Kołocz śląski – słodki ambasador tradycji z serca Śląska

fot. IJHARS

Kołocz śląski / kołacz śląski to coś więcej niż regionalny wypiek – to opowieść o śląskim dziedzictwie, rodzinnych spotkaniach i kulinarnej dumie przekazywanej z pokolenia na pokolenie. Ten prostokątny wypiek z maślaną kruszonką i aromatycznym nadzieniem od wieków towarzyszy mieszkańcom Śląska podczas najważniejszych rodzinnych i sąsiedzkich uroczystości. Dziś, jako produkt chroniony unijnym oznaczeniem geograficznym, zyskuje uznanie nie tylko w Polsce, ale i poza jej granicami.

Kołocz śląski / kołacz śląski – smak tradycji pod ochroną Unii Europejskiej

Kołocz śląski to słodki wypiek - symbol śląskiej gościnności i dziedzictwa kulturowego, który został oficjalnie uznany przez Unię Europejską jako produkt regionalny. Od 22 lipca 2011 roku posiada on prestiżowe oznaczenie Chronionego Oznaczenia Geograficznego (ChOG), co potwierdza jego wyjątkowe pochodzenie, renomę i tradycyjny sposób wytwarzania.

Tradycja sięgająca średniowiecza

Historia kołocza śląskiego sięga co najmniej X w., kiedy to wypiekano go jako kosztowne ciasto weselne, mające zapewnić nowożeńcom dostatek. W średniowieczu kołacz był symbolem szczęścia i pomyślności, a jego obecność na weselach była nieodzowna. Z czasem tradycja ta przekształciła się w obyczaj "chodzenia z kołoczem", polegający na obdarowywaniu sąsiadów i znajomych ciastem przed ślubem, co miało oznaczać dzielenie się radością z nadchodzącej uroczystości.

Legendy o kołoczu

Na Śląsku jest wiele opowieści i legend związanych z powstaniem kołocza. Według jednej z ludowych opowieści, kołocz śląski pojawił się w regionie za sprawą... anioła. Pewnego razu, gdy biedna śląska rodzina nie miała czym ugościć przybyłych gości weselnych, matka rodziny padła na kolana i zaczęła się modlić o pomoc. Wtedy zjawił się nieznajomy piekarz, który przyniósł prostokątne ciasto drożdżowe z serem i kruszonką – ciepłe, pachnące i wyjątkowo smaczne. Nikt go wcześniej nie znał, nikt później nie widział. Goście byli oczarowani, a wypiek stał się odtąd nieodłącznym elementem śląskich wesel. Mieszkańcy wierzyli, że przynosząc kołocz do domu, przynosi się także błogosławieństwo i pomyślność.

Wedle innej legendy w zamierzchłych czasach mieszkające w Dolinie Nysy niewielkie skrzaty pokazały zabłąkanej w lesie dziewczynie, jak piec kołocz, którym ją poczęstowali w potrzebie. Ona zaś przekazała tę wiedzę innym ludziom zamieszkującym Śląsk.

Charakterystyczne cechy wypieku

Kołocz śląski wyróżnia się prostokątnym kształtem, co odróżnia go od innych tradycyjnych, okrągłych kołaczy. Zmiana ta nastąpiła w XIX w. ze względów praktycznych – prostokątne blachy lepiej pasowały do nowoczesnych pieców. Ciasto drożdżowe jest pulchne i sprężyste, a na wierzchu znajduje się charakterystyczna, maślana kruszonka. Występuje w czterech odmianach: z nadzieniem serowym, makowym, jabłkowym oraz bez nadzienia, jedynie z posypką. Kołocz zwyczajowo spożywało się za pomocą rąk. Tradycja ta utrzymuje się do dziś, choć przy bardziej oficjalnych spotkaniach używa się łyżeczki lub widelczyka.

Ochrona i promocja dziedzictwa

W 2007 roku z inicjatywy producentów z województwa opolskiego powstało „Konsorcjum Producentów Kołocza Śląskiego”, które złożyło wniosek o rejestrację wypieku jako Chronionego Oznaczenia Geograficznego. Dzięki ich staraniom, kołocz śląski został wpisany do unijnego rejestru, co nie tylko chroni jego nazwę, ale także promuje śląską tradycję cukierniczą na arenie międzynarodowej.

Nadzór nad jakością

Kołocz śląski jako produkt objęty ochroną w unijnym systemie Oznaczeń Geograficznych oznaczeń geograficznych podlega nadzorowi jakości. Za kontrolę zgodności produkcji ze specyfikacją odpowiada Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych.

– Rejestracja kołocza śląskiego jako produktu z Chronionym Oznaczeniem Geograficznym zobowiązuje producentów do zachowania receptury oraz sposobu wytwarzania. Naszą rolą jako organu kontrolnego jest zapewnienie, że każdy wypiek oznaczony tym znakiem spełnia ściśle określone w specyfikacji produktu kryteria jakościowe i pochodzi z właściwego obszaru geograficznego – mówi Małgorzata Waszewska, Dyrektor Biura Rolnictwa Ekologicznego, Głównego Inspektoratu Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych.

Kołocz śląski dziś

Obecnie kołocz śląski jest nieodłącznym elementem śląskich uroczystości rodzinnych, takich jak wesela, komunie czy pikniki okolicznościowe. Jest symbolem gościnności i dzielenia się radością. Jego wyjątkowy smak i tradycyjny sposób przygotowania sprawiają, że cieszy się niesłabnącą popularnością zarówno w regionie, jak i poza jego granicami.

Dla tych, którzy chcieliby dowiedzieć się więcej o historii i tradycji kołocza śląskiego, polecamy odwiedzenie strony internetowej Stowarzyszenia Kołocza Śląskiego: www.kolocz.info.

 Na stronie internetowej IJHARS można znaleźć aktualną listę wszystkich polskich produktów wpisanych do unijnego rejestru chronionych nazw pochodzenia, chronionych oznaczeń geograficznych i gwarantowanych tradycyjnych specjalności, a także wiele innych informacji na ich temat – w zakładce „Produkty tradycyjne i regionalne”. 

 Więcej informacji o kołoczu śląskim (ChOG) można znaleźć w jego specyfikacji, która jest dostępna na platformie eAmbrosia. Znajdują się tam również informacje o wszystkich pozostałych unijnych produktach regionalnych.

Ciekawe informacje można również na temat słodkiego wypieku można znaleźć na stronie internetowej Stowarzyszenia „Konsorcjum Producentów Kołocza Śląskiego” działającego w Opolu.

„Jak obyczaj każe stary,

według ojców naszej wiary.

Kołaczem się z Wami dzielimy

I smacznego wam życzymy.”

***

(jn; źródła: Stowarzyszenie Konsorcjum Producentów Kołocza Śląskiego; fot. Tomasz Michalski, WIJHARS w Opolu)  

oprac, e-red, ppr.pl na podst źródło: IJHARS