Branżowe regulacje mleka i przetworów

Przedmiotem regulacji na tym rynku są: mleko (świeże, konserwowane, skondensowane, w proszku), śmietana, masło, sery, laktoza, syrop laktozowy, komponenty dla zwierząt zawierające produkty mleczarskie.

Ceny

Każdego roku ustalane są dwa rodzaje cen:

1. cena kierunkowa mleka surowego o zawartości tłuszczu 3,7%;
2. cena interwencyjna masła i odtłuszczonego mleka w proszku.

Cena kierunkowa nie jest ani ceną gwarantowaną, ani ceną minimalną. Cena kierunkowa stanowi tylko odniesienie do ceny interwencyjnej.

Wysokość ceny kierunkowej, ustalonej z wyprzedzeniem 7 miesięcy względem nowego roku gospodarczego, jest ustalana w drodze przetargów politycznych, na poziomie pokrywającym koszty produkcji większości producentów.
Administrowanie cenami mleka i przetworów wprowadzono w 1964 roku i mimo późniejszych modyfikacji nie przeprowadzono głębszych reform. Stąd rynek mleka w Unii Europejskiej należy do najsilniej protegowanych spośród wszystkich rynków branżowych Jednolitego Rynku Rolnego.

Interwencja

Z powodu ograniczonych możliwości przechowywania mleka stosuje się podtrzymywanie cen mleka w sposób pośredni, realizując interwencję wobec przetworów mleka.
Agencje zobowiązane są do zakupu każdej oferowanej im ilości (o odpowiedniej jakości i w odpowiednim opakowaniu) masła i mleka w proszku, o ile nie wstrzymano zakupów interwencyjnych. Skup odbywa się w systemie otwartych przetargów, tzn. najkorzystniejsze oferty uzyskują dopłatę.

Skup interwencyjny masła uruchamia się wtedy, gdy cena rynkowa spada poniżej 92% ceny interwencyjnej.
Pośrednią formą interwencji jest dotowanie prywatnego magazynowania masła odtłuszczonego mleka w proszku, co pozwala odciążyć publiczne magazynowanie w miesiącach najwyższej produkcji. Dopłaty do prywatnego magazynowania mają w dużym stopniu kompensować koszty magazynowania i koszty kapitału.

Za pomocą ceny interwencyjnej masła i mleka w proszku kompensuje się globalnie mleczarniom nie tylko koszty surowca, ale także koszty przetwórstwa.

Nadwyżki

Ustalane jest wsparcie dla mleka używanego na pasze głównie dla cieląt, w formie mleka odtłuszczonego i odtłuszczonego mleka w proszku.
Wysokość wsparcia zależy od:

• ceny interwencyjnej odtłuszczonego mleka w proszku,
• nadwyżki podaży odtłuszczonego mleka w proszku i odtłuszczonego mleka,
• sytuacji na rynku pasz białkowych,
• sytuacja na rynku cieląt.

Dotowany jest także przerób odtłuszczonego mleka w proszku na pasze treściwe, co pozwala wykorzystać większość nadwyżki mleka w proszku, a ponadto obniżyć ceny pasz treściwych, czyniąc je konkurencyjnymi względem substytutów (białek roślinnych).
Dotowanie produkcji kazeiny i kazeinatów także służy zmniejszaniu nadwyżek odtłuszczonego mleka. Wysokość dotacji jest ustalana na takim poziomie, aby dochody ze sprzedaży kazeiny i kazeinatów były równe dochodom ze sprzedaży odtłuszczonego mleka przerabianego na proszek mleczny.

Nadwyżki masła likwidowane są przez:

• sprzedaż po obniżonych cenach osobom korzystającym z pomocy społecznej,
• dotowanie przetargów masła z zapasów interwencyjnych wykorzystywanego w cukiernictwie, produkcji lodów i innych artykułów spożywczych oraz bezpośredniej konsumpcji,
• sprzedaż po obniżonych cenach masła świeżego organizacjom społecznym o charakterze niezarobkowym.

Dotuje się także konsumpcję mleka i jego produktów w szkołach (źródło finansowania: Fundusz Orientacji i Gwarancji dla Rolnictwa – FEOGA).

Regulowanie produkcji

Z powodu niczym nie pohamowanego wzrostu produkcji mleka ministrowie rolnictwa UE wprowadzili od roku 1985/86 system kwot produkcyjnych w miejsce dotychczas nieograniczonej ilościowo gwarancji zbytu. Kwoty produkcyjne ograniczają podtrzymywanie ceny mleka do ilości (kontyngentu), którą w danym roku gospodarczym można sprzedać i sfinansować.
Kontyngenty mleczne mają poniższe cechy:

• kontyngent ustalany jest indywidualnie dla każdego państwa członkowskiego (kwota narodowa) i nie może być między nimi transferowany;
• przekroczenie kontyngentu narodowego powoduje nakładanie na państwo członkowskie podatku nadzwyczajnego w wysokości 115% ceny kierunkowej;
• kontyngent narodowy dzieli się na: kwotę hurtową (dostawy do mleczarni), kwotę sprzedaży bezpośredniej oraz rezerwę narodową;
• każda mleczarnia ma ustaloną kwotę (w obrębie kwoty handlowej) na okres 12 miesięcy i jeśli skupi mleko ponad tę kwotę płaci podatek nadzwyczajny, który następnie obciąża tych dostawców, którzy przyczynili się do nadprodukcji;
• indywidualne kontyngenty ustalane są dla każdego producenta w oparciu o zawartość tłuszczu w mleku;
• kontyngenty mogą podlegać transferowi między gospodarstwami, gdy gospodarstwa są sprzedawane, dzierżawione lub dziedziczone bądź też w wyniku dzierżawy samych kontyngentów, zakupu ich przez państwo i przekazywania innym producentom mleka względnie w wyniku przyznania kontyngentów z rezerwy narodowej; warunki transferu różnią się w poszczególnych państwach członkowskich.

Kontyngenty mleczne muszą być bardzo sprawnie administrowane, jeśli chce się uniknąć strat: " W celu zapobieżenia nadprodukcji mleka w kraju bądź niewykorzystania w pełni przyznanych kwot mlecznych i zmniejszenia skutków finansowych z tym związanych, które są bardzo dotkliwe, niezbędne jest posiadanie sprawnego aparatu administrującego kwotami mlecznymi. System ten powinien zapewniać bieżącą informację o przepływie kwot produkcyjnych i ich wykorzystaniu w skali gospodarstwa, mleczarni i całego kraju. Tylko wtedy możliwe jest pełne wykorzystanie wsparcia produkcji mleka ze strony UE, przy minimalizacji podatku nadzwyczajnego" (J. Sermak-Bulge).

Warto dodać, że administrować dobrze kwotami mlecznymi może tylko służba państwowa lub instytucja, której państwo powierza to zadanie. W żadnym razie nie może to być samorząd rolniczy.

Regulacje w imporcie i eksporcie

Do 30.06.1995 roku masło i mleko w proszku było importowane do UE wg ceny progowej, która była minimalną ceną importową. Od 01.07.1995 roku nie ustala się cen progowych, stosując w ich miejsce cła, które od 2001 zostaną stopniowo zredukowane. Stawki celne muszą być zredukowane przeciętnie o 36%, wyjątkiem jest mleko w proszku, gdzie redukcja będzie wynosić tylko 20%.
Wśród bieżących kontyngentów importowych szczególne miejsce zajmuje masło z Nowej Zelandii, co wynika z tradycyjnych stosunków handlowych. Od 01.07.1995 roku Nowa Zelandia może eksportować do UE 76667 ton masła płacąc cło 86,88 ECU / 100 kg, licencje mogą być pozyskiwane tylko w Wielkiej Brytanii. Ponadto obowiązują kontyngenty bieżącego dostępu do rynku na import serów z Nowej Zelandii i Australii.

Kontyngenty minimalnego dostępu do rynku ustalone są w wysokości 3-5% konsumpcji krajowej z okresu bazowego (1986-88) i dotyczą tych produktów, których w okresie bazowym praktycznie nie importowano lub których import był znikomy. Zasady przydziału tych kontyngentów nie są jasno sformułowane.

Jeśli wolumen importu danego produktu przekracza określony próg ilościowy lub określona cena tego produktu cenę progową może być zastosowana szczególna klauzula ochronna (GATT) a tym samym pobrana dodatkowo stawka celna.
Subsydia eksportowe dotyczą większości produktów mleczarskich (wysokość ich jest określona przez różnicę między przeciętną ceną na rynku światowym, a ceną rynkową w UE). Subsydia mogą być zróżnicowane w zależności od kraju docelowego. Wydawane są licencje eksportowe. Eksporter wpłaca kaucje (różna, zależy od produktu), która w części przepada, gdy licencja nie zostaje wykorzystana.

Od czasu obowiązywania umowy GATT/WTO (01.07.1995 r.) nie może UE przyznawać subsydiów eksportowych bez ograniczeń; przyjęto zobowiązanie o redukcji objętych interwencją ilości produktów o 21% oraz wydatków z budżetu na subsydia eksportowe o 36% względem okresu bazowego (1986-90).