RYNEK MLEKA

RYNEK MLEKA
• aktualna sytuacja cenowa
- mleko surowe
Mniejsza niż przed rokiem podaż, przy zwiększonym krajowym zapotrzebowaniu przetwórców na mleko spowodowała, że od początku 2007 r. trwał nieprzerwany wzrost cen surowca.
Według danych GUS w listopadzie średnia cena mleka w skupie uzyskiwana przez producentów osiągnęła rekordowo wysoki poziom 129,77 zł/hl i była wyższa niż w październiku i w porównywalnym okresie poprzedniego roku odpowiednio o blisko 7% i ponad 37%. W miesiącach styczeń – listopad 2007 r. średnio w kraju za mleko w skupie płacono o 13,7% więcej niż rok wcześniej.
Polski surowiec jest jednak nadal jednym z tańszych w UE. Wg dostępnych
danych Komisji Europejskiej we wrześniu 2007 r. cena mleka w Polsce wynosiła
30,90 €/100 kg i była o 9% niższa od średniej unijnej oraz o 17% niższa niż w UE-15.
- masło w blokach
Duży popyt eksportowy na polskie masło, przy rosnących cenach na rynku
międzynarodowym, wpływał stymulująco na podwyżki krajowych cen tego produktu.
Według danych GUS w październiku 2007 r. ceny zbytu masła w blokach ukształtowały
się na poziomie 16,04 zł/kg z VAT i były o 2,4% wyższe niż we wrześniu i o blisko
53% wyższe niż w porównywalnym okresie 2006 r. Według notowań Ministerstwa
Rolnictwa i Rozwoju Wsi szczytowy poziom 15,22 zł/kg (ok. 16,29 zł/kg z VAT)
ceny masła w blokach osiągnęły w trzecim tygodniu października 2007r. i od tego czasu
systematycznie spadają. W drugim tygodniu grudnia producenci uzyskiwali za to masło
11,03 zł/kg (ok. 11,80 zł/kg z VAT), tj. o blisko 21% mniej niż miesiąc wcześniej, ale o ok.
13% więcej niż przed rokiem.
W Niemczech, Holandii i Francji hurtowe ceny masła w blokach nadal utrzymują
się na poziomie o 7-19% wyższym niż w Polsce i w połowie grudnia wynosiły
3,30-3,68 €/kg (11,81-13,18 zł/kg). Na rynku międzynarodowym (baza FOB - porty
Europy Zachodniej) ceny masła, po utrzymującej się od połowy października 2007 r.
stabilizacji (na wysokim poziomie 4100 USD/t), na początku grudnia uległy obniżeniu
średnio do 3 900 USD/t (9,62 zł/kg), ale nadal były ponad 2-krotnie wyższe niż przed
rokiem.
- odtłuszczone mleko w proszku (OMP)
Od początku 2007 r. w kraju utrzymywała się wzrostowa tendencja cen OMP.
Dopiero zapoczątkowany w połowie września spadek cen światowych przyczynił się
do jej odwrócenia. W październiku 2007 r. ceny zbytu tego artykułu wyniosły średnio
13,86 zł/kg z VAT i były o 2,6% niższe niż w poprzednim miesiącu, ale nadal o 56%
wyższe niż w porównywalnym okresie 2006 r. Tendencje spadkowe wykazują również
ceny OMP notowane co tydzień przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. W
połowie grudnia cena tego produktu obniżyła się do 10,21 zł/kg (10,92 zł/kg z VAT) i
była o 11% niższa niż miesiąc wcześniej, ale jednocześnie o ponad 20% wyższa niż
przed rokiem. Na rynku niemieckim i francuskim za OMP płacono ok. 3,00 €/kg
(10,73 zł/kg), tj. o 5% więcej niż w kraju. Natomiast cena tego mleka w Holandii
ukształtowała się na poziomie 2,60 €/kg (9,30 zł/kg) i była o 9% niższa niż w Polsce.
W portach Europy Zachodniej (baza FOB) od połowy września 2007 r. utrzymuje się
spadkowa tendencja cen odtłuszczonego mleka w proszku (z najwyższego w historii
poziomu 5200 USD/t osiągniętego w sierpniu). Na początku grudnia 2007 r. za artykuł
ten płacono średnio 3 950 USD/t (9,74 zł/kg), tj. o 24% mniej niż w sierpniu, ale
nadal o blisko 39% więcej niż przed rokiem.

• czynniki wpływające na poziom cen:
- pogłowie krów i produkcja mleka
Dostosowywanie produkcji mleka do obowiązujących limitów oraz wycofanie
się części gospodarstw, które nie zdołały osiągnąć wymaganych standardów weterynaryjnych
spowodowało, że od końca 2006 r. notowane są spadkowe tendencje
w chowie krów mlecznych. Według dostępnych danych GUS w końcu maja 2007 r.
liczba krów w porównaniu do połowy 2006 r. zmniejszyła się o ponad 37 tys. szt. (o
1,3%), tj. do poziomu 2 786,7 tys. szt. Obserwowane w 2007 r. duże zainteresowanie
ze strony małych producentów mleka rekompensatami z tytułu zrzeczenia się indywidualnych
ilości referencyjnych nasuwa wniosek, że w II półroczu 2007 r. nastąpiło
dalsze ograniczenie pogłowia krów. W związku z tym ocenia się, że w końcu 2007 r.
liczba krów może być nieco niższa niż w grudniu 2006 r., kiedy wynosiła 2 684 tys.
szt. Przewidywane stopniowe powiększanie kwoty mlecznej od 2008 r. będzie prawdopodobnie
stymulowało zwiększanie liczby krów, ale początkowo wzrost ten nie będzie
duży. Prognozuje się, że w końcu 2008 r. liczba krów będzie zbliżona do poziomu
z grudnia 2006 r. lub nieco wyższa. Jednocześnie wydajność mleczna wzrośnie
do ok. 4 400 l/szt. wobec 4 300 l/szt. szacowanych na 2007 r.

Na skutek doskonalenia pogłowia krów, a także bardzo dobrych zbiorów pasz
objętościowych, produkcja mleka surowego w 2007 r. może być nieco większa (o ok.
1%) niż w 2006 r. i wynieść 11,7 mld l. Zapowiedź powiększania narodowych kwot
sprzedaży w kolejnych latach pozwoli utrzymać dotychczasowy poziom produkcji krajowej
w najbliższym okresie, a w dłuższej perspektywie będzie stymulować jej wzrost.
-podaż mleka surowego, masła i odtłuszczonego mleka w proszku
Na początku 2007 r. notowano wzrost dostaw mleka do skupu, ponieważ dane
o wielkości skupu wskazywały, że kwota mleczna w roku kwotowym 2006/2007 nie
zostanie przekroczona. Jednak wraz z postępującą rezygnacją mniejszych gospodarstw
z produkcji towarowej, dostawy mleka w następnych miesiącach stopniowo
malały. Według danych GUS w okresie styczeń-listopad 2007 r. spółdzielnie mleczarskie
skupiły ok. 7,6 mld l mleka, tj. o 1,3% mniej niż w tym samym okresie
2006 r. Przewiduje się, że w 2007 r. całkowity skup mleka wyniesie 8,3 mld l i będzie
nieco mniejszy (o ok. 2%) niż w 2006 r., a kwota mleczna w roku kwotowym
2007/2008 nie zostanie w pełni wykorzystana. W związku z przewidywanym zwiększaniem
limitów produkcyjnych oraz zniesieniem regionalizacji w 2009 r. wydaje się
możliwe, że w kolejnych latach dostawy do skupu mleka będą stopniowo wzrastały
dostosowując się do przyznanych kwot.

Notowany w 2007 r. zwiększony popyt eksportowy na masło oraz wysoki poziom
jego cen na świecie wpływał stymulująco na wzrost krajowej produkcji tego artykułu.
Według danych meldunkowych GUS w okresie jedenastu miesięcy 2007 r. wyprodukowano
159 tys. t masła, tj. o ponad 4% więcej niż w tym samym okresie 2006 r.
Szacuje się, że całkowita produkcja masła w 2007 r. może być o 4-5% wyższa niż w
roku 2006 i wynieść ok. 182 tys. t. Możliwe utrzymanie się dobrej koniunktury na
świecie oraz niedobory tłuszczu mlecznego na terenie Wspólnoty skłaniają do oceny,
że również w 2008 r. produkcja masła może ukształtować się co najmniej na poziomie
z 2007 r.

Wysokie ceny odtłuszczonego mleka w proszku na rynkach zagranicznych oraz
intensywny rozwój produkcji artykułów o wysokim stopniu przetworzenia wpływały na
wzrost jego produkcji w kraju, zwłaszcza w okresie sezonowo zwiększonej podaży
surowca. Według dostępnych danych GUS w miesiącach styczeń-październik
2007 r., mimo ograniczonej ilości mleka surowego, wyprodukowano blisko 112 tys. t
OMP, tj. o ponad 1% więcej niż w tym samym okresie 2006 r. Szacuje się, że w całym
2007 r. produkcja OMP może być nieco wyższa niż w 2006 r. i wynieść ok. 130
tys. t. Na zbliżonym poziomie prawdopodobnie utrzyma się również w roku 2008.

- handel zagraniczny
Duża opłacalność eksportu masła wpływa stymulująco na wzrost jego wolumenu.
Według informacji Ministerstwa Finansów od stycznia do października 2007 r.
wyeksportowano 28 tys. t tego artykułu, tj. o 28% więcej niż w porównywalnym okresie
2006 r. Największymi odbiorcami polskiego masła były Niemcy, Rosja, Holandia
oraz Francja. Od początku 2007 r. notowany jest również wzrost importu tego produktu.
W okresie pierwszych dziesięciu miesięcy zaimportowano ok. 2,6 tys. t masła,
tj. o 69% więcej niż przed rokiem. Masło importowane jest m.in. z Finlandii, Irlandii,
Nowej Zelandii i Niemiec.
Szacuje się, że w całym 2007 r. eksport masła osiągnie poziom 33 tys. t (wobec
24 tys. w 2006 r.), a import zwiększy się do 4 tys. t (wobec 2 tys. t w 2006 r.). Ze
względu na prawdopodobne utrzymanie konkurencyjności cenowej tego artykułu w
porównaniu do cen notowanych w krajach UE-15 przewiduje się, że w 2008 r. możliwy
jest dalszy wzrost eksportu masła. Ocenia się, że tendencje wzrostowe utrzymają
się również w przywozie tego artykułu. Saldo handlu zagranicznego masłem w
2007 r. może wynieść 29 tys. t (wobec 22 tys. t w roku poprzednim) i prawdopodobnie
na zbliżonym poziomie utrzyma się również w 2008 r.
Rosnące krajowe zużycie odtłuszczonego mleka w proszku we wtórnym przetwórstwie
powoduje, że jego eksport utrzymuje się na względnie niskim poziomie. W
okresie pierwszych dziesięciu miesięcy 2007 r. (wg danych Ministerstwa Finansów)
wolumen sprzedaży na eksport wyniósł blisko 62 tys. t i był o 16% mniejszy niż
przed rokiem. Największymi odbiorcami polskiego OMP była Algieria, Niemcy oraz
Holandia. W tym samym czasie import odtłuszczonego mleka w proszku zwiększył
się blisko 2,6-krotnie i ukształtował się na poziomie 6,3 tys. t. OMP sprowadzane
było przede wszystkim z Białorusi.

Ocenia się, że w całym 2007 r. eksport odtłuszczonego mleka w proszku będzie
o ok. 12% mniejszy niż rok wcześniej i może wynieść ok. 75 tys. t. Natomiast
jego import może osiągnąć 8 tys. t i prawdopodobnie będzie przeznaczony na
reeksport. Przewiduje się, że podobne tendencje w handlu zagranicznym OMP mogą
utrzymać się w 2008 r.

- spożycie masła
Według dostępnych danych GUS (na podstawie badań budżetów domowych) w
okresie trzech kwartałów 2007 r., pomimo znacznego wzrostu cen detalicznych, spożycie
masła utrzymało się na poziomie z analogicznego okresu 2006 r. Jeszcze wyższe
ceny tego artykułu w czwartym kwartale mogły wpłynąć na ograniczenie jego
spożycia. Jednak systematyczna poprawa sytuacji dochodowej ludności oraz rosnące
zapotrzebowanie na tłuszcz mleczny bez dodatku olejów roślinnych skłania do
oceny, że spadek konsumpcji nie będzie zbyt głęboki i w całym 2007 r. bilansowe
spożycie masła prawdopodobnie ukształtuje się na poziomie zbliżonym do notowanego
w roku poprzednim, tj. 4,3 kg/osobę, bądź tylko nieznacznie niższym. W kolejnych
latach poprawiająca się sytuacja dochodowa może wpłynąć stymulująco na
wzrost konsumpcji masła.

- działania ARR
W roku kwotowym 2007/2008 wprowadzono możliwość zrzeczenia się przez
producentów mleka prawa do indywidualnej ilości referencyjnej (IIR) w zamian za
rekompensaty finansowe wypłacane z budżetu państwa. Po przeprowadzonej weryfikacji
wszystkich wniosków rekompensaty przyznano ponad 14 tysiącom producentów
na kwotę blisko 116 mln zł. Łącznie dostawcy zrzekli się praw do ok. 90,5 mln kg IIR,
a ilość ta zasiliła Krajową Rezerwę, która zostanie rozdysponowana w roku kwotowym
2008/2009.
W wyniku bardzo dobrej koniunktury na rynku mleka działania ARR w 2007 r.
miały ograniczony zakres. Wysokie ceny produktów mleczarskich na rynku światowym spowodowały zawieszenie w połowie czerwca refundacji do ich wywozu. Natomiast
na coraz większą skalę kontynuowany był mechanizm „dopłaty do spożycia
mleka i przetworów mlecznych w placówkach oświatowych”, mający na celu wspieranie
i upowszechnianie spożywania mleka i jego przetworów wśród dzieci i młodzieży.
Do 20 grudnia 2007 r. zatwierdzenie do udziału w tym mechanizmie (wpis do rejestru
podmiotów ubiegających się o dopłaty) uzyskało 413 wnioskodawców. W roku
szkolnym 2007/2008 uprawnionych do korzystania z programu dopłat jest ok. 2,8 mln
uczniów uczęszczających do ok. 11,9 tys. placówek oświatowych. Od początku realizacji
mechanizmu ARR wypłaciła subsydia do ponad 40 tys. t mleka i przetworów
mlecznych dostarczonych do placówek oświatowych na kwotę blisko 27 mln zł (z tego
ok. 10 mln zł w 2007 r.). Ponadto mechanizm ten jest dofinansowywany z programu
dopłat ze środków Funduszu Promocji Mleczarstwa (FPM). Dotychczas FPM
udzielił dofinansowania do spożycia mleka i przetworów mlecznych w placówkach
oświatowych w wysokości ok. 6 mln zł.
Łączne wydatki na działania interwencyjne na rynku mleka od początku 2007 r.
do 16 grudnia wyniosły ok. 60,5 mln zł (w tym prawie 47 mln zł stanowiły refundacje
wywozowe).

• prognoza cen do czerwca 2008 r.
Zespół ekspertów, uwzględniając koniunkturalne i sezonowe zmiany w układzie
czynników podażowo-popytowych na rynku mleka, przewiduje następujący poziom
cen w I połowie 2008 r.:
Wyszczególnienie                 j.m                 marzec 2008 r.             czerwiec 2008 r.
Mleko surowe                     zł/hl                     119-124                         113-119
Masło w blokach*             zł/kg                     12,1-12,8                         11,1-12,0
Mleko odtłuszczone w proszku* zł/kg        10,5-11,0                     10,0-11,0