Gospodarstwa ekologiczne...

Wstęp

Zwiększająca się liczba ludności na świecie doprowadziła do szybkiego rozwoju rolnictwa konwencjonalnego. Spowodowało to przekształcenie gospodarstw w ośrodki produkcyjne traktujące środowisko rolnicze jako linię technologiczną do wytwarzania żywności. Tym samym rośliny i zwierzęta stały się urządzeniami przetwarzającymi nawozy i pasze w surowce spożywcze.

Obecnie przeważająca część gospodarstw rolnych na całym świecie jest nastawiona na intensyfikację produkcji rolniczej, czego korzystnym wynikiem jest zwyżka plonów. Z wysoką wydajnością związane są jednak niekorzystne zjawiska takie jak: degradacja środowiska przyrodniczego, a także obniżenie jakości biologicznej produkowanych surowców. Stosowanie w gospodarstwach konwencjonalnych dużej ilości środków ochrony roślin oraz nawozów mineralnych zniechęciło  społeczeństwo do kupowania produktów mogących spowodować zagrożenie zdrowia. W wyniku tego coraz więcej ludzi poszukuje żywności pochodzącej z naturalnej hodowli organicznej, w której nie stosuje się szkodliwych związków chemicznych. Zaczyna to wymuszać stosowanie takich metod, które pozwolą na produkcję żywności ekologicznej.

Alternatywą dla współczesnego rolnictwa konwencjonalnego może być tworzenie gospodarstw ekologicznych. Historia tych gospodarstw w Polsce sięga lat pięćdziesiątych. Prekursorami tego nurtu byli Rudolf Steiner i Stanisław Karłowski oraz Towarzystwo Krzewienia Zasad Życia i Gospodarki Zgodnie z Przyrodą. Ponownie zainteresowanie rolnictwem ekologicznym nastąpiło po roku 1980, natomiast od początku lat dziewięćdziesiątych zaczęło wyodrębniać się jako osobny system produkcji rolniczej.

Rolnictwo konwencjonalne a ekologiczne

Produkcja w gospodarstwach konwencjonalnych ogranicza pracę ludzi do minimum. Człowiek dąży do osiągnięcia zysków jak najmniejszym kosztem nie zwracając uwagi na skutki takich działań, np. używanie ciężkich maszyn wpływa ujemnie na strukturę gleby. Również produkcja zwierzęca ma poprzez produkty uboczne ujemny wpływ na otaczające środowisko.

W celu osiągnięcia wysokich plonów stosuje się duże dawki nawozów mineralnych i syntetyczne regulatory wzrostu, a ułatwieniem walki z chwastami, chorobami i szkodnikami są wszelkiego rodzaju środki chemiczne. Rośliny wyhodowane w sposób konwencjonalny charakteryzują się przypadkową jakością o ograniczonej zdolności przechowalniczej. Dlatego też, w wyniku zmian gustów konsumentów znacznie spadł popyt na produkty rolnicze wytwarzane metodami konwencjonalnymi.

Szansą dla rolnictwa staje się przekwalifikowanie gospodarstw tradycyjnych na prowadzone metodami ekologicznymi, co ma szczególne znaczenie na terenach zaliczanych do tak zwanych obszarów chronionych. Szczególna szansa przejścia na system rolnictwa ekologicznego stoi przed polskimi gospodarstwami rodzinnymi, które posiadają stosunkowo małą średnią powierzchnię. Po wejściu Polski do Unii Europejskiej gospodarstwa małe, produkujące w sposób tradycyjny, nie będą miały racji bytu. Będzie więc to dla nich szansa na przetrwanie nieuchronnej zmiany polityki rolnej.

Uwzględniając aktualny rozwój gospodarstw ekologicznych w Europie można stwierdzić, że rozwój takich gospodarstw w naszym kraju to proces długotrwały i w ciągu dziesięciu lat nie nastąpi większe ich znaczenie w globalnej produkcji żywności. Przyczyn powolnego rozwoju tych gospodarstw jest wiele. O ich powstawaniu i funkcjonowaniu decydują: ekonomika albo opłacalność produkcji oraz organizacja rynku ziemiopłodami pochodzącymi z produkcji ekologicznej. W Polsce nie istnieje rynek żywności ekologicznej i w najbliższym czasie nie widać perspektyw na jego powstanie. W wyniku tego ceny na produkty ekologiczne różnią się nieznacznie od cen powszechnie obowiązujących. Taka sytuacja pogarsza pozycję gospodarstw ekologicznych, co jest i będzie również w przyszłości czynnikiem hamującym ich rozwój. To wszystko sprawia, że w najbliższej przyszłości gospodarstwa takie w naszym kraju nie będą znaczącymi dostawcami żywności ekologicznej. W Polsce nie ma specjalnych dopłat na takie produkty, w odróżnieniu od krajów Europy Zachodniej. Obecnie coraz większą uwagę kieruje się w stronę ochrony środowiska, a co za tym idzie na przeciwdziałanie zanieczyszczeniu gleb i wód azotem i chemicznymi środkami ochrony roślin.

Ma to szczególne znaczenie na terenach, które zgodnie z ustawą o ochronie przyrody są zaliczane do obszarów chronionych. Obszary te odgrywają ważną role w zachowaniu krajobrazu oraz różnorodności biologicznej. Tereny te są objęte specyficzną ochroną środowiska przyrodniczego, toteż panują na nich określone zasady, którym musi podporządkować się człowiek. Rygorystyczne prawo na obszarach chronionych nastawione głównie na ochronę tych specyficznych ekosystemów znacznie ogranicza działalność gospodarstw tradycyjnych, które nie zważają na otaczającą je przyrodę. Rysuje się więc szansa dla zintegrowanej produkcji jaką można uzyskać przechodząc na uprawę żywności ekologicznej. Obecnie gospodarstwa prowadzone systemem ekologicznym mają szansę rozwoju (zgodnie z ustawą o ochronie środowiska) na obszarach chronionych. Podstawowym atutem dla gospodarstw położonych na tak specyficznych terenach jest czystość gleb i powietrza związana z zakazem jakiejkolwiek działalności przemysłowej. Istnieje więc szansa produkcji na tych obszarach tak zwanej żywności ekologicznej, na którą coraz większe zapotrzebowanie wykazuje rynek.

Założenia produkcji ekologicznej

Pozyskiwanie produktów ekologicznych wiąże się ze specyficznym rodzajem produkcji płodów rolnych. W uprawie roślin w gospodarstwach ekologicznych wyklucza się stosowanie sztucznych nawozów mineralnych (głównie azotowych), pestycydów, regulatorów wzrostu. W żywieniu zwierząt niedozwolone jest używanie syntetycznych dodatków do pasz. Zamiast nawozów sztucznych wykorzystuje się wyłącznie nawozy naturalne jak: obornik, gnojówkę, komposty, nawozy zielone oraz minerały występujące w przyrodzie, a w miejsce syntetycznych pestycydów wprowadza się metody zapobiegawczej ochrony roślin oraz środki biologiczne. Podstawowymi zasadami stawianymi przez eko-producentów są:

• produkcja żywności wysokiej jakości, 
• życie zgodnie z prawami natury, 
• obecność zwierząt w gospodarstwie i stwarzanie im optymalnych warunków bytu, 
• naturalna ochrona roślin przed chorobami i szkodnikami,
• traktowanie gospodarstwa jako organizmu.

Ekologiczne przetwory produkowane w tych gospodarstwach powstają na bazie ich własnych produktów przy zastosowaniu naturalnych i tradycyjnych biotechnologii zapewniających maksymalną ochronę wartości odżywczych. Jakość tej żywności jest porównywalna do produktów, które powstały wiele lat temu w nieskażonym środowisku bez stosowania jakichkolwiek syntetycznych środków produkcji. Ogromną zaletą produktów ekologicznych jest to, że są one pełnowartościowe, wolne od chemicznych zanieczyszczeń, sztucznych barwników i syntetycznych konserwantów.

Przed rozpoczęciem produkcji żywności ekologicznej należy ocenić stan środowiska, w którym będzie prowadzona ta produkcja – prowadzone są badania gleb na zawartość szkodliwych substancji takich jak: metale ciężkie, pozostałości pestycydów i związki siarki. Należy określić także jakość wody wykorzystywanej w tej produkcji. Proces przejścia gospodarstwa tradycyjnego na metody ekologiczne przebiega minimum dwa lata, co pozwala uzyskać jego równowagę biologiczną. Ważną rzeczą są również dodatkowe badania kontrolne, którym poddawane są produkty finalne przed trafieniem do konsumenta.

Każdy produkt ekologiczny ma charakterystyczną etykietę, która zawiera: nazwę produktu, numer atestu, adres producenta, a także symbol jednej z organizacji atestujących. W Polsce należą do nich: Polskie Towarzystwo Rolnictwa Ekologicznego PTRE, AGROBIOTEST Sp. z o.o. i BIOEKSPERT SC.
Jest szansa, że organizacje te będą się dalej rozwijać, co stworzy dogodniejsze warunki do przekształcania gospodarstw rolniczych w jednostki produkujące ekologiczną żywność.

Wnioski

1. Gospodarstwa ekologiczne w Polsce występują jeszcze w zbyt małej liczbie, co nie pozwala na utworzenie rynku ziemiopłodów produkowanych w tych jednostkach.
2. Rolnictwo ekologiczne stanowi szansę utrzymania się małych gospodarstw rodzinnych, które po wejściu do Unii Europejskiej przestaną mieć rację bytu.
3. Polskie rolnictwo tradycyjne po przejściu na metody ekologiczne ma szansę stać się znaczącym w Europie producentem żywności ekologicznej.
4. Gospodarstwa ekologiczne stanowią alternatywę dla gospodarstw konwencjonalnych, zwłaszcza na obszarach chronionych, które charakteryzują się odrębnymi zasadami gospodarowania.
5. Rolnictwo takie jest systemem zrównoważonym, ponieważ między innymi nie obciąża środowiska i jest w dużym stopniu niezależne od nakładów zewnętrznych.

Literatura

1. Sołtysiak, H. (1993) Rolnictwo ekologiczne od teorii do praktyki. Stowarzyszenie Ekoland, Fundacja Leben & Umwelt.
2. Sołtysiak, U. (1995) Rolnictwo ekologiczne: od producenta do konsumenta. Stowarzyszenie Ekoland, Warszawa.
3. Nawrocki, S. (2000) Rolnicza wizja gospodarstw ekologicznych w Polsce. IUNG Puławy.
4. Toruński, J. Król, S. (2001) Rolnictwo ekologiczne – szansa dla polskich gospodarstw rodzinnych. Akademia Podlaska w Siedlcach.
5. Szymona, J. (1997) Podstawy rolnictwa ekologicznego. Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa, Warszawa.
6. Zysnarska, E. (1993) Charakterystyka gospodarstw ekologicznych. Raport: Proekologiczne zorientowanie polityki rolnej w Polsce na przełomie XX i XXI wieku. Inst. Ekonom. Roln. I Gosp. Żywn., Warszawa.

Powyższe opracowanie zostało przedstawione na I Międzynarodowej i II Ogólnopolskiej Młodzieżowej Konferencji Naukowej we Wrocławiu w dniu 20 marca 2002 roku.