Potrzeby prokreacyjne Polaków

Od ponad dwudziestu lat notujemy w Polsce niską dzietność. Mała liczba urodzeń nie zapewnia zastępowalności pokoleń. Wprawdzie od niedawna rodzi się nieco więcej dzieci, ale współczynnik dzietności nie przekracza 1,4 dziecka na kobietę w wieku rozrodczym.

Zmniejsza się nie tylko liczba dzieci, które rodzi statystyczna Polka. Co gorsza, spada także częstotliwość zawierania małżeństw, w tym małżeństw pierwszych, czyli panny z kawalerem. Wzrasta natomiast liczba rozwodów. Świadczy to o mniejszej stabilności związków małżeńskich. Czynniki te również znacząco wpływają na spadek dzietności.

W kwietniu br. Centrum Badania Opinii Społecznej spytało Polaków o stosunek do posiadania potomstwa - ile dzieci ankietowani chcieliby mieć w najbardziej korzystnych dla siebie okolicznościach. Analizowano również, czy rośnie liczba osób, które decydują się na życie bez obowiązków rodzicielskich oraz czy wraz z faktycznym spadkiem dzietności zmniejsza się preferowana liczba potomstwa.

Niemal wszyscy badani deklarowali, że chcą mieć dzieci. Tylko cztery osoby na sto (4 proc.) stwierdziły, że wolałyby ich nie mieć. Co dziesiąty dorosły Polak (10 proc.) chciałby mieć tylko jedno dziecko, natomiast niemal połowa (49 proc.) wolałaby dwójkę, a co czwarty (25 proc.) trójkę potomstwa. Tylko 7 proc. badanych chciałoby mieć czworo lub więcej dzieci.

W porównaniu z rokiem 1996 odnotowano niewielką zmianę w deklaracjach Polaków. Obecnie nieco więcej osób twierdzi, że w ogóle nie chce ich mieć, ale nadal jest to bardzo mała grupa. Niezmiennie najwięcej osób wyraża chęć posiadania dwójki dzieci, a trochę więcej chciałoby mieć trójkę. Natomiast spadła nieco liczba tych, którzy pragnęliby mieć czworo lub więcej dzieci.

Porównanie faktycznie posiadanej liczby dzieci z liczbą preferowaną pokazuje poziom zaspokojenia potrzeb prokreacyjnych. Co ósmy badany, który nie ma dzieci, chce, żeby tak pozostało (12 proc.), jednak ponad cztery piąte (81 proc.) pragnęłoby mieć potomstwo.

Tylko co trzecia osoba, która ma jedno dziecko, jest w pełni zadowolona z takiego stanu rzeczy. Prawie połowa (45 proc.) chciałaby mieć drugie dziecko, a co piąty (21 proc.) troje lub więcej.

Wśród osób, które już posiadają dwójkę dzieci trzy czwarte (73 proc.) nie planuje powiększać rodziny, jednak prawie co czwarty (23 proc.) wyraża chęć posiadania większej liczby dzieci.

Znaczna część osób powyżej 45 roku życia przyznała, że nie zrealizowała swoich pragnień dotyczących liczby dzieci. Wśród osób bezdzietnych większość (66 proc.) większość stwierdziła, że chciałaby je mieć. Również wśród osób mających jedno dziecko ponad połowa (60 proc.) chciałaby mieć ich więcej. Ze względów biologicznych (wygaśnięcie płodności kobiet) prawdopodobieństwo urzeczywistnienia swoich preferencji przez tę grupę badanych jest już stosunkowo niskie. Nieurzeczywistnione preferencje tych osób wskazują na skalę zjawiska, jakim jest ograniczanie liczby potomstwa z racji różnych zewnętrznych uwarunkowań.

Zestawienie preferencji i faktycznej liczby dzieci pokazuje, że stosunkowo duża grupa ludzi w innej sytuacji życiowej mogłaby zdecydować się na powiększenie rodziny.

Dlatego tak ważne jest zestawienie preferencji i dzietności młodszych badanych. Zdecydowana większość bezdzietnych badanych poniżej 45 roku życia (83 proc.) chce mieć dzieci. Również większość młodych ludzi z jednym dzieckiem (69 proc.) i co czwarty z dwójką dzieci (29 proc.) życzyliby sobie mieć ich więcej.

Czynnikiem, który wpływa na decyzje o rodzicielstwie, oprócz faktu posiadania już potomstwa, jest również sytuacja życiowa i stan cywilny badanych. Zdecydowana większość osób pozostających w związkach małżeńskich deklaruje, że ma dzieci (92 proc.). Wśród badanych, którzy nigdy nie zawarli związku małżeńskiego, ale pozostają w związku nieformalnym, dwie piąte (42 proc.) ma dzieci.

Tymczasem polityka rządu na rzecz rodziny i małżeństwa to wciąż deklaracje i puste hasła.

[Opracowano na podstawie: K. Kowalczuk /CBOS/: „Potrzeby prokreacyjne oraz preferowany i realizowany model rodziny”, badanie w ramach kategorii „Aktualne problemy i wydarzenia”, przeprowadzone w dniach 12 – 18 kwietnia 2012 r. na liczącej 1018 osób reprezentatywnej próbie losowej dorosłych mieszkańców Polski.]