Czy to możliwe, że na rynku energii doszło do manipulacji?

W ciągu dwóch tygodni na przełomie kwietnia i maja obserwowany był wyraźny, nieproporcjonalny wzrost cen energii elektrycznej na rynku hurtowym, którego nie można uzasadnić rosnącym poziomem kosztów wytwarzania. Analiza tej aberracji, obejmująca przesłanki wskazujące na możliwą manipulację, znalazła się w raporcie Warsaw Enterprise Institute opublikowanym pod koniec czerwca.

Przypomnijmy, że w okresie od 26 kwietnia do 19 maja 2022 r. doszło do zagadkowego wzrostu cen energii elektrycznej na rynku terminowym (kontrakty roczne) na Towarowej Giełdzie Energii. Cena za MWh na 2023 r. wzrosła wówczas z 751,10 zł do 1024,40 zł, następnie dynamika wzrostów nieco wyhamowała. Takiej zmiany akurat w tym okresie nie powinno się tłumaczyć ani wydarzeniami na arenie międzynarodowej, ani wzrostem ceny węgla, który jest kluczowym paliwem dla polskiej energetyki. Skoro jednak nie rosną koszty wytworzenia energii, to oznacza, że w ten sposób rośnie (i to bezprecedensowo), jedynie marża wytwórców energii.

Towarowa Giełda Energii jest rynkiem relatywnie młodym oraz charakteryzującym się niską konkurencyjnością – zmniejsza się liczba podmiotów biorących udział w handlu, wzrasta koncentracja rynkowa i spada liczba koncesji. Zaburzenia mogły zostać wywołane zmianą zasad składania depozytów uzupełniających, niekorzystnych dla mniejszych podmiotów. Jednak Prezes URE, jak i TGE posiadają uprawnienia, umożliwiające zwiększanie konkurencji, dzięki którym mogliby zapobiegać niekorzystnym zjawiskom. Natomiast wzrost cen energii elektrycznej prowadzi do realnego wzrostu kosztów dostaw energii elektrycznej do odbiorców końcowych.

Pomimo doniosłości opisywanego problemu oraz sensacyjności ustaleń, raport nie odbił się szerokim echem w mediach czy wśród decydentów. I nie chodzi tu o pychę autorów, którzy pomstują na brak docenienia swojego dzieła, a o zmianę nastawienia w zależności od poruszanego tematu. Raporty WEI, zarówno wcześniejsze, jak i późniejsze, cieszą się sporym zainteresowaniem i stanowią przyczynek do debaty publicznej. Były prezentowane i cytowane w różnych mediach, niejednokrotnie stanowiły również merytoryczną pomoc dla decydentów.

W tym jednak przypadku, zainteresowania manipulacjami na rynku energii praktycznie nie ma. Pojawiły się jedynie dwie interpelacje jednego z posłów dotyczące nadzoru nad działaniami Prezesa URE i TGA. Temat jest jednak na tyle istotny (zwłaszcza w obecnej sytuacji), że trudno zakładać, żeby został oceniony jako błahy i zignorowany. Tym samym jedyny wniosek, który się nasuwa, to fakt, że z jakichś powodów jest on niewygodny i celowo został pominięty w przestrzeni publicznej. Czy oznacza to, że interesy podmiotów z branży energetycznej są na tyle istotne, żeby zamieść ten problem pod dywan?

Co istotne, raport nie tylko wskazuje problem, ale przede wszystkim zawiera szereg rozwiązań, które mogą zapobiec podobnym zjawiskom. W szczególności WEI postuluje zwiększenie transparentności na rynku energii, doprowadzenie do realnego wykorzystania istniejących mechanizmów nadzorczych, jak również stworzenie procedur w razie celowych zaburzeń rynkowych czy sytuacji bezprecedensowych. Jednocześnie niezbędne jest uruchomienie wszelkich mechanizmów pozwalających na rozwój energetyki rozproszonej, w tym lądowej energetyki wiatrowej i wielkoskalowych źródeł solarnych, które są obecnie najtańszymi źródłami energii.

Wdrożenie podstawowych postulatów nie wydaje się trudne, zwłaszcza w kontekście przejrzystości czy nadzoru, jednak wymaga podjęcia konkretnych działań. Niewyjaśnione wzrosty cen są wprawdzie analizowane przez Prezesa URE, przy czym w tej sytuacji należałoby się spodziewać dalszych i bardziej zdecydowanych działań.

źródło: Warsaw Enterprise Instytut (WEI)

AUTOR: KATARZYNA RUMIANCEW