Niebezpieczne niedobory manganu

Znaczenie makroelementów w rolnictwie jest szeroko dyskutowane i powszechnie uznaje się wagę utrzymywania odpowiedniego poziomu nawożenia azotem, fosforem czy potasem. Jednakże niezwykle istotne w uprawie roślin są także mikroelementy: żelazo, bor, mangan, cynk czy molibden. Odgrywają one ważną rolę w systemach enzymatycznych wielu procesów metabolicznych zachodzących w organizmie rośliny.
 Na przykład mangan, jest niezbędnym dla życia roślin mikroelementem pokarmowym. Pierwiastek ten jest regulatorem i stymulatorem wzrostu, aktywatorem wielu procesów enzymatycznych. Bierze udział w procesach przyswajania azotu i syntezy białek, syntezy witaminy C, oddychania i fotosyntezy. Jego niedobór powoduje spadek ogólnej kondycji uprawy, zaburza prawidłowy wzrost i rozwój roślin, prowadzi do występowania wielu chorób. Odpowiedzialny jest również (razem z żelazem) za reakcje redukcji azotanów i pozyskiwania azotu. Bierze udział w zapewnianiu trwałości chlorofilu, a jego niedobór powoduje rozpad chlorofilu pod wpływem silnego światła. Mangan jest uważany za najważniejszy katalizator w cyklu Krebsa. Przy jego niedostatku ilość przyswajalnego dwutlenku węgla jest obniżona, co zmniejsza intensywność fotosyntezy; odpowiednie zaopatrzenie roślin w mangan jest zatem konieczne do prawidłowego rozwoju roślin i wydania wysokich plonów.
W glebach mangan występuje w związkach mineralnych i organicznych, w minerałach pierwotnych pod postacią trudno rozpuszczalną i trudno przyswajalną dla roślin. Natomiast czynnym, przyswajalnym przez rośliny jest mangan rozpuszczalny, wymienny, który jednak łatwo ulega redukcji. Zawartość przyswajalnych form manganu i jego dostępność dla roślin uzależniona jest m.in. od odczynu gleby i jej uwilgotnienia. Niedoborów manganu oraz utrudnionego jego pobierania można spodziewać się na glebach zasobnych w żelazo i siarkę, jak i na silnie zasadowych lub świeżo wapnowanych (wapnowanie ogranicza przyswajalność manganu). Niedobory manganu występują u roślin uprawianych na glebach obojętnych i zasadowych oraz torfowych i węglanowych. W glebach dobrze uwodnionych zawartość manganu przyswajalnego jest na ogół wyższa niż w glebach słabo uwodnionych, a co za tym idzie, spadek dostępności tego pierwiastka dla roślin towarzyszy także okresom suszy. Pobieranie manganu utrudnione jest także przy nadmiernej podaży potasu.
Bardzo niebezpiecznym jest niedobór manganu w uprawach zbóż. Do najbardziej charakterystycznych objawów niedostatku tego pierwiastka należą zmiany w zabarwieniu liści – na liściach, zwłaszcza młodych, powstaje tzw. cętkowana chloroza. Przy niedoborach manganu następuje zahamowanie wzrostu rośliny, żółknięcie liści oraz występowanie brunatnych plam między nerwami. Objawy te pojawiają się najpierw na starszych liściach. Liście są chlorotyczne, jedynie nerwy pozostają zielone. Plamy występujące pomiędzy nerwami często się zlewają (w odróżnieniu od niedoborów magnezu, gdzie jasne plamy rozdzielone są ciemnymi punktami). Często pojawia się łamliwość liści, a u owsa sucha plamistość liści. Z czasem całe liście żółkną i zasychają.
Bardzo skuteczną metodą przeciwdziałania skutkom niedoboru manganu jest stosowanie donasiennych zapraw np. Teprosyn Mn, gdyż we wczesnym okresie wzrostu roślin pierwiastek ten silnie oddziałuje na rozwój systemu korzeniowego. Mangan zawarty w tym preparacie dostępny jest od momentu wysiania nasion, co daje możliwość pobierania tego pierwiastka niezależnie od niesprzyjających warunków pogodowych, występujących w początkowych fazach rozwojowych roślin. Środek doskonale nadaje się do nanoszenia na nasiona w połączeniu z zaprawami nasiennymi we wszelkiego typu zaprawiarkach. Nie zakłóca pracy siewników i nie ogranicza siły kiełkowania.
Mangan zaangażowany jest też w wytwarzanie przez roślinę lignin, które stanowią część struktury ściany komórkowej i są odpowiedzialne za sztywność i odporność mechaniczną liści, łodygi i korzeni. Mniejsza zawartość lignin jest szczególnie widoczna na korzeniach zbóż. Niedobór manganu powoduje istotny spadek odporności zbóż na zgorzel podstawy źdźbła. Większy niedobór staje się widoczny w postaci pasowego żółknięcia pola i brązowych plam na liściach, co jest wynikiem nieodwracalnych uszkodzeń chloroplastów. Dlatego, przy produkcji wysokojakościowych zbóż, bardzo ważne jest dostarczenie tego pierwiastka przed lub natychmiast po wystąpieniu pierwszych symptomów jego niedoboru.
Niedobory manganu można uzupełniać także po wschodach roślin, najlepiej mikroelementowymi nawozami formułowanymi do stosowania nalistnego. Dobrym przykładem takiego mikronawozu może być Mantrac 500 – do stosowania w dawce 1 l/ha: w rzepaku – w fazie BBCH 30-39, w zbożach – w fazie BBCH 12-31, najczęściej w okresie pełni krzewienia. W przypadku poważnych niedoborów manganu zabieg taki można powtórzyć.
Nie tylko zboża, także i rzepak jest bardzo wrażliwy na niedobory manganu. Ta szybko rosnącą roślina wymaga ponad przeciętnego nawożenia makro i mikroskładnikami. Jeżeli, chociażby czasowo będzie zahamowany proces odżywiania manganem, dochodzi do sytuacji stresowych, co odbija się na plonach i jakości nasion. Przed oraz w czasie kwitnienia, a przede wszystkim w czasie tworzenia się nasion, rzepak ma szczególnie duże zapotrzebowanie na składniki odżywcze. Dlatego warto także w produkcji rzepaku zastosować zaprawę donasienną bogatą w ten składnik, bądź też zastosować nawożenie dolistne. Z niedoborami manganu w uprawach rzepaku można się spotkać w glebach o wysokim pH gleby. Typowe objawy braku tego mikroelementu występują w postaci chlorozy międzynerwowej na młodych liściach. Dokarmienie manganem rośliny z występującymi objawami niewielkiego niedoboru pierwiastka i bez widocznych objawów bardzo szybko poprawia funkcjonowanie liści i całej uprawy.
Podsumowując: optymalne zaopatrzenie roślin w mangan wpływa korzystnie nie tylko na wysokość plonów, ale także na ich jakość.