Realizacja UKUR

Od momentu obowiązywania ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego (16 lipca 2003 r.) do końca września 2008 r. Agencja skorzystała z prawa pierwokupu i wykupu w 541 przypadkach, interweniując na rynku prywatnym w odniesieniu do 13,0 tys. ha, a wartość transakcji opiewała na łączną kwotę 118,4 mln zł, w tym w ciągu trzech kwartałów 2008 r. 58 transakcji dotyczyło 809 ha na kwotę 12,2 mln zł.
Począwszy od dnia 16 lipca 2003 r. ANR wykonuje zadania określone w ustawie z 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego (ukur) związane z:
- poprawą struktury obszarowej gospodarstw rolnych;
- przeciwdziałaniem nadmiernej koncentracji nieruchomości rolnych;
- zapewnieniem prowadzenia działalności rolniczej w gospodarstwach rolnych przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach.
Na podstawie powyższych przepisów Agencja może nabywać nieruchomości rolne na rynku prywatnym.

Nabyte nieruchomości przeznaczane są przez ANR głównie do sprzedaży w formie przetargów ograniczonych na powiększenie gospodarstw rodzinnych przez rolników indywidualnych.
Na ogólną liczbę 487 tys. aktów notarialnych, które wpłynęły do Agencji do 30 września br. najwięcej trafiło w 2007 r. – 25,6% wszystkich aktów notarialnych. Aktów tych jest z roku na rok coraz więcej. Jest to spowodowane przede wszystkim wzmożonym popytem na nieruchomości poniżej 1 ha, które mogą potencjalnie być wykorzystywane na cele nierolne, jednak ze względu na brak miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego wymagają rozpatrzenia przez ANR.
Analiza umów przekazanych do Agencji według grup obszarowych wykazuje, że 78% stanowią umowy sprzedaży do 1 ha, a ponad 18% od 1-5 ha. Wynika
z tego, że ponad 96% to umowy sprzedaży do 5 ha. Umowy powyżej 5 ha stanowią tylko ok. 4% wszystkich umów. Oznacza to, że przedmiotem prac ANR związanych z ukur są głównie nieruchomości, które nie mają wpływu na zmianę struktury agrarnej. Zaznaczyć należy, że taki stan struktury obszarowej umów nie ulega większym zmianom od początku działania ustawy.
Z mocy ustawy prawo pierwokupu/wykupu przysługuje obligatoryjnie Agencji (z wyjątkami) i dlatego notariusze przekazują do ANR wszystkie, potencjalnie jej dotyczące akty notarialne przeniesienia własności takich nieruchomości, zawierane na prywatnym rynku nieruchomości.
Od początku obowiązywania ustawy do Agencji wpłynęło około 487 tys. takich aktów, z których większość (78%) dotyczyło nieruchomości rolnych o powierzchniach nie przekraczających 1 ha, a jedynie 4% o areale powyżej 5 ha. Tak małe nieruchomości nie mają znaczenia dla realizacji celów ustawy (zwłaszcza dla poprawy struktury obszarowej gospodarstw rolnych i przeciwdziałania nadmiernej koncentracji nieruchomości rolnych). Natomiast związana z nimi „obsługa formalna” angażuje pracowników Agencji i generuje niepotrzebne koszty.
Obecnie trwają prace nad nowelizacją ustawy, które zmierzają do ustanowienia minimalnej powierzchni, powyżej której Agencja będzie mogła realizować swoje uprawnienia. Istnieją dwie propozycje zmian. Według pierwszej ANR będzie miała prawo pierwokupu/wykupu w odniesieniu do nieruchomości rolnych o powierzchni większej niż średnia krajowa gospodarstwa rolnego, natomiast
w drugim wariancie w odniesieniu do nieruchomości o powierzchni powyżej 1 ha.
Podobne normy interwencjonizmu państwowego, ochrony przed nieracjonalnymi podziałami gospodarstw rodzinnych, występują w niektórych krajach Unii Europejskiej, które stosują krajowe lub regionalne normy obszarowe (lub ekonomiczne). Powyższa zmiana jest niezbędna dla skrócenia procesu przenoszenia prawa własności nieruchomości rolnych.