Deklaracja uczestników konferencji Licheń 27 maja 2012.

Uczestnicy organizowanej przez Krajowe Stowarzyszenie Sołtysów konferencji „Wiejska Polska„ deklarują swoje poparcie dla oddolnych inicjatyw lokalnych wykorzystujących inicjatywę i gotowość do działania mieszkańców poszczególnych sołectw i miejscowości.
W roku 2012 obchodzimy w Polsce piętnastolecie metody odnowy wsi w Polsce.  Dobre praktyki zaczerpnięte z Dolnej Austrii i Niemiec doskonale sprawdziły się przede wszystkim na Opolszczyźnie, a następnie były wdrażane w kilku innych regionach.  Dolny Śląsk, Wielkopolska, a obecnie Podkarpacie dostrzegły w odnowie wsi szansę dla oddolnych inicjatyw sołeckich, były jednak i takie regiony, które pomimo dobrych rezultatów nie zdecydowały się na kontynuację tego podejścia. Odnowa wsi stała się od momentu przystąpienia naszego Kraju do Unii Europejskiej jednym z kluczowych instrumentów mających oddziaływać na rozwój obszarów wiejskich. W odnowie wsi realizowanej jako działanie inwestycyjne z funduszy unijnych przejawia się jednak również pewna niedoskonałość. Wybudowano co prawda tysiące nowych świetlic, placów zabaw, boisk, zagospodarowano place i obiekty turystyczne, jednak nie zawsze działania te w wystarczającym stopniu angażowały społeczności poszczególnych sołectw i miejscowości, tak aby prowadziło to do uruchomienia ich aktywności dla „odnowienia” życia swojej wsi.
Pożądane jest więc, aby w okresie programowania 2014 – 2020 odnowa wsi finansowana ze środków unijnych łączyła wymiar inwestycyjny z  zaangażowaniem społeczności lokalnych i korzystając z zapowiadanej możliwości podejścia wielofunduszowego pozwalała na realizację oddolnych lokalnych inicjatyw. Odnowa wsi wymaga również ograniczenia biurokracji  oraz budowanie regionalnych i lokalnych systemów wsparcia.

Fundusze sołeckie spotkały się z bardzo pozytywnym odbiorem w społecznościach wiejskich, ponieważ dawały szanse na zwiększenie ich samodzielności i co najważniejsze - dalsze ich upodmiotowienie w ramach samorządu terytorialnego. Jednak fundusz sołecki stał się praktyką  zaledwie w połowie polskich gmin. Dalsze wdrażanie idei oddolnej samorządności poprzez funkcjonowanie funduszu sołeckiego będzie wymagało aktywności w jego promowaniu - tam gdzie jeszcze nie został wdrożony i dążeniu do zachowania jego celów - tam gdzie już realnie pomaga w rozwoju sołectw.
Niezbędna jest więc nowelizacja ustawy o funduszu sołeckim uwzgledniająca miedzy innymi  możliwość dokonywania zmian w funduszu w ciągu roku budżetowego, wspólne działania kilku wiosek czy też wzmocnienie finansowe przez zmianę ustawy o zbiórkach publicznych. Środki z funduszu sołeckiego powinny też w łatwiejszy sposób stanowić wkład własny do innych projektów. Fundusz sołecki jako bardzo dobrze odbierany mechanizm wymaga stałego monitorowania i stopniowego udoskonalania.
     Nadzieją dla społeczności wiejskich są wstępne propozycje wsparcia rozwoju wsi na nowy okres programowania w UE na lata 2014 -2020. Trzeba jednak podkreślić, że poza środkami finansowymi dla wsi potrzebne jest też wyeliminowanie licznych absurdów związanych z wdrażaniem funduszy pomocowych i ich odbiurokratyzowanie.  
Konieczne są zmiany w otoczeniu prawnym dotyczącym funkcjonowania lokalnych społeczności i rozwoju wiejskiej aktywności gospodarczej. Należy uprościć szereg regulacji prawnych w tym miedzy innymi dotyczących funkcjonowania małych wiejskich organizacji, wytwarzania i lokowanie na rynku produktów lokalnych, sprzedaży bezpośredniej z gospodarstwa rolnego, stosowania uproszczeń i jednoznacznych interpretacji (uproszczeń?) przepisach skarbowych, sanitarnych i innych generujących bariery dla aktywności mieszkańców wsi.

W związku z wdrażaniem funduszy europejskich w nowej perspektywie finansowej wielkie nadzieje budzi upowszechnienie obecnego już  w Polsce tzw. podejście LEADER.  W obecnym okresie finasowania zastosowane procedury organizacyjne i finansowe nie umożliwiają wykorzystanie wielkiego potencjału tego sposobu budzenia aktywności i kreowania rozwoju gospodarczego na poziomie lokalnym. Dlatego uczestnicy konferencji z nadzieją oczekują zastosowania nowego podejścia o nazwie  CLLD (Community Led Local Development  - rozwój lokalny kierowany przez społeczność). Zasady i cele kryjące się pod tym pojęciem mogą stać się nową szansą nie tylko dla obszarów wiejskich, ale także dla społeczności terenów zurbanizowanych.  W ramach podejścia CLLD lokalne partnerstwa międzysektorowe będą mogły powstawać i otrzymywać środki na kompleksowe rozwiązywanie lokalnych problemów z różnych funduszy, w tym z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europejskiego Funduszu Społecznego.
Uczestnicy konferencji wyrażają w pełni poparcie dla szerokiego zastosowania nowego instrumentu rozwojowego (CLLD) wspierającego oddolne inicjatywy wiejskie, należy jednak bezwzględnie wyciągnąć lekcję z biurokratycznej „ślepej uliczki” w którą wprowadzone zostało podejście LEADER w okresie 2007 -13.

Zmiany powyżej proponowane mogą jednak okazać się niewystarczające.  Należy zgodnie z konstytucyjną zasadą pomocniczości wzmocnić sołectwo w ustawie o samorządzie gminnym. Sołectwo winno otrzymać silniejszą pozycję prawną, upodmiotowienie decyzyjne i majątkowe w taki sposób, aby nie naruszyć integralności gminy i zapisów konstytucji.  Możliwe jest tu zastosowanie szeregu rozwiązań od przekazywania kompetencji sołectwom o większej liczbie mieszkańców, poprzez przyznawanie pewnej zdolności sądowej i dopuszczenia do uczestnictwa w obrocie cywilno – prawnym.

W Polsce po roku 1989 do najbardziej udanych reform zaliczyć można upodmiotowienie samorządów gminnych, dzisiaj czas wzmocnienie podmiotowości sołectw poprzez przekazanie im dodatkowych kompetencji i odpowiedzialności za wiejskie „Małe Ojczyzny”.  Przysłuży się to z pewnością wzmocnieniu społeczeństwa obywatelskiego na wsi, którego sołectwa są integralną częścią.
Uczestnicy konferencji z nadzieją oczekują na zapowiedzianą przez Pana Prezydenta nową ustawę o wzmocnieniu udziału mieszkańców w działaniach samorządu terytorialnego  i wnoszą o śmielsze odniesienia rozszerzające możliwości sołectwa