z odbiorcą ceny na dostarczony produkt.

Indywidualny rolnik nie jest w stanie sprostać tym wszystkim potrzebom. Pewnym rozwiązaniem takiej sytuacji może być widoczny ostatnio trend powstawania grup producenckich. Zwykle zaczątkiem dla tego typu form działalności gospodarczej jest nawiązanie prostej współpracy w zakresie wymiany usług ( pracy, maszyn ) o równorzędnej wartości, wzajemnej pomocy na zasadzie nieformalnego porozumienia pomiędzy rolnikami. Z czasem gdy wspólna praca wymaga ściślej określonych zobowiązań dochodzi do formalnego porozumienia i od tego momentu mówimy o grupie producenckiej.

Najczęstszym powodem tworzenia tego rodzaju zrzeszeń było umożliwienie rolnikom korzystniejszego zakupu środków produkcji. Przedstawiciele grup mają o wiele większe możliwości co do negocjacji cen, sposobu dostaw i rozliczeń finansowych.
W miarę rozszerzania działalności współpraca obejmuje coraz to szersze obszary z których należy wyróżnić cztery najważniejszej:

1. Dostarczania środków produkcji,
2. Produkcji,
3. Marketingu,
4. Wspólnego zakupu i korzystania z maszyn.

Korzyści jakie taka wspólnotowa działalność przynosi są bardzo szerokie; do podstawowych należy zaliczyć:

• Wyższe ceny zbytu produktów od tych jakie może wynegocjować indywidualnie–wzmocnienie swojej pozycji w pertraktacjach handlowych,
• Koszty poniesione na działalność rozłożone są na większą ilość producentów,
• Podniesienie wartości swojej produkcji dzięki zbliżeniu się do ostatecznego odbiorcy (konsumenta)– eliminacja zbędnych pośredników,
• Możliwość korzystniejszego zakupu środków do produkcji,
• Możliwość zawarcia długotrwałych kontraktów,
• Dokładniejsze badanie rynku, prognozowanie, które umożliwiają udoskonalenie produkcji własnej, a za tym zwiększenie zysków,
• Wspólna promocja, reklama, sprzedaż i dystrybucja – (kolejne obniżenie kosztów,
• Uniknięcie pomiędzy członkami grupy wzajemnej konkurencji na rynku produktów rolnych i artykułów żywnościowych,
• Możliwość zatrudnienia menadżera– specjalisty od spraw marketingu, który ułatwia kontakty rynkowe,
• Rolnik (producent) dzięki lepszej organizacji zyskuje więcej czasu na produkcję i na wypoczynek.

Przy tych założeniach należy jednak spełnić pewne warunki, by grupa działała sprawnie i efektywnie:

• Grupa powinna dostarczać wyraźnych zysków swoim członkom,
• Członkowie powinni posiadać realne oczekiwania wobec grupy,
• Całe przedsięwzięcie powinno być opłacalne,
• Potrzebna jest dobrze przygotowana kadra zarządzająca i koordynująca działania grupy mająca wizję działania i akceptacja wyznaczonych założeń,
• Dobra wzajemna współpraca i akceptacja wyznaczonych założeń, realne oczekiwania wobec rynku, właściwe określenie pozycji na rynku.

Powodzenie przedsięwzięcia będzie możliwe przy:

• Wzajemnej lojalności członków,
• Dostosowaniu majątku trwałego i zatrudnienia ściśle do potrzeb grupy,
• Umiejętności działania na rynku,
• Dostosowania się do wymagań producentów pod względem jakości, asortymentu i ilości produkcji.

Cele i oczekiwane efekty działalności grupowej

W ostatnich latach w Polsce trwa proces organizowania się grup producenckich w zakresie różnych produktów rolnych.
Z inicjatywą powołania grupy na ogół występują wykształceni młodzi rolnicy, zasobniejsi finansowo, gospodarujący na większych obszarach oraz w rejonach o znacznej koncentracji danego produktu lub grupy produktów.
Rolnicy korzystając z doświadczeń krajowych i zagranicznych organizują się w grupy producenckie chcąc wzmocnić swoją pozycję rynkowa i poprawić ekonomiczne efekty gospodarowania.
Obecnie większość rolników produkujących na skalę towarową produkuje na rynku w pojedynkę. Pojedynczy producent nie jest w stanie zaoferować odpowiednio dużej, jednolitej partii towaru wymaganej przez odbiorców ani zakupić jednorazowo odpowiednio dużej ilości środków do produkcji, pozwalającej negocjować ceny.
Powoduje to, że jest zbyt słabym partnerem dla odbiorców, jak też dostawców środków produkcji. Pojedynczy rolnik nie jest też partnerem dla ośrodków władzy w zakresie kreowania i realizacji polityki rolnej.

Organizowanie grup jest wspierane poprzez instytucje działające na rzecz rolnictwa, w tym rynku rolnego jak np. rynki hurtowe, izby rolnicze, ośrodki doradztwa rolniczego, fundacje.
Instytucje te zapewniają działalność doradczą, szkoleniową i organizacyjno– prawną, wykorzystując często fundusze PHARE oraz środki władz lokalnych. Od 1993 roku zostało zarejestrowanych około 200 nowych grup producentów rolnych głównie: owoców i warzyw, trzody chlewnej, ziemniaków oraz grupy właścicieli gospodarstw ogrodniczych. Powstające grupy zrzeszają na ogół producentów jednego produktu (mleko, trzoda chlewna, truskawki, ziemniaki itp.)

Zakres i kierunki działania zespołowego w rolnictwie zależą od następujących czynników:

• Lokalnych potrzeb środowiska wiejskiego,
• Rodzaju napotykanych trudności w procesie gospodarowania,
• Wielkości zasobów środków produkcji będących w posiadaniu rolników,
• Sprawności działania infrastruktury rolniczej,
• Dostępności do wolnych zasobów produkcyjnych,
• Poziomu przedsiębiorczości reprezentowanego przez potencjalnych członków grupy i posiadanego zakresu wiedzy.

Stąd też nie można z "góry" nakreślić uniwersalnego kierunku działania dla wszystkich powoływanych grup. Nie mniej jednak można wskazać ogólne kierunki rozwoju i przedmiot działania tych grup w oparciu o kryteria ekonomiczne.

Działalność zespołowa może obejmować następujące rodzaje przedsięwzięć:

• Organizację hurtowego zaopatrzenia producentów rolnych w podstawowe środki do produkcji rolnej,
• Organizację działalności marketingowej dla wybranych produktów rolnych,
• Organizację sprzedaży produktów na rynkach, negocjowanie warunków dostaw, zapłaty, ustalanie zasad oceny jakościowej produktów,
• Organizację produkcji w rejonie z wykorzystaniem wąskich specjalizacji poszczególnych gospodarstw rolnych np. w produkcji żywca wieprzowego i prosiąt wg jednolitego programu hodowlanego,
• Kreowanie działalności usługowej na rzecz członków zespołu i innych zainteresowanych producentów,
• Występowanie w imieniu członków zespołów do odbiorców przetwarzających produkty rolne celem negocjowania warunków dostaw.

W statutach działających grup producenckich najczęściej wymieniane główne cele działalności to:

• Wspólna sprzedaż produktów,
• Produkcja jednolitych większych partii towarów (jednolity materiał siewny i hodowlany, technologia upraw, zbiorów i przechowywania),
• Poprawa jakości produktów (standaryzacja, normy jakości),
• Przechowalnictwo produktów,
• Ograniczenie liczby pośredników w kanale dystrybucji producent – konsument,
• Wspólne zaopatrzenie w środki produkcji rolnej,
• Wspólne użytkowanie maszyn.

Poza tymi celami ważnym elementem wzajemnej współpracy jest organizacja szkoleń, zapewnienie fachowego doradztwa, lepszy dostęp do informacji rynkowej i źródeł finansowania.

Działalność w zorganizowanej grupie sprzyja eliminowaniu konkurencji pomiędzy członkami grupy, a wzajemne konsultacje i wymiana doświadczeń korzystnie wpływa na poprawę efektywności pracy i rozwój grupy. Realizacja celów statutowych prowadzi do nawiązania szerszych kontaktów handlowych krajowych i zagranicznych i realizacji szeregu kontraktów.

Niestety, grupy producenckie napotykają również na problemy w swojej działalności.

Do najczęściej wymienianych czynników opóźniających ich powstawanie zaliczamy:

• Zbyt skromne możliwości finansowe,
• Brak łatwego dostępu do preferencyjnych kredytów,
• Niewystarczające doświadczenie i brak umiejętności w prowadzeniu działalności handlowej w warunkach rynkowych (kontrakty, ich zawieranie, egzekwowanie i wypełnianie),
• Brak rzetelnej informacji rynkowej,
• Problemy ze zrozumieniem wymogów i zasad gospodarki rynkowej,
• Obowiązek płacenia podatku dochodowego od osób prawnych.

Doświadczenia działających grup wykazują, że sukces związany z założeniem i dalej jej sprawnym i efektywnym działaniem jest wysoce uzależniony od osoby lidera bądź liderów. Osobie, która wychodzi z inicjatywą założenia grupy, potrzebna jest jej akceptacja w środowisku lokalnym. Jeśli osoba taka jest narzucona z góry, nie przejawia cech przywódczych i menedżerskich grupa źle funkcjonuje.

Czynniki hamujące zrzeszanie się i organizowanie rolników w grupy:

• Mentalność rolników i wciąż niski poziom zrozumienia korzyści wynikających ze wspólnego działania,
• Niechęć rolników do wspólnego rozliczania transakcji i przez to ujawniania swoich dochodów, które stają się jawne w przypadku formalnej, zarejestrowanej organizacji, która powinna mieć wspólne konto w banku,
• Niechęć do pełnienia funkcji liderskich i menedżerskich wynikająca często z braku umiejętności lub wiary w powodzenie,
• Brak zaufania do potencjalnych partnerów.

Etapy powstawania grupy producenckiej

Grupa może powstać w momencie gdy osoba lub grupa osób (producentów) dostrzeże możliwość poprawy sytuacji finansowej poprzez sprzedaż swoich produktów jako grupa. Należy zweryfikować swoje potencjalne możliwości poprzez dobrą organizację w regułach rządzących rynkiem i zrozumienie swojego miejsca na rynku.
Od tego momentu można przystąpić do tworzenia grupy:
1. Pomysł – należy go przedyskutować, rozwinąć i sprecyzować z podobnie myślącymi osobami – potencjalni członkowie tworzącej się grupy.
2. Organizacja spotkania – etap ten pozwala na przedstawienie wizji oraz uświadomienie członkom potrzeby wspólnego działania oraz lojalności.
3. Wybór grupy inicjatywnej – osoby te nadadzą pracom kierunek, spośród nich należy wybrać lidera który będzie te prace koordynował.
4. Konsultacja z instytucjami wspierającymi rozwój grup producenckich – Izby Rolnicze FSW, ODR – najważniejsze tematy tych konsultacji to:

• Przedstawienie czy planowane przedsięwzięcie będzie możliwe do wykonania,
• Określenie formy prawnej i opracowanie projektu statutu,
• Określenie metod działania,
• Sporządzenie planu działania grupy – biznes plan

5. Test na wykonalność przedsięwzięcia – pozwoli on na realną ocenę sytuacji. Do jego przeprowadzenia należy wykorzystać maksymalnie dużą liczbę danych i dostępnych informacji. W przypadku gdy taka sytuacja wykaże duże prawdopodobieństwo sukcesu należy przystąpić do tworzenia biznes planu.Negatywny wynik tzn. małe szansę na osiągnięcie powodzenia należy jeszcze raz poddać weryfikacji całość sytuacji i ocenić ją bardzo realnie.
6. Tworzenie biznes planu – każde przedsięwzięcie wymaga planu działania.
Powinien on zawierać:

• Cele – określenie co grupa powinna osiągnąć we wspólnym działaniu i po co się organizuje.
• Rozwój przedsięwzięcia – jasno sprecyzowany plan rozwoju przedsięwzięcia na pierwsze 3 lata. Powinien znaleźć się w nim opis rynku na który grupa chce wejść i jego analiza.
• Plany finansowe – propozycje co do dróg osiągnięcia wystarczających na pokrycie kosztów działania i pozwoli zbudować rozsądne rezerwy finansowe. Należy jasno określić koszty członkostwa i koszty operacyjne.
• Założenia – powinny być jasno sprecyzowane. Sposób ich realizacji; scenariusz działania w nagłych i nieprzewidzianych sytuacjach.

7. Zgoda członków – na podstawie ułożonego biznes planu wyłonią się zagadnienia, które doprowadzą grupę do sukcesu. Powinny one być przedstawione potencjalnym członkom w taki sposób aby oni mieli jasność co do zamiarów działania grupy i wymagań jakie zostaną postawione członkom.
8. Określenie formy prawnej – Grupa inicjatywna winna przedstawić paropozycyjne plany co do formy prawnej jakie może przyjąć grupa, w oparciu o doradztwo specjalistów z Izb Rolniczych, FSW lub WODR.

• Spółki – przede wszystkim cywilne, ale można także zastanowić się nad wykorzystaniem spółki jawnej, komandytowej, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, a nawet przy dużych przedsięwzięciach spółki akcyjnej,
• Rolnicze zrzeszenia branżowe i ich związki,
• Stowarzyszenia,
• Spółdzielnie – zaopatrzenia i zbytu, produkcji rolnej lub usług marketingowych.

9. Tworzenie Grupy – w momencie zakończenia prac nad testem, można zwołać zebranie wszystkich potencjalnych członków. Powinny być tam zaprezentowane cele, plan działania oraz inne dokumenty np. projekt statutu. Potencjalni członkowie winni mieć czas na zapoznanie się z biznes – planem i rozważenie decyzji o ewentualnym członkostwie. Jeżeli zaistnieje potrzeba należy zwołać drugie zebranie założycielskie, na nim powinna być podjęta uchwała o utworzeniu grupy. W przypadku podjęcia uchwały o założeniu zrzeszenia należy przyjąć statut i Komitet Założycielski, który doprowadzi grupę do rejestracji w sądzie. W przypadku zakładania spółdzielni, założyciele uchwalą statut spółdzielni, oraz dokonają wyboru organów – Rad Nadzorczych i Zarządu. Zarząd powinien wystąpić do sądu rejonowego z wnioskiem o wpisanie spółdzielni do rejestru.
Bez względu na formę prawną przyjętą przez grupę wszyscy członkowie – założyciele składają swoje podpisy pod przyjętym statutem.
10. Powoływanie organów zarządzających grupą – po zarejestrowaniu zrzeszenia lub stowarzyszenia Komitet Założycielski zobowiązany jest do zwołania Walnego Zgromadzenia Członków. Należy tam wybrać określone w statucie władze.

Porównanie form prawnych które mogą być wykorzystane przez tworzących grupę producencką

Wybór formy organizacyjno prawnej winien być taki by pozwolił na pełną realizację celów postawionych przez zakładaną grupę.

Obecnie obowiązujące w Polsce prawo dopuszcza kilka form prawnych zrzeszania się producentów rolniczych np.:

• Zrzeszenie
• Stowarzyszenie
• Spółka z o.o.
• Spółdzielnia
• Spółka cywilna

Każda z wymienionych form działa w oparciu o inne uregulowania prawne. Spółdzielnie, zrzeszenia i stowarzyszenia mają charakter otwarty pozwalający na przyjmowanie nowych członków bez konieczności zmiany dokumentów rejestracyjnych. Wybór wiąże się z dalszymi konsekwencjami dlatego musi być dokonana analiza aktów prawnych i skonfrontowana z zamierzeniami i planami zawiązującej się grupy. Należy postawić kilka zasadniczych pytań:

1. Co jest celem powstającej grupy?
2. Czym ma się zajmować?
3. Kto ma być członkiem grupy; tylko osoby fizyczne czy również osoby prawne; producenci jednej gałęzi rolniczej czy wielu?
4. Określenie zasobów finansowych członków grupy.
5. Czy organizacja będzie miała charakter otwarty dopuszczający zmiany osobowe w składzie grupy?

1. Zrzeszenie

Forma najbardziej preferowana przez rolników. Inicjując działalność gospodarczą należy opracować statut i zarejestrować go w sądzie gospodarczym. Z inicjatywą może wystąpić co najmniej 10 osób, będących jednocześnie członkami założycielami, które z pośród siebie winne wybrać komitet założycielski i uchwalić statut zrzeszenia. Podstawą prawną działania zrzeszenia o charakterze rolniczym jest ustawa z 8 października 1982r. o społeczno-zawodowych organizacjach rolników. (Dz. U. 32/82, poz. 217).

Ważniejsze atuty zrzeszenia:
· nie ma zabarwienia negatywnego,
· prowadzenie tylko prostej księgowości (książka przychodów i rozchodów),
· w przypadku sprzedaży produktów tylko do jednego odbiorcy, płatność każdemu członkowi oddzielnie, nie płaci podatku.

2. Stowarzyszenie

Podobnie jak zrzeszenie, stowarzyszenie może prowadzić działalność gospodarczą zgodnie z ustawą z dnia 7 kwietnia 1989 r. – prawo o stowarzyszeniach, wg zasad określonych w odrębnych przepisach (Dz. U. z 1990r., nr 14, poz. 86). Co najmniej 15 osób uchwala statut i wybiera komitet założycielski. Komitet składa do sądu rejestracyjnego wniosek rejestrację wraz ze statutem, listą założycieli, protokołem z wyboru komitetu założycielskiego, organów stowarzyszenia. Osoby prawne mogą być jedynie członkami wspierającymi stowarzyszenie.

"Plusy" stowarzyszenia:

• możliwość prowadzenia działalności "non–profiit", (w przypadku gdy uzyskane dochody przeznaczone na działalność statutową, nie koniecznie w tym samym roku),
• może zapewnić szkolenia dla producentów.

"Minusy" stowarzyszenia:

• niemożliwy bezpośredni podział nadwyżki finansowej pomiędzy stowarzyszonych,
• osoby prawne płacą podatki (rozporządzenie z 15 lutego 1992 r.),
• konieczność prowadzenia pełnej księgowości ( ustawa o księgowości z dnia 19 listopada 1994 r.),
• wymaga znacznie większego zrozumienia i wzajemnego zaufania członków.

3. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością.

Spółka z o.o. jest formą spółki kapitałowej i może być otwarta tylko w celu gospodarczym. Przepisy regulujące działalność tej spółki reguluje kodeks handlowy. Może ją założyć jedna lub więcej osób.
Do powstania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością potrzebne jest zawarcie umowy spółki, wpisu do rejestru handlowego (Kodeks Handlowy, art. 158-306).
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością oparta jest na kapitale zakładowym podzielonym na udziały. Do podstawowych praw majątkowych wspólników należy prawo do wynagrodzeń za dostarczone świadczenia niepieniężne. Udziałowcy spółki z o.o. nie są osobiście odpowiedzialni za zobowiązania spółki, za wyjątkiem zobowiązań publiczno – prawnych (podatki). Najwyższym organem jest zgromadzenie wspólników, organem zarządzającym jest Zarząd.

"Plusy" sp. z o.o. :

• jest dobrą formą prawną dla byłych gospodarstw państwowych przejmowanych przez pracowników,
• udziałowcy mogą otrzymywać dywidendy.

"Minusy" sp. z o.o. :

• wymaga kapitału założycielskiego (min. 4 tyś. zł, a po wejściu w życie zmian do kodeksu handlowego od 1 stycznia 2001 r. min. 50 tyś.) i rejestracji w sądzie,
• płaci podatek dochodowy (aktualnie 36%),
• prowadzi księgowość i VAT.

4. Spółdzielnia

Działalność spółdzielni oparta jest na ustawie "Prawo Spółdzielcze" z dnia 20 stycznia 1990 r. Osoby chcące założyć spółdzielnię uchwalają statut i dokonują wyboru władz. Liczba członków założycieli nie może być mniejsza niż 10 osób fizycznych i 3 jeśli założycielami są osoby prawne. 
W statucie zawarte są normy postępowania w wiążącym znaczeniu i mocy. Zarząd zobowiązany jest do wystąpienia do sądu rejestracyjnego w województwie w którym spółdzielnia ma siedzibę, z wnioskiem o wpisanie do rejestru. Zasadniczym celem działania spółdzielni jest ochrona i promocja interesów jej członków. Często spółdzielnie zakładane są przez rolników dla prowadzenia działalności marketingowej.
Spółdzielnia jest dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób, o zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, która w interesie swoich członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą.

"Plusy" spółdzielni:

• ochrona i promocja ekonomicznych interesów jej członków,
• wynikiem powinien być zysk,
• zmienny skład osobowy i fundusz udziałowy.

"Minusy" spółdzielni:

• prowadzenie pełnej księgowości,
• płacenie podatków jak przedsiębiorstwa,
• trudności w uzyskaniu kredytów preferencyjnych,
• zła tradycja spółdzielczości w przeszłości.

5. Spółki cywilne

Podstawą prawną jest Kodeks Cywilny, art. 860-875. Wspólnicy prowadzą działalność w celach zarobkowych. Odpowiadają swoim majątkiem prywatnym za zobowiązania. Spółka cywilna posiada osobowość prawną. Do jej założenia potrzeba dwóch osób fizycznych lub dwóch osób prawnych, nie ma wymagań co do minimum kapitału. Partnerzy uczestniczą proporcjonalnie w podziale zysków/strat. Spółka cywilna podlega rejestracji w ewidencji o prowadzeniu działalności gospodarczej w mieście, gminie.

"Plusy" spółki cywilnej:

• proste zakładanie (zgłoszenie działalności – nie wymaga rejestracji),
• nie określa minimum założycielskiego,
• spółka nie płaci podatku (płacą wspólnicy), nie może być skarżona w sądzie (tylko osoby indywidualne).
  

"Minusy" spółki cywilnej:

• wymaga dużego zaufania wzajemnego partnerów,
• partnerzy odpowiadają swoim majątkiem za zobowiązania,
• musi być płatnikiem VAT jeżeli obroty przekroczą 80 000 zł.

| Wstęp | Formy pomocy urzędu pracy osobom bezrobotnym | Jak rozpocząć działalność gospodarczą |
| Alternatywne możliwości wspólnego gospodarowania | Podatek VAT w rolnictwie |
| Ubezpieczenia rolnicze a prowadzenie działalności gospodarczej |
| Koniec czy początek problemów  AWRSP OT Opole |