Rynek zbóż w Unii Europejskiej

Rynek zbożowy w rozumieniu Unii Europejskiej obejmuje wszystkie rośliny z tzw. grupy COP, czyli rośliny zbożowe, oleiste i białkowe na nasiona. Wspólna Organizacja Rynku w sektorze zbóż wdrożona została w lipcu 1967 roku. WOR w zakresie zbóż podlega rozporządzeniu EWG nr 1766-92 Rady. W 1992 roku Rada Ministrów Wspólnoty Europejskiej zatwierdziła reformę Wspólnej Polityki Rolnej, w rezultacie również przekształciła metody wspierania sektora zbożowego – zaprzestano wspierania opartego o politykę cenową.

Reforma z 1992 roku zakłada:

• obniżenie o 35% cenę interwencyjną na zboża;
• wprowadzenie płatności bezpośrednich (rekompensujących obniżki cen) zależnych od powierzchni upraw i regionu;
• obowiązkowe ugorowanie części ziem ornych (dla produkujących ponad 92 tony zbóż, oleistych i roślin wysokobiałkowych) wyrównywane finansowo oraz ugorowanie dobrowolne dla tzw. „małych producentów rolnych”.

Wysokość wypłat wyrównawczych oraz odszkodowania za ugorowanie (jak i jego wielkość) może ulec zmianie na podstawie decyzji Rady Ministrów UE.

System ten działa w oparciu o podstawowe obszary regionalne (tzn. ilość hektarów „uprawnionych” do wypłat wyrównawczych), które określone są przez dany kraj członkowski. Obszar taki może objąć cały kraj (np. Dania, Austria, Francja) lub jego część (Niemcy, Wielka Brytania). Są to maksymalne powierzchnie upraw roślin z grupy COP, obliczone ze średniej za lata 1989 – 1991. W obrębie regionów produkcyjnych określone są średnie wydajności, które oblicza się na podstawie średniej wydajności regionu uzyskanej w latach od 1987 do 1991, pomijając rok najwyższej i najniższej produktywności. Stosuje się ten sam plon dla wszystkich zbóż. Możliwe jest jednak:

• w odniesieniu do kukurydzy przyjęcie innego plonu niż dla pozostałych zbóż;
• przyjęcie w danym regionie innych plonów dla gruntów nawadnianych i nienawadnianych.

Średnia wydajność krajowa może zostać obliczona na podstawie wszystkich wydajności regionów danego państwa członkowskiego.
Dopłaty bezpośrednie wyliczane są w ramach Schematu Płatności Gruntów Ornych tzw. AAPS. Dopłaty przysługują na:

• Zboża uprawne: pszenica, jęczmień, żyto, kukurydza, owies, sorgo, proso, ryż.
• Rośliny oleiste: rzepak (odmiany jadalne), soja, słonecznik, len oleisty.
• Rośliny białkowe na nasiona: groch, fasola, bobik, łubin, soczewica.]

Płatności obecnie (do roku 2002) są naliczane w zależności od wielkości produkcji według dwóch systemów:

• uproszczonego – do rozliczania się według tego systemu uprawnieni są rolnicy, których produkcja łączna zbóż, oleistych i białkowych nie przekracza 92 ton (nie maja oni również obowiązku odłogowania). Wysokość wypłaty wyrównawczych na hektar obliczana jest przez pomnożenie sumy podstawowej za tonę przez średnią wydajność zbóż danego terenu. Suma podstawowa ustalana jest corocznie i w sezonie 2000/2001 wynosi 58,50 euro/h, a od 2001 roku 63 euro/t. Biorąc za podstawę obliczeń rok 2000/2001 dopłatę wylicza się następująco:
  58,5 euro x plon referencyjny (średnia wydajność zbóż danego terenu) x ilość hektarów
• pełnego – według tego systemu rozliczają się rolnicy produkujący łącznie powyżej 92 ton (w związku z tym mający obowiązek ugorowania). Ich rozliczenia na sezon 2000/2001 opierają się na następującej sumie podstawowej:
  1. dla zbóż 58,50 euro/t (od 2001 – 63 euro/t)
  2. dla oleistych 81,74 euro/t (2001/2002 – 72,37 euro/t, od 2002/2003 – 63 euro/t)
  3. len oleisty 88,26 euro/t (2001/2002 – 75,63 euro/t, od 2002/2003 – 63 euro/t)
  4. dla białkowych od sezonu 2000/2001 - 72,50 euro/t

Wysokość wszystkich dotacji, również tych za ugorowanie, od 2002 roku obliczana będzie na podstawie wydajności zbóż.
Jak wynika z powyższych danych system pełny jest korzystniejszy ze względu na wyższe przeliczniki dla roślin oleistych i białkowych

Wypłaty wyrównawcze mogą być przyznane jeśli:

• działki uprawne znajdujące się na obszarze Unii Europejskiej były ziemią orną w dniu 31 grudnia 1991 roku;
• zostało złożone na rok tylko jedno podanie o dotację na działkę;
• nie bierze się pod uwagę ziemi, na której w dniu 31 grudnia 1991 roku znajdowały się pastwiska trwałe, uprawy trwałe, lasy lub były użytkowane w celach innych niż rolnicze.

Aby uzyskać wypłaty wyrównawcze producent musi:

• wysiać ziarno do ziemi;
• złożyć prośbę do odpowiednich władz krajowych do końca kwietnia wraz z dokumentami pozwalającymi na ustalenie ziemi obsianej oraz ziemi stojącej ugorem;
• pielęgnować zasiewy co najmniej do początku kwitnienia, zgodnie z normami lokalnymi.
   

Wyrównania płacone są między 16 października i 31 grudnia po zbiorach.

Każdy producent wnoszący o wypłatę wyrównawczą zobowiązany jest ugorować określony procent swojej ziemi między 15 stycznia – roku zbioru zbóż – a 31 sierpnia tego samego roku (chyba, że należy do „małych producentów”). W 1999 roku na Szczycie w Berlinie ustalono stopę odłogowania na 10% w najbliższych dwóch latach, z zamiarem zaniechania odłogowania w przyszłości. Procent powierzchni do ugorowania obliczany jest od całości powierzchni, na którą wniesiona jest prośba o dopłatę wyrównawczą. Dotacje za obszar ugorowany są również zróżnicowane regionalnie i stanowią iloczyn 58,67 euro/tonę (63 euro za tonę od marca 2001) oraz plonów w okresie bazowym w danym regionie.

Ziemię można ugorować tylko w przypadkach kiedy:

• była i jest na nią przyznana wypłata wyrównawcza;
• była uprawiana w poprzednim roku w celu dokonania zbiorów lub stała ugorem w ramach systemu wypłat wyrównawczych;
• powierzchnia jej jest równa lub przekracza 0,3 ha ziemi uprawnej należącej do jednego właściciela, a szerokość jej przekracza 20 m.
   

Nie można umiejscowić uprawy w jednym regionie a ugoru w innym. Ziemie ugorowane mogą być użytkowane (również uprawiane) nierolniczo.

Obok ugorowania dobrowolnego i obowiązkowego istnieje trzeci typ ugorowania tzw. odłogowanie gwarantowane, tzn. odłogowania na terenach cennych ekologicznie – obrzeżach ujęć wody, otulinach parków narodowych, terenach cennych krajobrazowo, turystycznie. Ugór taki musi być przez 5 lat utrzymany w tym samym miejscu. Opłatę za ten rodzaj ugorowania oblicza się w ten sam sposób.

Skup interwencyjny ma pomagać tym rolnikom i handlowcom, którzy nie są w stanie uzyskać wyższej ceny na wolnym rynku. Agencje interwencyjne państw członkowskich zobowiązane są do zakupu całego oferowanego im zboża. Zboże odstawione do skupu musi spełniać określone szczegółowo, dla każdego gatunku parametry, takie jak ciężar, wilgotność, zanieczyszczenie.
 

Minimalna ilość zbóż jaka może zostać odstawiona do punktu skupu wynosi 80 ton (10 ton pszenica durum). Państwa członkowskie mogą określić wyższy limit, np. w Wielkiej Brytanii wynosi on 100 ton. Cena interwencyjna ustalana jest przez Radę i równa jest ona cenie skupu, cena ta zwiększana jest co miesiąc, aby pokryć koszty składowania oraz zapewnić regularne dostawy zbóż na rynek w ciągu całego sezonu. Stosuje się siedem podwyżek miesięcznych. Comiesięczne dopłaty stosuje się w okresie listopad – maj. Skupem interwencyjnym objęte są: pszenica konsumpcyjna, kukurydza, jęczmień, sorgo, żyto i pszenica durum. Skup interwencyjny trwa od 1 sierpnia do 30 kwietnia we Włoszech, w Hiszpanii, Grecji i Portugalii oraz od 1 listopada do 31 maja w pozostałych krajach Unii.

Handel zbożami i innymi roślinami z grupy COP jest licencjonowany. Uzyskuje się licencję na określona ilość towaru. Producent, który otrzymał licencję musi: