Biomasa. Okiem plantatora – jak zaoszczędzić pieniądze

Uprawa energetyczna na własne potrzeby - Topola biała

Dbałość o ochronę środowiska nie może odbywać się kosztem rolników. Może natomiast być dodatkowym zarobkiem lub sposobem na oszczędzanie. Niestety, wielu z nas nadal myśli o swoich gospodarstwach głównie pod kątem produkcji rolnej, z której przychody są coraz niższe. A warto zainteresować się roślinami energetycznymi, zwłaszcza topolą białą, która w naturalnych warunkach rośnie w wielu rejonach naszego kraju.
    Krótko przed przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej coraz więcej mówiło się o odnawialnych źródłach energii, zwłaszcza o plantacjach roślin energetycznych. Prym wiodły wówczas: wierzba energetyczna, róża wielokwiatowa, ślazowiec pensylwański, miskant olbrzymi, topinambur i sorgo. Z wyjątkiem wierzby (w niektórych regionach Polski) dla przeciętnego mieszkańca wsi rośliny te były i często nadal są czymś egzotycznym, a co za tym idzie, ryzykownym. Celowo pominąłem topolę energetyczną, bo o tej roślinie, w kwestii jej energetycznego wykorzystania, wciąż mówi się w Polsce niewiele, a występuje ona w warunkach naturalnych na znacznym terenie naszego kraju.
    Uprawa roślin energetycznych może być dla rolników świetnym interesem. Doradcy powinni jednak zaproponować im rozwiązania dostosowane do ich potrzeb i lokalnych warunków. Nie trzeba zakładać wielohektarowej plantacji, aby móc czerpać korzyści z upraw energetycznych. Nie trzeba wybierać „egzotycznej” rośliny, jeśli w naszej okolicy powszechnie występują drzewa topoli lub wierzby. Na swój sposób pomogła też Unia Europejska – rezygnując od 2010 roku z dopłat energetycznych do tego typu upraw, wyeliminowała wątpliwy mechanizm wsparcia plantacji.

    Topnieją dochody
    Tradycyjna produkcja rolna, zarówno roślinna jak i zwierzęca, jest coraz mniej opłacalna, w związku z czym rolnicy zmuszeni są ograniczać wydatki. Wynika to z malejących cen płodów rolnych oraz z rosnących kosztów produkcji, szczególnie kosztów energii i paliw (w tym opału). Unijny Urząd Statystyczny ogłosił, że w Polsce w 2009 roku dochody na jednego rolnika spadły o 12,4 proc. Skoro zarabia się mniej, trzeba szukać oszczędności.
    W skali gospodarstwa możliwe jest zastąpienie pozycji kosztowych przychodowymi poprzez generowanie oszczędności. Trudno jest samodzielnie produkować nawozy sztuczne, środki ochrony roślin albo paliwo do ciągników, ale opał do ogrzewania domu i obiektów gospodarskich rolnik może wytwarzać samodzielnie, a uzyskane w ten sposób oszczędności na zakupie opału stanowią właśnie przychód z tego typu działalności.
    O jakim przychodzie mówimy? Innym dla każdego gospodarstwa, bo każdy rolnik zużywa innego rodzaju opał, w różnych ilościach, często ograniczając jego zużycie właśnie po to, by oszczędzić.
    Plantacja energetyczna topoli białej o powierzchni jednego hektara w przeciętnych warunkach plonowania jest w stanie w pełni zabezpieczyć opał dla domu o powierzchni około 200 metrów kwadratowych. Koszty ogrzewania takiego domu wahać się mogą od około 3000 zł (miał węglowy) do 10 000 zł (olej opałowy), zatem przychód z naszej plantacji równy będzie nie poniesionym kosztom zakupu opału. Ten umowny, ale realny przychód pozwala na zatrzymanie pieniędzy w kieszeni rolnika. Wreszcie, własna plantacja może pozwolić na normalizację zużycia opału, bez ograniczania jego spalania kosztem niższego komfortu życia rodziny rolnika.

    Ryzykowne nieużytki
    O czym należy pamiętać planując założenie uprawy energetycznej? Trzeba ostrożnie podchodzić do zagospodarowania nieużytków. Skoro dziś nic na nich nie rośnie, jest duże ryzyko, że roślina energetyczna również się nie przyjmie. Warto wybrać roślinę, której odpowiednik najpowszechniej występuje w drzewostanie danej lokalizacji. Do zużycia na potrzeby własne należy wybrać tę roślinę, która nie wymaga dodatkowej obróbki i przetworzenia (np. brykietowania), poza ścięciem, sezonowaniem w warunkach naturalnych (latem) i rozdrobnieniem do rozmiaru dostosowanego do komory załadowczej kotła. Nie trzeba od razu inwestować w zakup sadzonek na cały planowany areał uprawy, można zasadzić około 20 – 30 procent powierzchni, a w drugim roku wegetacji na reszcie obszaru wykorzystać sadzonkami z własnej produkcji. Ograniczając się do areału potrzebnego na swoje potrzeby nie musimy się martwić o zbyt dla naszej biomasy, a także o ceny sprzedaży płodów rolnych, które wyprodukowalibyśmy na tych gruntach, ponieważ nośniki energii będę drożały. Plantacja wymaga pielęgnacji i walki z chwastami w pierwszym roku uprawy, w kolejnych latach ukorzenione rośliny zakrywają międzyrzędzia, przez co chwasty nie mają warunków do wybujałego wzrostu. W Polsce jest około 3 miliony gospodarstw rolnych. Jeśli więc 1/3 z nich zdecydowałaby się na uprawę przeciętnie 1 hektara topoli białej, to pozwoliłoby to wyeliminować zbyt na około 7 milionów ton węgla. Ograniczenie areału uprawowego płodów rolnych o 1 mln ha wywołałoby z kolei mniejszą podaż płodów rolnych i podniosło ich ceny. Zbiór roślin energetycznych odbywa się zimą, w tym czasie w rolnictwie nie prowadzi się prac polowych. Jeżeli więc w gospodarstwie zatrudnia się stałych pracowników, to zbiory energetyczne będą dla nich dodatkowym zajęciem w czasie zimowego przestoju.

    Nie jest wymagająca
    Warto też wiedzieć, że topola biała w Polsce wstępuje dziko na całym niżu i niższych terenach górskich. Choć jest często sadzona, w Polsce nie ma tradycji uprawiania topoli białej na cele energetyczne. Doskonale do uprawy w naszych warunkach nadają się m.in. odmiany topoli białej wyselekcjonowane w Austrii.
    W odróżnieniu od wierzby energetycznej, która mocno się rozkrzewia, roślina topoli białej ma jeden główny pień, z którego wyrastają gałęzie boczne. Topola ścinana cyklicznie odrasta przez około 20 lat po nasadzeniu.
    Roślina ta charakteryzuje się małymi wymaganiami dotyczącymi klasy gruntu oraz rocznej sumy opadów - minimum 250 mm. Doskonale przyjmuje się na gruncie klasy IV-VI, na której zwykle uprawia się ziemniaki lub żyto. Najistotniejszy w zakładaniu plantacji jest pierwszy miesiąc wegetacji, kiedy to topola ukorzenia się (w tym czasie ważna jest obecność wody, co wymusza sadzenie topoli wczesną wiosną lub wczesną jesienią).
Topola biała powinna być sadzona w podwójnych rzędach. Rozstaw rządów w rzędzie podwójnym powinien wynosić 80 cm, a szerokość międzyrzędzia pomiędzy dwoma rzędami podwójnymi – 300 cm. Rozstaw pomiędzy roślinami w rzędzie nie powinien być mniejszy niż 80 cm. W zależności od kształtu działki na jednym hektarze wysadzić można od 6500 do 7500 sztuk sadzonek
    W przypadku topoli białej możliwe jest stosowanie mechanicznego zwalczania chwastów, herbicydy używane mogą być jedynie przed sadzeniem topoli. Roślina ta jest wrażliwa zarówno na herbicydy zwalczające chwasty jedno i dwuliścienne, dlatego sadzona powinna być przede wszystkim na plantacjach małych, o powierzchni do kilku hektarów. Walkę z chwastami przeprowadzić należy w pierwszym roku po nasadzeniu (łatwiejsze ukorzenienie się roślin) i po ścięciu roślin. W kolejnych latach rośliny topoli zacieniają międzyrzędzia, uniemożliwiając wzrost chwastów.
    Oczywiste jest, że nawożenie pól zwiększa ich żyzność i uzyskiwane plony, jednak rośliny topoli nie wymagają nawożenia nawozami sztucznymi i organicznymi. Co roku opadające liście dostarczają dużej ilości masy organicznej na obszarze plantacji.
    Zbiór topoli należy przeprowadzać zimą (luty – marzec), co 4 – 5 lat, w zależności od przyrostów osiąganych w danej lokalizacji, przy średnicy pnia rośliny przy gruncie około 10 cm. Zaleca się pocięcie lub zrębkowanie drewna mokrego (mniejsze zapotrzebowanie energii) i pozostawienie go w postaci szczap lub zrębków, aby wysechł (sezonowanie drewna). Zrębki drzewne świeże schną w pryzmie przykrytej agrowłókniną (nie wpuszcza wody opadowej, wypuszcza parę wodną) przez około 2 - 3 miesiące. Na niewielkim areale uprawy na własne potrzeby nie jest wymagane stosowanie mechanizacji zbioru i rozdrabniania topoli. Ze względu na przeznaczenie biomasy na własne potrzeby ważne jest ograniczanie kosztów jej zbioru.
Ja zaryzykowałem, na powierzchni 0,4 ha na Kujawach od 2 lat rośnie topola biała, przyjęło się około 90% sadzonek które przywiozłem z Austrii. Tanie nie były, ale producent udzielił mi stuprocentowej gwarancji - gdyby moje sadzonki się nie przyjęły, to w drugim roku otrzymałbym za darmo sadzonki na odnowienie plantacji. Ze wszystkimi zainteresowanymi chętnie podzielę się swoimi doświadczeniami.