Nadzór IJHARS w rolnictwie ekologicznym w 2008 roku

Jednym z ustawowych zadań Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych jest nadzór i kontrola w zakresie rolnictwa ekologicznego. Działania te obejmują m.in. kontrolę jednostek certyfikujących, kontrolę ekologicznych artykułów rolno-spożywczych oraz kontrolę importu produktów ekologicznych sprowadzanych spoza Unii Europejskiej.

Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych jest  instytucją powołaną do kontroli w rolnictwie ekologicznym. Zadanie to wynika z przepisów ustawy o rolnictwie ekologicznym z 20 kwietnia 2004 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 93, poz. 898, ze zm.) jak również z przepisów rozporządzenia Rady (WE) - nr 834/2007 z 28 czerwca 2007 roku w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych i uchylającego rozporządzenie (EWG) nr 2092/91  (Dz.Urz.UE.L 2007 Nr 189, poz. 1, ze zm.) oraz innych przepisów Unii Europejskiej wydanych w trybie przepisów tego rozporządzenia.
Zgodnie z prawodawstwem wspólnotowym państwa członkowskie wyznaczają systemy kontroli, które funkcjonują na ich terenie. Polska przyjęła system składający się z prywatnych jednostek certyfikujących, upoważnianych przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz nadzorującego je urzędu administracji państwowej, którym jest Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych.

Jednostki certyfikujące przeprowadzają kontrole u producentów prowadzących działalność w zakresie rolnictwa ekologicznego oraz wydają i cofają certyfikaty zgodności. Według stanu na 31 grudnia 2008 roku pod kontrolą upoważnionych jednostek certyfikujących znajdowało się 15 206 producentów, w tym 236 przetwórni ekologicznych. Zaobserwowano 28 proc. wzrost liczby producentów ekologicznych (stan na 31.12.2007 wynosił 11 870 przedsiębiorców). Na koniec 2007 roku funkcjonowało 7 jednostek certyfikujących, zaś rok później – 11.

Kontrola znakowania ekologicznych produktów rolno-spożywczych

W 2008 r. IJHARS przeprowadzała systematyczne kontrole artykułów rolno-spożywczych pod kątem eliminowania bezprawnego oznakowania sugerującego, że artykuł został wyprodukowany metodami ekologicznymi. Dodatkowo do IJHARS wpłynęło 21 sygnałów dotyczących nieprawidłowego oznakowania w zakresie rolnictwa ekologicznego. W wyniku kontroli, wojewódzcy inspektorzy JHARS wydali 3 decyzje administracyjne nakazujące poddanie kwestionowanego oznakowania produktów rolno-spożywczych określonym zabiegom. Bezprawnie zastosowano określenia nawiązujące do ekologicznej metody produkcji w oznakowaniu m.in. jaj spożywczych, kaszy gryczanej, herbaty oraz przetworów mięsnych.

Produkt może być znakowany jako ekologiczny, jeżeli spełnia wymogi rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007 z dnia 28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych i uchylającego rozporządzenie (EWG) nr 2092/91 (Dz. U. L 189 z 20.07.2007, ze zm.). Zgodnie z art. 23 tego rozporządzenia terminy związane z produkcją ekologiczną, ich pochodne lub wersje skrócone, jak np.: „bio”, „eko” używane samodzielnie lub łącznie, mogą być stosowane na terenie Wspólnoty i we wszystkich  językach Wspólnoty. Zgodnie z art. 24 rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007, jeśli stosuje się ww. terminy to na etykiecie obowiązkowo umieszcza się numer identyfikacyjny jednostki certyfikującej, której kontroli podlega podmiot gospodarczy, który przeprowadził ostatnie działanie przygotowawcze.

Umieszczanie wspólnotowego logo na etykietach lub opakowaniach produktów spełniających wymogi rolnictwa ekologicznego jest fakultatywne. Nie może być jednak stosowane w przypadku produktów oraz żywności wytworzonych w okresie konwersji.
W przypadku gdy producent chce wykorzystać wspólnotowe logo w oznakowaniu produktów spełniających wymogi rolnictwa ekologicznego, musi zastosować się do ustanowionych przez Komisję Europejską szczegółowych kryteriów i wymogów technicznych odnoszących się do jego stosowania (m.in. w zakresie jego wielkości, kolorystyki, składników).

Kontrola jednostek certyfikujących, gospodarstw rolnych i przetwórni ekologicznych

IJHARS sprawuje nadzór państwowy nad prywatnymi jednostkami certyfikującymi. Stanowi on istotny element systemu kontroli, który gwarantuje, że produkty rolnictwa ekologicznego wprowadzane do obrotu spełniają wymagania przepisów prawa obowiązującego w tym zakresie.

a) kontrole przeprowadzane przez Główny Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych

W 2008 r. przeprowadzono 6 kontroli w siedzibach jednostek certyfikujących. Ponadto przeprowadzono 4 monitoringi szkoleń dla inspektorów jednostek, 2 kontrole stron internetowych jednostek certyfikujących oraz 2 razy pracownicy IJHARS wzięli udział w czynnościach sprawdzających przeprowadzanych przez wojewódzkie inspektoraty JHARS.

Kontrole przeprowadzone przez GIJHARS w 2008 r. w jednostkach certyfikujących wykazały nieprawidłowości m.in. w następującym zakresie:
rzetelności sporządzania dokumentów dotyczących kontroli i certyfikacji producentów,
zgodności przeprowadzanych kontroli z obowiązującymi przepisami prawa,
stosowania procedur kontroli i certyfikacji producentów oraz formularzy związanych z kontrolą i certyfikacją,
postępowania personelu jednostek zgodnie z zatwierdzonymi procedurami,
rzetelności sporządzenia wykazu producentów za 2007 rok.

b) czynności sprawdzające przeprowadzone przez wojewódzkich inspektorów jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych (WIJHARS) w gospodarstwach rolnych prowadzących produkcję metodami ekologicznymi oraz zakres i stwierdzone nieprawidłowości

Na podstawie ustawy o rolnictwie ekologicznym Główny Inspektor JHARS może, dla zapewnienia skuteczności nadzoru, dokonywać sprawdzenia u producentów prawidłowości kontroli wykonanych przez upoważnione jednostki certyfikujące.
Na polecenie Głównego Inspektora JHARS wszystkie WIJHARS przeprowadziły czynności sprawdzające prawidłowość kontroli przeprowadzonych przez inspektorów upoważnionych jednostek certyfikujących u producentów rolnych.  

W 2008 r. (II, III i IV kwartał) IJHARS objęła czynnościami sprawdzającymi 204 producentów rolnych, co stanowiło około 1,7% łącznej liczby producentów rolnych w rolnictwie ekologicznym. Wśród nich było m.in. 56 producentów prowadzących plantacje orzecha włoskiego na łącznej powierzchni 4027,04 ha w województwach: dolnośląskim, kujawsko-pomorskim, lubuskim, mazowieckim, podkarpackim, podlaskim, pomorskim, śląskim, warmińsko-mazurskim, zachodniopomorskim. Czynności u tych producentów przeprowadzono w IV kwartale 2008 roku w związku z zaleceniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Najczęściej powtarzające się nieprawidłowości stwierdzone w ramach czynności sprawdzających dotyczyły:
nie dokonywania przez inspektorów jednostek certyfikujących skutecznej weryfikacji powierzchni wybiegów dla zwierząt, nawozów stosowanych przez producenta, położenia działek rolnych, posiadania przez producenta decyzji wojewódzkiego inspektora ochrony roślin i nasiennictwa na zastosowanie nieekologicznego materiału siewnego,
nierzetelnego prowadzenia przez producentów zapisów dotyczących przepływu środków produkcji i produktów oraz nierzetelnego prowadzenia rejestru zwierząt gospodarskich,
stosowania nieekologicznych sadzonek i nasion, bez uzyskania wymaganej w tym zakresie zgody wojewódzkiego inspektora ochrony roślin i nasiennictwa,
nabywania zwierząt z gospodarstw konwencjonalnych bez zgody jednostki certyfikującej,
nie zgłaszania przez producenta do WIJHARS zmian, które zaszły w gospodarstwie,
braku planu produkcji na bieżący rok,
wprowadzenia przez producenta do obrotu produktów, jako ekologiczne, bez uzyskania na nie certyfikatu zgodności.

Czynnościami sprawdzającymi w 2008 roku objęto 2,5 razy więcej producentów niż w 2007 roku.

c) czynności sprawdzające przeprowadzone przez WIJHARS w przetwórniach   ekologicznych oraz zakres i stwierdzone nieprawidłowości

W 2008 r. (I i IV kwartał) WIJHARS przeprowadziły czynności sprawdzające w 41 przetwórniach ekologicznych, co stanowiło około 20% wszystkich przetwórni ekologicznych podlegających kontroli upoważnionych jednostek certyfikujących. Najczęściej powtarzające się nieprawidłowości stwierdzone w ramach czynności sprawdzających dotyczyły:
niekompletnej dokumentacji dotyczącej działalności w rolnictwie ekologicznym i kontroli przeprowadzonej w przetwórni przez inspektora jednostki certyfikującej,
nie dokonania zgłoszenia działalności w rolnictwie ekologicznym do WIJHARS,
stosowania surowca pochodzącego z jednostki produkcyjnej nie objętej kontrolą jednostki certyfikującej,
braku receptur produkcyjnych,
posługiwania się nieaktualnym certyfikatem zgodności,
niewłaściwego sposobu magazynowania produktów ekologicznych,
niekompletnych informacji zawartych w formularzu zgłoszeniu działalności w rolnictwie ekologicznym.

Czynnościami sprawdzającymi w 2008 roku objęto blisko 8% producentów więcej niż w  2007 roku.

Kontrola importu produktów ekologicznych spoza krajów unijnych

W 2008 roku Główny Inspektor JHARS wydał siedmiu importerom, w drodze decyzji administracyjnej, 10 upoważnień do przywozu produktów rolnictwa ekologicznego z państw trzecich niewymienionych na liście stanowiącej załącznik I do rozporządzenia Komisji (EWG) nr 345/2008. System upoważniania ma na celu zabezpieczenie interesów konsumentów i producentów w kraju oraz w UE poprzez zapewnienie, że produkty rolnictwa ekologicznego z państw trzecich tj. spoza Unii spełniają wymagania obowiązujące na terenie Wspólnoty. Liczba rozpatrzonych wniosków o wydanie upoważnienia wzrosła o 100% w stosunku do roku 2007. Łącznie wydano upoważnienia na kilkadziesiąt produktów pochodzenia roślinnego z następujących krajów: Sri Lanka, Chińska Republika Ludowa, Chorwacja, Egipt, Kolumbia, Ukraina, Burkina Faso. Produkty te podlegały także kontroli granicznej, przeprowadzonej przez WIJHARS.

Produkty rolnictwa ekologicznego pochodzące z państw trzecich, które zostały wymienione na liście stanowiącej załącznik III rozporządzenia Komisji (EWG) nr 1235/2008, mogą być wprowadzane swobodnie do obrotu na terytorium UE, ponieważ Komisja Europejska uznała, że w państwach tych obowiązują zasady produkcji i system kontroli równoważne do tych, które stosowane są w UE. Obecnie na liście KE znajdują się następujące państwa: Argentyna, Australia, Kostaryka, Indie, Izrael, Szwajcaria, Nowa Zelandia.