Czynniki wpływające na plenność trzody chlewnej

Jednym z warunków poprawy opłacalności produkcji trzody chlewnej jest uzyskanie wysokiej plenności loch, miernikiem której jest liczba prosiąt odchowanych przez samice w ciągu roku.

W produkcji trzody chlewnej wyróżnia się plenność fizjologiczną i gospodarczą:

• Plenność fizjologiczna jest to liczba prosiąt urodzonych przez lochę w okresie jednego roku. Zależy ona od płodności (liczba prosiąt żywo urodzonych w miocie) i częstotliwości wyproszeń (liczba miotów uzyskanych od lochy w ciągu roku),
• Plenność gospodarcza jest to liczba potomstwa odchowanego w ciągu roku przez lochę (np. prosiąt, warchlaków).

O ile poziom plenności gospodarczej w hodowli świń wynoszący około 18-21 prosiąt można uznać za zadawalający, to w sektorze produkcyjnym jest on niepokojący i wynosi średnio około 14 prosiąt.

W celu uniknięcia błędu dla określenia wartości dotyczącej plenności gospodarczej należy ustalić średni stan loch w chlewni. Polega to na sumowaniu dni żywienia "paszodni" poszczególnych loch i dzielenia ich przez 365. Dotyczy to wszystkich loch, które żywione były w stadzie w trakcie roku.

W odniesieniu do wieloródek bierze się pod uwagę datę wybrakowania, a u pierwiastek liczy się od urodzenia pierwszego miotu. W obliczeniach należy uwzględnić wszystkie mioty prosiąt, które w danym roku kalendarzowym ukończyły 21 dni życia.
Plenność gospodarcza loch zależy głównie od ich płodności, śmiertelności prosiąt oraz częstotliwości wyproszeń.

Płodność loch w Polsce wynosi około 10 sztuk i jest zbliżona do poziomu uzyskiwanego w krajach Unii Europejskiej. W stadach hodowlanych jest ona wyższa, co świadczy o niewykorzystanych możliwościach tkwiących w tym zakresie.

Częstotliwość wyproszeń jest w naszym kraju zdecydowanie za niska w stosunku do efektów uzyskiwanych w innych krajach. Wartość tego wskaźnika jest uwarunkowana czasem trwania cyklu rozpłodowego loch, czyli okresu jaki upływa między wyproszeniami. Na jeden cykl rozpłodowy składa się okres ciąży, laktacji oraz jałowienia.

Ciąża u lochy trwa średnio około 114 dni (3 miesiące, 3 tygodnie i 3 dni). Na długość tego okresu człowiek nie ma wpływu.
Natomiast długość laktacji zależy wyłącznie do producenta. Można ją regulować terminem odsadzania lochy. Liczne doświadczenia wykazały, że skracanie laktacji powoduje jednocześnie wydłużenie jałowienia, które z kolei wydłuża cykl rozpłodowy.

Wydłużanie się okresu jałowienia przy wcześniejszym odsadzaniu wynika z faktu, iż zwijanie się macicy po porodzie, powrót jej do normalnych rozmiarów oraz odbudowa błony śluzowej do takiego stanu, w którym jest możliwość wszczepienia i prawidłowego rozwoju zarodka trwa około 3 tygodnie po porodzie. Jeżeli nawet wystąpi ruja i zapłodnienie komórek jajowych, to nie znajdą one w macicy odpowiednich warunków do prawidłowego rozwoju, wiele z nich zamiera i przez to mioty są mniej liczne. Dlatego zaleca się kryć lochy najwcześniej 3 tygodnie po wyproszeniu.

W stadach hodowlanych częstotliwość wyproszeń waha się w granicach od 1,6 do 2,0. Natomiast w chowie masowym szacuje sieją około 1,5. Przy tak niskim wskaźniku ponosi się bardzo duże nakłady na żywienie i utrzymanie loch, które prawie 4 miesiące w roku otrzymują pasze "za darmo" nie odchowując w zamian prosiąt.

Stwierdzono, że nie w długości laktacji lecz skracaniu okresu jałowienia tkwią główne przyczyny niskiej produkcyjności loch w Polsce.
Przyczyną niskiej częstotliwości wyproszeń jest głównie złe obchodzenie się z lochami odsadzonymi, brak dokładnych obserwacji występowania rui i niedopuszczanie loch do krycia, co powoduje zmniejszenie ich plenności.

Przyczyną niskiej plenności loch jest także w wielu przypadkach chów wsobny. Sprzyja temu brak należytego systemu identyfikacji zwierząt oraz prowadzenia odpowiedniej dokumentacji. W takiej sytuacji dochodzi często do krycia córek ojcem już po roku jego eksploatacji.
Do czynników powodujących obniżenie płodności świń należą infekcyjne przyczyny wewnątrzmacicznego obumierania płodów. Należą do nich bakterie i wirusy (np. parwowirusy świń oraz enterowirusy grypy SMEDI).

Kolejną przyczyną obniżenia plenności loch jest przeznaczenie na remont stada loszek pochodzących z własnego chowu, które są wybierane z tuczników. Z reguły są to samice pochodzące z mało liczebnych miotów, które odznaczają się zwykle niską użytkowością rozpłodową.
Często popełnianym błędem jest krycie loszek ważących poniżej 100 kg, które osiągnęły dojrzałość płciową, lecz nie doszły do dojrzałości rozpłodowej. Wpływa to niekorzystnie na skuteczność kryć, obniżenie plenności itp.
Zbyt duży udział loszek w stadzie podstawowym prowadzi również do obniżenia plenności. W takim przypadku nie wykorzystane są korzyści z utrzymywania odpowiedniego stanu wieloródek, jakimi są: sprawniejszy układ immunologiczny niż u loszek, wyższa skuteczność krycia, liczebniejszy miot, lepiej rozwinięty instynkt macierzyński samic.
Ponadto pierwiastki mają dłuższy okres odpoczynku po odsadzeniu prosiąt, co prowadzi do spadku rotacji i plenności.

Duże znaczenie w uzyskaniu dobrych efektów w rozrodzie odgrywa wartość knura. Skuteczność kryć zależy od jego płodności, stanu zdrowia i właściwego utrzymania. Używanie samców zbyt młodych, zbyt ciężkich, zapasionych lub nadmiernie eksploatowanych obniża skuteczność krycia.
Aby zapewnić regularną produkcję prosiąt i tym samym wysoką plenność loch należy odpowiednio dostosować żywienie dla loszek, loch niskoprośnych, wysokoprośnych, karmiących i po odsądzeniu prosiąt.

Szczególnym czynnikiem wpływającym na liczbę uzyskanych prosiąt od lochy jest zapewnienie w porodówce odpowiedniego mikroklimatu oraz wyposażenie jej we właściwe kojce porodowe maksymalnie ograniczające przygniatanie prosiąt przez matkę.

Istnieje możliwość poprawy efektywności rozrodu poprzez:

• stymulację tempa dochodzenia do dojrzałości rozpłodowej,
• indukcję owulacji u loszek i loch,
• synchronizację owulacji,
• wykrywanie rui,
• inseminację,
• diagnostykę ciąży,
• synchronizację porodów,
• kontrolowanie czasu trwania porodu.

Z wymienionych metod najszersze zastosowanie znalazła inseminacja. W celu poprawy plenności loch należy wprowadzić do szerokiej praktyki rolniczej również pozostałe metody sterowania rozrodem.