System płatności bezpośrednich 2015 - 2020

Poniżej przedstawiamy notyfikowany przez Komisję Europekjską  opracowany przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi  projekt systemu płatności bezpośrednich w Polsce w latach 2015 - 2020

Zaprezentowane przez MRiRW systemowe rozwiązania w zakresie płatności bezpośrednich dla Polski na lata 2015-2020 wykorzystują możliwości, jakie dają nowe unijne ramy prawne w zakresie uwzględnienia krajowych celów rozwojowych. Jest to istotne, ponieważ prawie trzy czwarte z 32,09 mld EUR środków unijnych dla Polski w ramach WPR 2014-2020 stanowią środki na płatności bezpośrednie (23,49 mld EUR).
MRiRW dążyło do jak najlepszego wykorzystania płatności bezpośrednich do realizacji krajowych celów strategicznych, w tym celów Strategii zrównoważonego rozwoju wsi rolnictwa i rybactwa na lata 2012-2020, przyjętej przez Rząd w kwietniu 2012 r., w szczególności w zakresie bezpieczeństwa żywnościowego, wzrostu produktywności i konkurencyjności sektora rolno-spożywczego, a także ochrony środowiska i adaptacji do zmian klimatu.
Proponowane rozwiązania pozwolą skutecznie i efektywnie wykorzystać dostępne środki unijne na rzecz dostarczania konsumentom w Polsce i całej Unii Europejskiej zdrowej i wysokiej jakości żywności w sposób uwzględniający potrzeby restrukturyzacji i modernizacji sektora rolno-żywnościowego, a także wymogi środowiska naturalnego w Polsce. Będzie to możliwe poprzez szczególne wsparcie aktywnych, małych i średnich gospodarstw rolnych, które mają realne szanse na rozwój w warunkach globalizacji rynków i zmian oczekiwań konsumentów.
Celowi temu służyć będzie przesunięcie 25% koperty II filaru na lata 2015-2020, tj. 2,34 mld EUR, zwiększające pierwotną pulę środków na płatności bezpośrednie do 23,49 mld EUR. Środki finansowe uzyskane w wyniku tego przesunięcia będą w większości (około73%) przeznaczone na finansowanie dodatkowej płatności dla małych i średnich gospodarstw (płatność do „pierwszych hektarów” z przedziału od 3.01 do 30 ha w każdym gospodarstwie). Podobny, prorozwojowy efekt będzie miała zaplanowana płatność dla młodych rolników, na którą planuje się przeznaczyć 2% rocznej koperty krajowej.
Polska w pełni wykorzysta także możliwość przeznaczenia 15% koperty krajowej na płatności związane z produkcją. Prawie dwie trzecie z tej kwoty będzie skierowane na wsparcie w sektorze bydła, krów, owiec i kóz, a pozostałe środki – na wsparcie upraw roślin wysokobiałkowych, owoców miękkich, pomidorów, ziemniaków skrobiowych, chmielu, konopi włóknistych, lnu i buraków cukrowych. Dzięki tej formie płatności proces restrukturyzacji tych sektorów będzie przebiegał w bardziej zrównoważony sposób, pełniej wykorzystane będą zasoby pracy i ziemi oraz zachowana zostanie różnorodność rolnictwa we wszystkich regionach kraju.
Nowym elementem systemu, obowiązkowym w całej UE, na który przeznaczone zostanie 30% środków, będzie płatność „zielona”, uzależniona od spełnienia wymagań w zakresie dywersyfikacji upraw, utrzymania trwałych użytków zielonych oraz przeznaczenia części powierzchni na cele proekologiczne. Przyjęte rozwiązania krajowe w tym zakresie pozwolą rolnikom na zaliczenie do obszarów proekologicznych wszystkich elementów przewidzianych w rozporządzeniu UE, co zminimalizuje ryzyko dodatkowych obciążeń dla gospodarstw. 2

Preferencje dla małych i średnich gospodarstw rolnych, zarówno w płatności dodatkowej jak i płatności związanej z produkcją, w powiązaniu z planowanymi działaniami PROW 2014-2020 (m. in. „Modernizacja gospodarstw rolnych”, „Przetwórstwo i marketing produktów rolnych”, „Premia dla młodych rolników”) pozwolą zachować ich różnorodność i wielofunkcyjność i ułatwią dywersyfikację przychodów, w tym poprzez sprzedaż bezpośrednią.
Nowy system płatności bezpośrednich będzie komplementarny z pozostałymi formami unijnego wsparcia rolnictwa i obszarów wiejskich, w tym z:
- działaniami restrukturyzacyjnymi w PROW 2014-2020, m. in. wsparciem rolników przekazujących małe gospodarstwa, wsparciem dla młodych rolników i na rzecz restrukturyzacji;
- działaniami rolno-środowiskowymi nowego PROW 2014-2020 (ich komplementarność z wymogami zazielenienia) oraz wsparciem do ONW;
- zmianami w ramach wspólnej organizacji rynków rolnych, ze szczególnym wsparciem tworzenia organizacji producentów rolnych i ich zrzeszeń, mającym na celu wzmacnianie pozycji rolników w łańcuchu marketingowym oraz rozbudowanie instrumentów zarządzania rynkami w sytuacjach kryzysowych;
- planowanym w programach operacyjnych Polityki Spójności wsparciem reorientacji zawodowej rolników i członków ich rodzin.

Pomimo wielu nowych elementów, wybierano rozwiązania możliwie proste i oparte o obiektywne i weryfikowalne procedury, co jest ważne nie tylko z punktu widzenia beneficjentów, ale także kosztów administracyjnych. Z tego względu zaproponowano m. in., aby rolnicy uzyskujący w ramach płatności bezpośrednich do 1 250 EUR byli objęci systemem dla małych gospodarstw, zwalniającym z dodatkowych kontroli w zakresie zazielenienia i wzajemnej zgodności.
Wstępna propozycja MRiRW została w lipcu br. poddana szerokim konsultacjom społecznym, a propozycje przesłane przez 141 ich uczestników zostały wzięte pod uwagę w opracowaniu ostatecznej propozycji rozwiązań. W dniu 31 lipca 2014 r. Polska notyfikowała Komisji Europejskiej główne założenia dotyczące sposobu wdrożenia w latach 2015-2020 zreformowanego systemu wsparcia bezpośredniego.
PROPONOWANY SYSTEM PŁATNOŚCI
Podstawowe elementy nowego systemu
W ramach nowego systemu na kwotę wsparcia w poszczególnych gospodarstwach będą składały się następujące rodzaje płatności:
1) jednolita płatność obszarowa,
2) płatność za zazielenienie,
3) płatność dla młodych rolników,
4) płatność dodatkowa,
5) płatności związane z produkcją,
 


6) przejściowe wsparcie krajowe.

Gospodarstwa będą mogły korzystać z uproszczonego systemu dla małych gospodarstw. W przypadku uczestnictwa gospodarstwa w tym systemie, wsparcie dla małych gospodarstw zastąpi wszystkie rodzaje wsparcia realizowane w ramach systemu płatności bezpośrednich (poza przejściowym wsparciem krajowym).
Na obecnym etapie nie jest możliwe precyzyjne określenie ostatecznych stawek płatności, ponieważ będą one wynikiem podzielenia ustalonej koperty krajowej przez kwalifikującą się w danym roku do danego rodzaju płatności liczbę hektarów albo zwierząt – w załączniku 1. podano stawki szacunkowe.
W ramach nowego systemu będzie stosowana tzw. degresywność, polegająca na redukcji płatności o 100% nadwyżki kwoty jednolitej płatności obszarowej ponad 150 tys. EUR. Zgodnie z przepisami unijnymi, kwota uzyskana w wyniku stosowania tego mechanizmu zasili budżet PROW.
Rolnicy będą mogli składać wnioski o przyznanie płatności bezpośrednich za dany rok, tak jak dotychczas, w terminie od dnia 15 marca do dnia 15 maja.
Warunki kwalifikowalności
Płatności będą przyznawane wyłącznie rolnikom, w przypadku których łączna powierzchnia kwalifikująca się do płatności wynosi przynajmniej 1 ha. Wyjątek od tej zasady będzie miał zastosowanie wobec rolników, którzy nie posiadają użytków rolnych albo posiadają użytki o powierzchni mniejszej niż 1 ha, jednakże posiadają zwierzęta kwalifikujące się do płatności związanych z produkcją (bydło, krowy, owce lub kozy). Będą oni mogli otrzymać płatności bezpośrednie, o ile łączna kwota płatności, która ma zostać im przyznana, wynosi przynajmniej 200 EUR.
Pomoc będzie kierowana wyłącznie do tzw. rolników aktywnych zawodowo. W przypadku osób fizycznych lub prawnych, których roczna kwota płatności przekracza 5 000 EUR, płatności nie będą przyznawane, jeśli administrują one portami lotniczymi, wodociągami, trwałymi terenami sportowymi i rekreacyjnymi, jak również świadczą usługi przewozu kolejowego lub usługi w zakresie obrotu nieruchomościami, chyba że udokumentują, że:
- roczna kwota płatności bezpośrednich wynosi co najmniej 5% całości przychodów uzyskanych przez nie z działalności pozarolniczej,
- ich działalność rolnicza nie ma charakteru marginalnego, tzn. łączne przychody z działalności rolniczej stanowią w ich przypadku co najmniej 1/3 wszystkich przychodów, lub
- ich główną działalność gospodarczą lub przedmiot działalności stanowi wykonywanie działalności rolniczej.

W nowym systemie będą obowiązywały (tak jak obecnie) normy i wymogi wzajemnej zgodności. Ulegną one niewielkim zmianom.
Zgodnie z przepisami unijnymi, wnioskodawcom nie przyznaje się jakichkolwiek korzyści wynikających z sektorowego prawodawstwa rolnego, w tym płatności bezpośrednich, jeżeli warunki wymagane do uzyskania takich korzyści zostały sztucznie stworzone, w sprzeczności z celami tego prawodawstwa (np. nastąpił podział gospodarstwa w celu ominięcia limitów wsparcia).


1. Jednolita płatność obszarowa

W Polsce nadal będzie stosowany uproszczony system płatności bezpośrednich, tj. jednolita płatność obszarowa.
Warunki przyznawania jednolitej płatności obszarowej od 2015 r. będą zbliżone do dotychczasowych. Zakłada się, że na płatność tę przeznaczone zostanie ok. 45,7% koperty krajowej (tj. ogółu środków unijnych przeznaczonych na płatności bezpośrednie w Polsce), czyli ponad 1,5 mld EUR rocznie. Szacowana stawka jednolitej płatności obszarowej wynosi ok. 110 EUR/ha.
2. Płatność za zazielenienie (greening)

Płatność z tytułu praktyk rolniczych korzystnych dla klimatu i środowiska, czyli zazielenienie, to obowiązkowy komponent nowego systemu płatności bezpośrednich. Na jej finansowanie przeznaczone jest 30 % krajowej koperty finansowej, tj. ok. 1 mld EUR rocznie (szacowana stawka płatności za zazielenienie wyniesie ok. 74 EUR/ha.).
Zazielenienie będzie realizowane przez:
- dywersyfikację upraw,
- utrzymanie trwałych użytków zielonych (TUZ),
- utrzymanie obszarów proekologicznych (EFA2),

2 EFA – ang. ecological focus area.
3 Patrz – odstępstwa w zakresie dywersyfikacji upraw - art. 44 ust. 3 rozporządzenia nr 1307/2013 lub utrzymania obszarów proekologicznych - art. 46 ust. 4 rozporządzenia nr 1307/2013.
4 Spełniający wymogi określone w art. 29 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 834/2007.
Ponadto, możliwa będzie realizacja dywersyfikacji upraw poprzez praktyki równoważne w ramach:
- działania rolnośrodowiskowego PROW 2007 – 2013, poprzez Pakiet ochrona gleb i wód lub
- działania rolnośrodowiskowo – klimatycznego PROW 2014 – 2020, poprzez Pakiet rolnictwo zrównoważone lub Pakiet ochrona gleb i wód.

Wszyscy rolnicy uprawnieni do jednolitej płatności obszarowej zobowiązani będą do realizacji zazielenienia. W zależności od ilości posiadanych w gospodarstwie gruntów ornych oraz udziału trwałych użytków zielonych, rolnicy będą zobowiązani do przestrzegania jednej, dwóch lub trzech praktyk zazielenienia.
Przepisy unijne przewidują szereg wykluczeń z obowiązku ich spełniania, m.in. gospodarstwa, w których ponad 75 % użytków rolnych to trwałe użytki zielone lub gospodarstwa o wysokim (ponad 75 %) udziale gruntów ornych wykorzystywanych do produkcji traw lub innych zielnych roślin pastewnych albo ugorowanych, z uwagi na korzystne oddziaływanie na środowisko, będą zwolnione z obowiązku realizacji dywersyfikacji upraw lub utrzymywania obszarów proekologicznych.3
Gospodarstwa uczestniczące w systemie dla małych gospodarstw rolnych, pomimo że są „zwolnione” z realizacji zazielenienia, będą uprawnione do otrzymania tej płatności.
Płatność za zazielenienie w sposób automatyczny będą otrzymywać rolnicy prowadzący produkcję rolniczą zgodnie z zasadami rolnictwa ekologicznego4 – przepis ten ma 5

zastosowanie jedynie do tej części obszaru gospodarstwa rolnego, która jest wykorzystywana do produkcji ekologicznej zgodnie z art. 11 rozporządzenia (WE) nr 834/2007.
W przypadku nieprzestrzegania praktyk zazielenienia na rolników nakładane będą kary administracyjne polegające na zmniejszeniu kwoty otrzymanych w danym roku płatności bezpośrednich5. Przez dwa pierwsze lata wdrażania zazielenienia (2015 r. i 2016 r.) kary te nie będą wykraczać poza kwotę otrzymanej płatności za zazielenienie i, w zależności od stopnia stwierdzonej niezgodności, obejmować będą część lub całość płatności za zazielenienie. Natomiast w kolejnych latach kary będą mogły nawet przewyższać otrzymaną kwotę zazielenienia (w 2017 r. o maksymalnie 20%, a od 2018 r. o maksymalnie 25%), co oznacza, że w niektórych przypadkach, kara za nieprzestrzeganie praktyk zazielenienia spowoduje także częściowe zmniejszenie innych płatności.
5 Zgodnie z art. 77 ust. 6 rozporządzenia nr 1306/2013
Poniżej przedstawiono szczegóły wdrażania trzech ww. wymogów zazielenienia.
DYWERSYFIKACJA UPRAW
Dywersyfikacja będzie dotyczyć gospodarstw rolnych o powierzchni od 10 ha gruntów ornych. Gospodarstwa, w których występuje:
a) od 10 do 30 ha gruntów ornych – zobowiązane będą do prowadzenia co najmniej 2 różnych upraw na gruntach ornych, przy czym uprawa główna nie może zajmować więcej niż 75% gruntów ornych;
b) powyżej 30 ha gruntów ornych – zobowiązane będą do prowadzenia co najmniej 3 różnych upraw na gruntach ornych, przy czym uprawa główna nie może zajmować więcej niż 75% gruntów ornych, a dwie uprawy łącznie nie mogą zajmować więcej niż 95% gruntów ornych.

Za odrębną uprawę uznawany będzie:
- rodzaj w klasyfikacji botanicznej upraw,
- gatunek z rodzin krzyżowych (Brassicaceae), psiankowatych (Solanaceae) i dyniowatych (Cucurbitaceae),
- forma ozima i jara tego samego rodzaju.
- grunt ugorowany,
- trawa lub inne rośliny zielne (z przeznaczeniem na paszę).

W okresie od 15 maja do 15 lipca uprawiane rośliny powinny znajdować się na polu. Będzie to podległo sprawdzeniu przez organ kontrolny.
W celu obliczenia udziału upraw rolnik może zadeklarować daną działkę tylko raz w danym roku składania wniosków.
UTRZYMANIE TRWAŁYCH UŻYTKÓW ZIELONYCH (TUZ)
W celu ochrony trwałych użytków zielonych, które w dużym stopniu przyczyniają się do zachowania różnorodności biologicznej, a w szczególności odgrywają ważną rolę w pochłanianiu dwutlenku węgla i ochronie gleby, wprowadzono obowiązki dotyczące utrzymania trwałych użytków zielonych. 6


1) W ramach tych wymogów na obszarach Natura 2000 będzie obowiązywał zakaz przekształcania lub zaorywania wyznaczonych cennych przyrodniczo trwałych użytków zielonych, w tym obejmujących gleby torfowe i podmokłe, które wymagają ścisłej ochrony w celu osiągnięcia celów dyrektywy ptasiej (2009/147/WE) i siedliskowej (92/ 43/EWG).

Każdy rolnik, który będzie posiadał cenny przyrodniczo TUZ, zostanie o tym indywidualnie poinformowany w karcie informacyjnej dołączanej do wstępnie wypełnionego wniosku o płatność w 2015 r.
W przypadku, gdy rolnik zaorze lub przekształci TUZ’y cenne przyrodniczo, oprócz sankcji w postaci zmniejszenia płatności, będzie miał obowiązek ponownego przekształcenia tego obszaru w trwały użytek zielony.
2) Ponadto, w celu zapobieżenia masowemu przekształcaniu TUZ na grunty orne w kraju zostanie wprowadzony obowiązek utrzymania udziału TUZ w powierzchni gruntów rolnych w skali całego kraju, przy czym nie może on zmniejszyć się o więcej niż 5% w stosunku do poziomu referencyjnego z 2015 r.6. Jest to analogiczny mechanizm do obecnie funkcjonującego w ramach zasady wzajemnej zgodności.

6 Poziom referencyjny będzie obliczany jako relacja powierzchni TUZ (zadeklarowanych w 2012 r. oraz nowych TUZ, nieuwzględnionych w 2012 r., które zostaną zadeklarowane w 2015 r.), do całkowitej powierzchni użytków rolnych zadeklarowanych w 2015 r.
7 Odsetek ten, po przedstawieniu przez Komisję Europejską raportu oceniającego wdrażanie tej praktyki po 2017 r., może zostać podwyższony do 7%.
W przypadku zmniejszenia wskaźnika TUZ o więcej niż 5% w skali kraju, konieczne będzie wdrożenie działań naprawczych polegających na zobowiązaniu rolników, którzy przekształcili trwałe użytki zielone, do przywrócenia określonej powierzchni gruntu w TUZ lub odtworzenia takiej samej powierzchni TUZ na innym gruncie.
UTRZYMANIE OBSZARÓW PROEKOLOGICZNYCH (EFA)
Utrzymanie obszarów proekologicznych będzie dotyczyło gospodarstw o powierzchni powyżej 15 ha gruntów ornych, które będą zobowiązane, aby posiadać obszary proekologiczne EFA na powierzchni co najmniej 5%7 gruntów ornych.
LISTA OBSZARÓW PROEKOLOGICZNYCH
Do obszarów proekologicznych rolnicy będą mogli zaliczyć następujące elementy:
1) grunty ugorowane – na których w okresie od 1 stycznia do 31 lipca w danym roku nie jest prowadzona produkcja rolna (po upływie tego terminu rolnik będzie mógł przywrócić grunty do produkcji);
2) elementy krajobrazu, które są w posiadaniu rolnika:
A. Chronione w ramach norm Dobrej Kultury Rolnej (DKR):
a) drzewa będące pomnikami przyrody;
b) oczka wodne o łącznej powierzchni mniejszej niż 100 m?;
c) rowy, których szerokość nie przekracza 2 m;
B. Pozostałe elementy spełniające następujące kryteria:



a) żywopłoty lub pasy zadrzewione – o maksymalnej szerokości do 10 m;
b) drzewa wolnostojące – o średnicy korony wynoszącej przynajmniej 4 m;
c) zadrzewienia liniowe – obejmujące drzewa o średnicy korony wynoszącej przynajmniej 4 m; odległość między koronami drzew nie powinna przekraczać 5 m;
d) zadrzewienia grupowe, których korony zachodzą na siebie oraz zagajniki śródpolne – o maksymalnej powierzchni do 0,3 ha;
e) miedze śródpolne – o szerokości od 1 m do 20 m, na których nie jest prowadzona produkcja rolna;
f) oczka wodne – o maksymalnej powierzchni do 0,1 ha, z wyłączeniem zbiorników zawierających elementy betonowe lub plastik, wraz z możliwością wliczenia do powierzchni oczka strefy z roślinnością nadbrzeżną o szerokości do 10 m występującą wzdłuż wody;
g) rowy – o maksymalnej szerokości do 6 m, włączając otwarte cieki wodne służące do nawadniania i odwadniania, z wyłączeniem kanałów wykonanych z betonu;
3) strefy buforowe, w tym strefy buforowe na trwałych użytkach zielonych, pod warunkiem, że różnią się one od przylegającej kwalifikującej się powierzchni użytków rolnych - o szerokości ustanowionej:
? w ramach norm DKR (5 m, 10 m lub 20 m) oraz
? inne strefy buforowe o szerokości nie mniejszej niż 1 m.

Strefy buforowe mogą obejmować również pasy z roślinnością nadbrzeżną o szerokości do 10 m, występującą wzdłuż cieku wodnego;
Na strefach buforowych nie może być prowadzona produkcja rolna, niemniej jednak wypas lub koszenie na tych obszarach będzie możliwe;
4) pasy gruntów kwalifikujących się do płatności wzdłuż obrzeży lasu – o szerokości od 1 m do 10 m. Na pasach tych dopuszcza się prowadzenie produkcji, jednak w takim przypadku powierzchnia zaliczana do obszaru EFA będzie stanowić jedynie 30% powierzchni rzeczywistej (patrz - współczynniki ważenia). W przypadku, jeśli produkcja nie będzie prowadzona – dopuszcza się wypas lub koszenie, pod warunkiem, że pasy te można odróżnić od przyległych gruntów rolnych;
5) zagajniki o krótkiej rotacji, na których obowiązuje zakaz stosowania środków ochrony roślin i możliwe jest stosowanie nawożenia mineralnego w następujących limitach:
a) w pierwszym roku funkcjonowania plantacji – dawki nawozów mineralnych nie powinny przekraczać 20 kg/ha N, 20 kg/ha P205, i 40 kg/ha K2O oraz
b) w roku następującym po zbiorze roślin – dawki nawozów mineralnych nie powinny przekraczać 80 kg/ha N, 30 kg/ha P205, i 80 kg/ha K2O;

Do zagajników traktowanych jako EFA zaliczane będą gatunki z rodzaju wierzba (z wyjątkiem wierzby wykorzystywanej do wypłatania), brzoza oraz topola czarna i jej krzyżówki. W przypadku zagajników, powierzchnia zaliczana do obszaru EFA będzie stanowić jedynie 30% powierzchni rzeczywistej (patrz - współczynniki ważenia i konwersji).


6) obszary zalesione po 2008 r. w ramach PROW 2007 – 2013 (zalesienia na gruntach rolnych) i PROW 2014 – 2020, które kwalifikowały się do jednolitej płatności obszarowej w 2008 r. ;
7) międzyplony lub pokrywa zielona – w postaci wsiewek traw w uprawę główną lub mieszanek, wysiewanych w terminie do 30 września, utworzonych z co najmniej 2 gatunków, z następujących grup roślin uprawnych: zbóż, oleistych, pastewnych, bobowatych drobnonasiennych, bobowatych grubonasiennych oraz roślin miododajnych. Powierzchnia zaliczana do obszaru EFA będzie stanowić jedynie 30% powierzchni rzeczywistej (patrz - współczynniki ważenia i konwersji).
WAŻNE !
Mieszanki złożone z samych gatunków zbóż nie będą uznawane za obszar proekologiczny.