Zamach na ziemię

"Zamach na ziemię" - pod takim tytułem w Sejmie odbyła się konferencja poświęcona ustawie o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw.

 

Konferencji przewodniczył poseł Ryszard Wilczyński (Klub Parlamentarny Platforma Obywatelska).

Głos zabierali m.in:

• Sławomir Neumann, przewodniczący Klubu Parlamentarnego Platforma Obywatelska,

• Dorota Niedziela, posłanka na Sejm RP, wiceprzewodnicząca Sejmowej Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi,

• Kazimierz Plocke, poseł na Sejm RP,

• Prof. Katarzyna Duczkowska-Małysz, Szkoła Główna Handlowa,

• Andrzej Chojnowski, rolnik indywidualny,

• Rafał Trzeciakowski, ekspert Fundacji Forum Obywatelskiego Rozwoju,

• Tomasz Zalasiński, radca prawny, ekspert w zakresie prawa konstytucyjnego i legislacji.

 

Dorota Niedziela (Klub Parlamentarny PO) mówiła o ustawie, której oddziaływanie nie ogranicza się do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa, ale poprzez zmianę zasad kształtowania ustroju rolnego, dotyczy wielkiej liczby obywateli:

- Gospodarstwa rolne, to jakieś 16 mln ha ziemi w Polsce, czyli ponad połowa polskiej ziemi.

Ustawa dotyczy nie tylko ziemi pozostającej we władaniu państwa, ale ziemi rolniczej w całości.

To dotyczy wszystkich gospodarstw. Ziemi prywatnej, która jest w rękach rolników.

Tworzymy wszechwładne państwo, które będzie decydowało, czy ziemia rolnicza jest dobrze uprawiana, czy może być przekazana dzieciom i czy rolnik będzie miał decydujący głos, co chce ze swoją ziemią zrobić.

 

Rafał Trzeciakowski, Fundacja Forum Obywatelskiego Rozwoju, przedstawił dane statystyczne. W roku 1990 w rolnictwie było zatrudnionych 25% wszystkich pracujących. Obecnie jest to 11,5%. W tym czasie produkcja rolna ciągle wzrastała, ale nadal produktywność liczona na głowę zatrudnionego w rolnictwie jest 5 razy niższa niż w przemyśle i usługach. Mamy czwarty najmniej produktywny sektor rolniczy w Unii Europejskiej.

Fakt, że w Polsce gospodarstwa rolne funkcjonują w oparciu o pracę członków rodziny, odzwierciedla niższą w stosunku do innych państw Unii Europejskiej skalę produkcji. Ograniczenie z przyczyn doktrynalnych wielkości gospodarstw do 300 ha wstrzymuje ich konsolidację. Utrudnia młodym ludziom ze wsi podejmowanie zatrudnienia w innych sektorach gospodarki, gdzie na ich pracę jest faktyczne zapotrzebowanie.

Sztuczne utrzymywanie nadmiaru rezerw siły roboczej w rolnictwie jest nieuczciwe wobec młodych ludzi dlatego, że jest sprzeczne z ich aspiracjami. W przemyśle i usługach mogliby zarobić więcej.

 

Rafał Trzeciakowski:

- Produktywność rolnictwa rośnie i osoby pracujące odpływają z rolnictwa do innych sektorów gospodarki.

Jeżeli wstrzymamy handel ziemią, to wstrzymamy konsolidację gospodarstw, które na tle Unii Europejskiej są bardzo małe.

Zahamujemy poprawę produktywności rolnictwa i zahamujemy przepływ pracowników do innych sektorów, w których mogą otrzymywać wyższe wynagrodzenie.

 

Tomasz Zalasiński, specjalista w zakresie prawa konstytucyjnego uważa, że ustawa spowoduje niepotrzebne wzmocnienie funkcji kontrolnych państwa w obrocie ziemią oraz własności państwowej w gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi.

 

Tomasz Zalasiński przywołuje Art. 64 Konstytucji RP:

Art. 64.

1. Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia.

2. Własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej.

3. Własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności.

 

Zdaniem eksperta ustawa nadmiernie ogranicza prawo własności:

- Projekt ustanawia ograniczenie prawa podmiotowego po stronie nabywcy nieruchomości.

Nieruchomość mogą nabyć tylko rolnicy indywidualni.

Agencji przyznaje się prawo pierwokupu zbywanej nieruchomości również w kontekście obrotu prywatnego.

 

Obowiązek osobistego prowadzenia gospodarstwa rolnego przez nabywcę, przez okres 15 lat narusza konstytucyjne prawo wyboru zawodu oraz wyboru miejsca pracy.

Art. 65. Konstytucji RP:

1. Każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Wyjątki określa ustawa.

 

Poseł Kazimierz Plocke (Klub Parlamentarny PO) przypomniał historię Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, która została powołana w październiku 1991 w celu przejęcia i sprzedaży majątku likwidowanych państwowych gospodarstw rolnych.

Po realizacji tego zadania Agencja miała zostać rozwiązana. Stało się inaczej. Agencja zaczęła żyć własnym życiem. Obrosła w struktury urzędnicze i znalazła stabilną niszę ekologiczną w polskim systemie administrowania państwem.

W lipcu 2003 r. Agencja zmieniła nazwę i obecnie funkcjonuje, jako Agencja Nieruchomości Rolnych.

 

Kazimierz Plocke:

- Agencja Nieruchomości Rolnych, a wcześniej Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa powołana w 1991 r. miała przejąć do zasobów Skarbu Państwa majątek byłych państwowych gospodarstw rolnych i rozdysponować go w jak najkrótszym czasie. Niestety widzimy, że ten proces nadal trwa.

Przepisy projektowanej ustawy ten proces jeszcze przedłużą.

 

Autorzy ustawy uzasadniają jej wprowadzenie koniecznością ochrony polskiej ziemi przed wykupem przez cudzoziemców:

- Podkreślenia wymaga, że w dniu 1 maja 2016 r. mija 12 lat członkostwa Polski w Unii Europejskiej.

W tym dniu zakończy się 12-letni okres ochronny na zakup polskiej ziemi rolnej przez cudzoziemców.

Istnieje zagrożenie, że po tej dacie ziemia rolna w Polsce będzie przedmiotem wzmożonego zainteresowania nabywców z innych krajów Unii Europejskiej, zwłaszcza tych, w których ceny ziemi rolnej są znacznie wyższe niż w Polsce, oraz gdzie istnieją silne bariery prawne uniemożliwiające nabycie ziemi rolnej przez cudzoziemców, a także przez własnych obywateli, niebędących rolnikami.

 

Poseł Kazimierz Plocke polemizuje z tymi obawami:

- Od momentu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej zagraniczne osoby fizyczne w rozumieniu ustawy o cudzoziemcach nabyły ok. 2000 ha. Dwa tysiące hektarów słownie.

Natomiast w przypadku osób prawnych, czyli spółek ok. 110 tys. ha stanowią grunty dzierżawione przez spółki z większościowym kapitałem zagranicznym.

Ok. 40 tys. ha jest własnością spółek z mniejszościowym udziałem kapitału zagranicznego (...)

 

Na dzień dzisiejszy w Polsce dopłatami bezpośrednimi jest objętych 14 mln ha gruntów rolnych.

Grunty zarządzane przez podmioty z udziałem kapitału zagranicznego stanowią 1,1%.

Na dzień 1 czerwca 2015 r. Agencja Nieruchomości Rolnych posiadała 1 mln 470 tys. ha, z czego ponad milion hektarów było wydzierżawione.

Grunty zarządzane przez podmioty z udziałem kapitału zagranicznego stanowiły 10,3% powierzchni gruntów pozostających w zasobie Agencji.

 

Andrzej Chojnowski, rolnik:

- W mojej ocenie ustawa bardzo ingeruje w prawo własności majątku osobistego.

Nie rozumiem, jak można tak restrykcyjnie ograniczyć sprzedaż i zakup ziemi rolnej, nakazując nabywcy, aby samodzielnie prowadził gospodarstwo przez 10 lat [15 lat - dzień wcześniej przyjęto poprawkę zgłoszoną przez Klub Poselski Kukiz'15], bez prawa wydzierżawiania (...)

Dlaczego w każdym innym zawodzie można w każdej chwili otworzyć i zamknąć działalność, kupić i sprzedać zakład bez sankcji nacjonalizacji?

 

Projekt ustawy zachowuje prawo do dziedziczenia nieruchomości rolnej, ale za cenę przypisania następców prawnych do ziemi:

- Co z tego prawa skoro dziecko, które je nabędzie nie chce gospodarzyć, nie może sprzedać ani wydzierżawić?

Zmusza się go do natychmiastowego zamieszkania na terenie gminy, chociaż mu to zupełnie nie pasuje.

Ma samodzielnie prowadzić gospodarstwo, a jak nie, to państwo nacjonalizuje.

 

Andrzej Chojnowski:

- Tylko niewzruszona własność zapewnia stabilność i możliwość planowania inwestycji w gospodarstwie.

 

Prof. Katarzyna Duczkowska-Małysz zauważa, że ustawa w oczywisty sposób narusza warunki traktatu akcesyjnego podpisanego 16 kwietnia 2003 r. i będącego prawną podstawą przystąpienia Polski do Unii Europejskiej:

- Traktat wyraźnie mówi, że jeśli kończy się okres przejściowy, a nam się właśnie kończy, to warunki nabywania nieruchomości nie mogą być gorsze, niż w momencie, kiedy podpisaliśmy traktat akcesyjny.

A z ustawy ewidentnie wynika, że wszystkie te warunki są po prostu gorsze.

 

W świetle traktatu stowarzyszeniowego nierównoprawne traktowanie rolników z innych krajów Unii Europejskiej jest niedopuszczalne:

- Ta gorszość warunków nabywania ziemi nie tylko, że nie może zostać wprowadzona dla naszych polskich rolników, ale dla nikogo.

Dlatego, że obywatele Unii Europejskiej są tak samo traktowani jak polscy rolnicy.

 

Prof. Katarzyna Duczkowska-Małysz odnosi się do niewłaściwego użycia słowa "cudzoziemcy" przez autorów uzasadnienia projektu ustawy, przedstawionego na druku sejmowym nr 293:

- Jak mówimy cudzoziemcy, to są to ludzie z krajów trzecich. Spoza Unii Europejskiej.

Każdy z nas ma obywatelstwo polskie i ma obywatelstwo Unii Europejskiej.

 

* * * * *

 

W odniesieniu do nieruchomości wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa, projekt ustawy zakłada wstrzymanie ich sprzedaży na okres 5 lat:

Art. 1.

W okresie 5 lat od dnia wejścia w życie ustawy wstrzymuje się sprzedaż nieruchomości albo ich części wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa.

 

Zakazem sprzedaży nie są objęte nieruchomości:

- o powierzchni do 1 ha, niezależnie od przeznaczenia,

- nieruchomości, co do których została wydana decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu na cele inne niż rolne (decyzja jest wydawana na poziomie gminy),

-nieruchomości, które w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego lub studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego zostały przeznaczone na cele inne niż rolne.

 

W przypadkach uzasadnionych względami społeczno-gospodarczymi Minister Rolnictwa, na wniosek Prezesa Agencji Nieruchomości Rolnych, może wyrazić zgodę na sprzedaż nieruchomości.

Sprzedaż dokonana z naruszeniem przepisów ustawy będzie z mocy prawa nieważna.

 

Na dzień dzisiejszy w Zasobie Własności Rolnej Skarbu Państwa jest ok. 1 mln 500 tys. ha ziemi.

Co do zasady, ziemia ta pozostanie własnością Skarbu Państwa przez 5 kolejnych lat, a rolnicy będą mogli na niej gospodarować na podstawie umów dzierżawy.

 

W odniesieniu do obowiązującej obecnie ustawie z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego [Dz.U. 2012 poz. 803], projekt procedowany jako druk sejmowy nr 293 nie wprowadza istotnych zmian.

Zasady sprzedaży nieruchomości rolnych przez osoby fizyczne na rzecz osób fizycznych pozostają niezmienione:

Art. 2a.

1. Nabywcą nieruchomości rolnej może być wyłącznie rolnik indywidualny chyba, że ustawa stanowi inaczej.

2. Powierzchnia nabywanej nieruchomości rolnej wraz z powierzchnią nieruchomości rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rodzinnego nabywcy nie może przekraczać powierzchni 300 ha użytków rolnych ustalonej zgodnie z art. 5 ust. 2 i 3.

3. Przepis ust. 1 nie dotyczy nabycia nieruchomości rolnej:

1) przez:

a) osobę bliską zbywcy,

b) jednostkę samorządu terytorialnego,

c) Skarb Państwa lub działającą na jego rzecz Agencję;

(...)

 

W definicji rolnika indywidualnego, dla właścicieli gospodarstw o powierzchni powyżej 20 ha, zostaje wprowadzony wymóg, aby podlegali ubezpieczeniu społecznemu rolników indywidualnych.

Prawo pierwokupu pierwotnie przysługujące Agencji Nieruchomości Rolnych w odniesieniu do nieruchomości powyżej 5 ha, zostało rozszerzone na wszystkie nieruchomości niezależnie od ich powierzchni.

 

Projekt ustawy po pierwszym czytaniu w Sejmie został skierowany do dalszych prac w Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Tekst i zdjęcia: Robert Ostrowski