Zrównoważony system uprawy ziemniaka jadalnego
i dla przetwórstwa spożywczego
W produkcji rolniczej coraz większego znaczenia nabiera zrównoważony (zintegrowany) sposób gospodarowania, którego celem jest osiąganie optymalnych plonów i wysokiej jakości produkcji w warunkach technologii chroniących środowisko.
Podstawowym elementem produkcji w warunkach gospodarki rynkowej jest jakość dostarczanego na rynek produktu. Wysoką jakość ziemniaka można uzyskać uprawiając odmianę o pożądanych cechach w optymalnych warunkach glebowych i wilgotnościowych, przy zastosowaniu wszystkich zasad prawidłowej agrotechniki.
Preferencje w produkcji zrównoważonej będą miały odmiany o wysokiej wartości kulinarnej i przetwórczej, odporne na choroby i szkodniki, efektywnie wykorzystujące składniki pokarmowe z dostarczanych nawozów w ograniczonych dawkach.
Gleby przeznaczone do uprawy ziemniaka o wysokich walorach jakościowych w produkcji zrównoważonej powinny charakteryzować się dobrze uregulowanymi stosunkami powietrzno-wodnymi. Wysoka kultura tych gleb, duża zasobność w składniki pokarmowe i brak chwastów rozłogowych i korzeniowych oraz kamieni, zapewni wysoką stabilność plonowania i dobrą jakość.
Podstawą produkcji zrównoważonej jest racjonalna gospodarka substancją organiczną, która decyduje o żyzności gleby. Źródłem substancji organicznej w glebie i składników pokarmowych dla ziemniaka jest tradycyjnie obornik. Obok obornika można stosować także inne źródła substancji organicznej, takie jak: słoma zbóż jarych i ozimych, słoma + poplony roślin motylkowych i niemotylkowych, pomiot kurzy oraz nawozy zielone. Wartość tych zastępczych czy uzupełniających źródeł substancji organicznych wynosi 92-99%. Racjonalny płodozmian z udziałem ziemniaka jadalnego powinien stwarzać możliwość uprawy roślin motylkowych z trawami, strączkowych i różnych form poplonów, które zapewnią dodatni bilans substancji organicznej w glebie i żyzności gleby. Wartość przedplonowa tych roślin w porównaniu ze zbożami jest wyższa o 15-35%.
Zabiegi uprawowe pod ziemniaki zależne będą od przedplonu, stanu kultury gleby i czasu, który pozostaje do dyspozycji między sprzętem przedplonu a sadzeniem ziemniaka. Ziemniaki wymagają gleb pulchnych i przewiewnych o małym zagęszczeniu (1,1-1,4 g/cm3). Należy unikać wszelkich uproszczeń, które zawsze prowadzą do wzrostu zachwaszczenia pola, a konsekwencje tego ponosimy zawsze w postaci zwiększonych nakładów na odchwaszczenie. Zabiegi pożniwne zaczynamy zawsze od podorywki, która poza przerwaniem strat wilgoci, przyspiesza rozkład substancji organicznej i umożliwia podjęcie racjonalnej walki z perzem.
Głębokość orki przedzimowej będzie uzależniona od ilości wnoszonej substancji organicznej. Jeśli wnosimy jej więcej, może być to połączone z głębszą uprawą. Małe możliwości wnoszenia substancji organicznej ograniczają głębokość uprawy. W uzasadnionych przypadkach (warstwy nieprzepuszczalne w profilu glebowym, nadmierna zwięzłość) może zachodzić konieczność zastosowania zabiegu głęboszowania.
Jesienne prace uprawowe powinny uwzględniać, obok nawożenia organicznego, także stosowanie nawożenia fosforowego i potasowego. W produkcji zintegrowanej dawki tych składników powinny stanowić kompromis, pomiędzy jakością bulw i maksymalizacją plonu bulw handlowych. Kierunki oddziaływania tych składników na poszczególne parametry jakości przedstawiono w tabeli 1.
Podstawą do ustalenia dawek fosforu i potasu są aktualne wyniki analizy gleby wykonanej w Stacji Chemiczno-Rolniczej wyrażone w mg/100 g gleby. W zależności od zawartości tych składników w glebie ustalamy dawki fosforu i potasu (tab. 2).
Wiosenne zabiegi uprawowe mają przede wszystkim na celu staranne przygotowanie gleby do sadzenia, zapewnienie dobrej jakości pracy sadzarki oraz wysianie i dokładne wymieszanie z glebą nawozów azotowych. Dawki nawozów azotowych uzależnione będą od wymagań odmiany (tab. 3), kategorii agronomicznej gleby, czynników pogodowych (opady) i agrotechnicznych. W miarę możliwości (aktualne analizy gleby i roślin) w zrównoważonym systemie uprawy ziemniaka należy wykorzystywać określanie dawek na podstawie zasobności azotu w glebie wiosną i uzupełnić je na podstawie pomiaru zawartości azotu w roślinie.
Azot jest składnikiem wpływającym dodatnio na wielkość bulw, zawartość białka i aminokwasów egzogennych. Przekroczenie dawek zalecanych dla odmian powoduje, oprócz niewykorzystania i strat tego składnika, pogorszenie cech jakości bulw, do których należy: spadek zawartości suchej masy i skrobi (0,4-1,6%) • możliwy wzrost sumy cukrów i cukrów redukujących • zwiększenie skłonności bulw do ciemnienia i brunatnienia produktów smażonych • wzrost uszkodzeń mechanicznych i strat przechowalniczych.
System pielęgnowania w produkcji ziemniaka odgrywa olbrzymia rolę w plonowaniu, jak i jakości uzyskiwanych bulw z uwagi na duże potencjalne zagrożenie chwastami, głównie w okresie od posadzenia do wschodów. Połączenie zabiegów mechanicznych ze stosowaniem herbicydów przynosi najlepszą skuteczność zniszczenia chwastów i dobrą jakość bulw (rys. 1). Należy tu preferować środki o niskiej zawartości substancji biologicznie czynnej (np. Titus 25WG) i stosować je w zalecanych dawkach i w optymalnych warunkach wilgotnościowych. W warunkach wysokiej kultury pola i małego zachwaszczenia o celowości wykonania pełnych zabiegów pielęgnowania decydować będzie tzw. próg gospodarczej szkodliwości, który dla wielu popularnych gatunków wynosi 4-5 szt. na 1 m2.
W cyklu zabiegów związanych z prowadzeniem łanu, dwa z nich wymagają szczególnego potraktowania w zintegrowanej uprawie ziemniaka. Są to zabiegi związane ze zwalczaniem podstawowego szkodnika - stonki ziemniaczanej i choroby grzybowej - zarazy ziemniaka.
Ochrona plantacji przed stonką ziemniaczaną powinna uwzględnić:
□ znajomość biologii rozwoju owada i stopnia zagrożenia plantacji w poszczególnych fazach rozwojowych rośliny,
□ wykorzystanie prognoz nasilenia owada,
□ progi szkodliwości owada (1 złoże jaj, 15 larw, 2 owady dorosłe na 1 roślinę), stosowanie środków o niskiej toksyczności i krótkim okresie karencji,
□ włączenie fachowego doradztwa służb ochrony roślin jako ważnego czynnika zastępującego nakłady (komunikaty PIOR).
Chemiczna walka ze stonką, co bardzo często okazuje się niezbędne, należy preferować preparaty biologiczne, neonikotynoidy, inhibitory syntezy chityny z IV grupy toksyczności o krótkim okresie karencji.
Do zwalczania zarazy ziemniaka w systemie zintegrowanym należy wykorzystać czynniki biologiczne i agrotechniczne, a przede wszystkim:
□ uprawę odmian o wysokiej naturalnej odporności na zarazę ziemniaka (skala 7-8),
□ ograniczenie uprawy odmian podatnych w rejonach największego zagrożenia (płd.-wsch. część kraju),
□ unikanie sadzenia obok siebie odmian podatnych i odpornych,
□ przygotowanie sadzeniaków (dokładne przebranie i odrzucenie bulw porażonych zarazą),
□ zapewnienie roślinom optymalnych warunków rozwoju (pobudzanie, wczesne sadzenie, kształt redliny),
□ zbiór bulw w dni pogodne po ich całkowitym dojrzeniu.
Podstawową zasadą przy stosowaniu walki chemicznej jest obecność preparatu na roślinie przed spodziewaną infekcją grzyba. Preparat stanowi barierę dla grzyba, uniemożliwiającą kiełkowanie i rozwój na częściach nadziemnych rośliny ziemniaka. Przy dużej odporności odmian i małej presji infekcyjnej grzyba w warunkach małych opadów, można całkowicie zrezygnować z ochrony. Dla większości odmian o uzyskaniu dobrych efektów walki z zarazą decyduje termin wykonania pierwszego zabiegu, który może być wykonany na podstawie:
□ sygnalizacji PIOR na plakatach S-47 i S-50,
□ zwieranie się międzyrzędzi na plantacjach odmian bardzo wczesnych i wczesnych,
□ dla odmian późniejszych na podstawie występowania pierwszych plam zara-zowych na odmianach wczesnych,
□ sygnalizacji na podstawie obserwacji meteorologicznych i wyznaczeniu tzw. okresów krytycznych, sprzyjających rozwojowi grzyba,
□ ze względu na coraz częstsze pojawianie się formy łodygowej zarazy, pierwszy zabieg dobrze jest przyspieszyć i wykonać 50-60 dni po posadzeniu.
Najczęściej zalecany model ochrony przed zarazą polega na zastosowaniu do pierwszego oprysku preparatów systemicznych. Drugi zabieg wykonujemy po 10-14 dniach preparatem wgłębnym. Kolejne zabiegi wykonujemy co 7-10 dni preparatami kontaktowymi.
Możliwość ograniczenia zabiegów chemicznych w zwalczaniu chwastów, chorób i szkodników stwarza wprowadzenie systemów decyzyjnych, opartych na analizie danych meteorologicznych, zagrożenia chwastami i szkodnikami w konkretnych warunkach agrotechnicznych. Systemy te pomagają rolnikowi w podjęciu decyzji, kiedy podjąć ochronę i czy zabieg jest uzasadniony ekonomicznie. Wymaga to uczestnictwa w tych programach fachowców i zaangażowania postępu technicznego. Obecnie w kraju wdrażany jest duński program NegFry, który pozwala precyzyjnie określić terminy zabiegów chemicznych na zarazę ziemniaka.
Dla uzyskania plonu wysokiej jakości bez uszkodzeń mechanicznych bulw, zanieczyszczeń i kamieni należy:
□ zniszczyć łęty na 7-21 dni przed zbiorem (w zależności od stopnia dojrzałości roślin) za pomocą dostępnych maszyn (rozdrabniacz łęcin, podcinacz łęcin),
□ rozpoczęcie zbioru w momencie pełnej dojrzałości bulw (oddzielanie się sto-lonów, w pełni dojrzała skórka),
□ wykonanie zbioru przy suchej, ciepłej pogodzie (>10°C),
□ użycie sprawnych technicznie maszyn, charakteryzujących się takimi rozwiązaniami konstrukcyjnymi, które zapewnią małe uszkodzenia mechaniczne zbieranych bulw.
Szansę ekologicznej uprawy ziemniaków w Polsce
(porady dla gospodarstw chcących przestawić się na ekologiczną produkcję)
Polska ma bardzo dobre podstawy do rozwoju rolnictwa ekologicznego. Przemawia za tym czyste środowisko, nieskażone gleby, struktura naszego rolnictwa oraz kultura produkcji rolnej. Rolnictwo ekologiczne jest takim kierunkiem, w którym z powodzeniem możemy konkurować z krajami wysoko rozwiniętymi po wejściu do Unii Europejskiej.
Jedną z ważniejszych roślin towarowych uprawianych w systemie ekologicznym jest ziemniak. O jego uprawie decydują w głównej mierze takie czynniki jak: zapotrzebowanie rynku, konieczność utrzymania właściwego płodozmianu oraz odchwaszczające działanie. Jednocześnie ziemniak należy do trudnych gatunków roślin w uprawie ekologicznej, ze względu na zagrożenie ze strony agrofagów.
Decydując się na ekologiczną uprawę ziemniaków należy zwrócić uwagę na:
Dobór odmian. Odmiany zalecane do produkcji ekologicznej powinny się charakteryzować wysoką odpornością na wirusy (szczególnie na wirus Y i L) oraz dużą odpornością na choroby bakteryjne i grzybowe, a szczególnie na zarazę ziemniaka, która wyrządza największe straty w plonie. W uprawie ekologicznej łatwiejsze są odmiany o bardzo krótkim i krótkim okresie wegetacji, ponieważ zbierane są z pola na ogół przed największym nasileniem zarazy ziemniaka. Odmiana przydatna do produkcji ekologicznej powinna mieć odporność na wirus Y co najmniej 7 w skali 9°, dość wysoką odporność na wirus L (>5) oraz powinna być odporna na mątwika ziemniaczanego. W przypadku odporności na zarazę ziemniaka, cecha ta jest szczególnie ważna w odniesieniu do odmian późniejszych. Odmiany te powinny się charakteryzować odpornością wynoszącą co najmniej 5.
Do produkcji ekologicznej powinny być wybierane odmiany o niskich lub średnich wymaganiach nawozowych. Istotną cechą jest również intensywność wzrostu roślin w początkowym okresie wegetacji (konkurencyjność w stosunku do chwastów). Cechy idealnej odmiany do produkcji w warunkach ekologicznych to: odporność na zarazę ziemniaka i najważniejsze wirusy • szybkie tempo wzrostu • jakość (smakowitość, zwięzłość, kształt itp.).
Przygotowanie sadzeniaków. W produkcji ekologicznej niezbędnym elementem jest podkiełkowywanie bulw, ponieważ m.in. przyspiesza ono wschody o 1 -2 tygodnie i przesuwa wegetację na wcześniejszy okres, co pozwala na tzw. ucieczkę przed zarazą ziemniaka oraz powoduje wzrost plonów.
Ochrona plantacji przed zachwaszczeniem. W uprawach ekologicznych jedynymi metodami odchwaszczania plantacji są sposoby mechaniczne za pomocą powszechnie dostępnych narzędzi (obsypnik, opielacz, brona zgrzebło, brona lekka, brona sprężynowa, łańcuch). Skuteczność tych zabiegów zależy od zachowania optymalnych terminów ich stosowania, które powinny uwzględniać rozwój chwastów. Okres między zabiegami mechanicznymi nie powinien być dłuższy niż 6-8 dni. W ekologicznych uprawach ziemniaków możliwe jest również wypalanie chwastów za pomocą specjalnych wypalarek, jak i oczywiście ręczne ich usuwanie.
Ochrona ziemniaków przed chorobami i szkodnikami. Zwalczając zarazę ziemniaka - najważniejszą i najgroźniejszą chorobę grzybową tej rośliny - na plantacjach ekologicznych powinno się stosować przede wszystkim działania profilaktyczne takie, jak: niszczenie źródeł zakażenia • stosowanie wczesnych terminów sadzenia • podkiełkowywanie sadzeniaków • uprawa odmian odpornych lub bardzo wczesnych i wczesnych.
Jedynymi fungicydami dopuszczonymi w produkcji ekologicznej są preparaty miedziowe. Są jednak limity ograniczające ilość ich stosowania. Limit ten wynosi obecnie do 8 kg czystej miedzi i ma być zmniejszony do 6 kg. Dopuszczone do produkcji ekologicznej preparaty miedziowe to: siarczan miedzi, tlenek miedzi, wodorotlenek miedzi i tlenochlorek miedzi. Stosowanie tych środków jest konieczne co 7-10 dni lub po gwałtownych deszczach, które zmywają preparat z roślin.
Stonka ziemniaczana. Jako próg ekonomicznej szkodliwości przyjmuje się wystąpienie na roślinie 1 złoża jaj lub 15 larw. W walce ze stonką w uprawach ekologicznych pozostają głównie preparaty biologiczne dopuszczone do stosowania (wyciągi roślinne oraz mikroorganizmy). Jednym z preparatów roślinnych jest wyciąg ze złocienia dalmatyńskiego. W handlu występuje pod nazwą Perytryna naturalna. Jego skuteczność działania zależy w dużej mierze od techniki stosowania. Preparatem opartym na bazie mikroorganizmów jest Novodor. Warunkiem jego skuteczności jest zjedzenie roślin przez larwy stonki, dlatego też należy bardzo dokładnie wykonać oprysk. Jest to preparat bardzo wrażliwy na działanie światła i ciepła.
Decydując się na ekologiczną metodę produkcji należy wziąć pod uwagę co najmniej 3 elementy organizacji gospodarstwa: • długotrwały i o ile to możliwe urozmaicony płodozmian • dostępność nawozów organicznych lub ewentualnie ich zakup • przedplon i śródplon, jako rezerwa roślin motylkowych (nawóz zielony).
Czas konwersji (przestawienia na produkcję ekologiczną) jest uzależniony od wielu czynników, ale ogólnie rzecz biorąc potrzeba 2-3 lat po to, aby zastosowane w gospodarstwie metody biologiczne dały pozytywne rezultaty.
.png)
Zaloguj przez Facebook
