Szklanka mleka... (część 3)

Mgr inż. Zbigniew Mazur
Instytut Nauk Rolniczych w Zamościu

Umieszczenie dojarki w oborze

Dojarka bańkowa składa się z czterech głównych podzespołów: agregatu próżniowego, myjni, aparatów udojowych oraz rurociągu podciśnienia. W dojarkach rurociągowych dochodzi jeszcze rurociąg mleczny oraz końcówka mleczna. Nieruchomymi podzespołami dojarki jest: rurociąg podciśnienia (niekiedy także rurociąg mleczny), agregat próżniowy oraz myjnia. Każdy z nich powinien być instalowany w oddzielnym pomieszczeniu: rurociąg w oborze, agregat podciśnienia w maszynowni a myjnia w zlewni. Jedynie aparat udojowy przenoszony jest między zlewnią a oborą. Sposobów rozmieszczenia poszczególnych pomieszczeń oraz usytuowania podzespołów dojarki jest wiele. Jeden z nich został przedstawiony na rys. 1.

Rurociąg podciśnienia umieszczany bywa w zazwyczaj nad żłobami, niekiedy zaś nad zadami krów. Podobny sposób instalacji rurociągów bywa przy stosowaniu dojarki rurociągowej. Jeżeli jest to możliwe rurociąg mleczny umieszcza się jednak jak najniżej nad podłożem. Względy praktyczne tj. ochrona przed uszkodzeniem, konserwacja oraz eksploatacja zmuszają wykorzystanie żłobów jako ochronę delikatnych urządzeń.

Agregat próżniowy powinien być instalowany w maszynowni; niewielkim, samodzielnym pomieszczeniu umożliwiającym wygodny dostęp z każdej strony do urządzenia. W wielu przypadkach maszynownia wydzielana jest ze zlewni mleka (rys. 1). Nie jest to wygodne i zalecane ze względów higienicznych oraz ze względu na hałas pracujących urządzeń. To rozwiązanie ma jednak jedną zaletę: kratka ściekowa wraz z odpowiednim odprowadzeniem płynów jest wspólna.

Gromadzenie, filtrowanie, schładzanie a także przechowywanie mleka oraz mycie podzespołów dojarki (myjnia) odbywa się w zlewni mleka. Jej wielkość powinna być uzależniona od liczebności dojonych krów (tab. 1). Także umieszczenie zlewni w budynku nie jest obojętne. W maksymalny sposób winno wykorzystywać się bierną ochronę przed wzrostem temperatury w pomieszczeniu. Dlatego też zlewnię należy umieścić w północno-wschodniej lub wschodniej części budynku. Wykończenie ścian i podłogi musi umożliwiać łatwe utrzymanie czystości w pomieszczeniu.

Tabela 1. Powierzchnia zlewni

Najskuteczniejszym, ale drogim, pod względem higienicznym wykończeniem powierzchni pomieszczenia są płytki: glazura i terakota. Inne rozwiązania są tańsze, ale nie tak praktyczne.

W zlewni powinna być dostępna bieżąca ciepła i zimna woda do mycia oraz odpowiednie miejsce na aparaty udojowe a także pozostałe wyposażenie.

Do przechowywania umytych aparatów udojowych najwygodniejsze wydają się zamykane suszarki kuchenne. W nich również można złożyć części baniek. Same zaś bańki należy natomiast ustawiać na ażurowych stojakach (np. ławka) bądź też zawieszać do góry dnem na specjalnych uchwytach. Niestety, tych rzeczy nie znajdziemy w sklepach. Jedynym wyjściem z sytuacji jest ich wyrób we własnym zakresie –  patrz rysunek nr 2 (wymiary w mm).

Rys. 1. Schematyczne rozmieszczenie dojarki mechanicznej w oborze: I – maszynownia, II – zlewnia mleka, III – stanowiska krów, 1 – agregat próżniowy, 2 – zawór regulacji podciśnienia (regulacyjny), 3 – zawór odwadniający, 4 – kurek stanowiskowy, 5 – manometr (ciśnieniomierz, próżniomierz), 6 – rurociąg podciśnienia

Rys. 2. Wymiary wieszaka na bańkę

Podzespołem dojarki, od którego zaczniemy jej dokładniejsze poznawanie jest agregat próżniowy. Składa się z silnika elektrycznego połączonego sprzęgłem elastycznym z pompą próżniową oraz zbiornika wyrównawczego. Na pompie umocowano smarowniczkę a w zbiorniku funkcjonuje zawór pływakowy i kurek spustowy (rys. 3)

Rys.3 Agregat próżniowy dojarki bańkowej typu H-305: 1 – pompa próżniowa, 2 – smarowniczka, 3 – zbiornik wyrównawczy, 4 – silnik elektryczny, 5 – przewody olejowe, 6 – zawór pływakowy, 7 – kurek spustowy

Zadaniem agregatu jest wytwarzanie podciśnienia roboczego oraz zapobieganie jego gwałtownym zmianom jak również ochrona pompy przed zalaniem cieczą. Tę funkcję spełnia zawór pływakowy. Kurek spustowy samoczynnie usuwa ciecz ze zbiornika z chwilą zakończenia pracy przez pompę próżniową.

Najbardziej zapracowanym podzespołem agregatu jest łopatkowa pompa próżniowa. Jednym ze sposobów utrzymania jej we właściwym stanie technicznym to stałe podawanie oleju. Zadanie to spełnia smarowniczka, z której olej spływa przewodami do łożysk pompy.
Na pracę smarowniczki, a jednocześnie pompy próżniowej wskazuje mgła olejowa, którą obserwuje się przez przezroczyste przewody olejowe tuż przy króćcu smarowniczki. Dla sprawdzenia pobieranej ilości niezbędny jest dokładny pomiar czasu pracy pompy w godzinach. Najwygodniejsze rozwiązanie to zapisywanie czasu pracy agregatu przez około 10-14 dni, tak żeby uzyskać 20-32 godz. pracy.
W tym samym czasie mierzymy także ilość zużytego oleju. Po napełnieniu zbiornika do pełna (0,5 l) zaznaczymy granicę cieczy gumką aptekarską bądź zapisujemy ją w zeszycie.

Rys.4 Zużycie oleju w dojarce H-305

Skala istniejąca na ściance zbiornika ułatwi nam pomiar. Po przepracowaniu przez pompę przyjętego czasu powtórnie zaznaczamy zasięg oleju i odczytujemy różnicę zaznaczonych poziomów. Do tej czynności można wykorzystać także zwykłą linijkę milimetrową.

Na wykresie zużycia oleju należy zaznaczyć punkt przecięcia linii wyznaczających ilość zużytego oleju oraz czasu pracy pompy próżniowej. (rys. 4, instrukcja obsługi). Jeżeli punkt przecięcia znajdzie się w obszarze zakreskowanym to ilość podawanego oleju jest właściwa. W przypadku, gdy punkt ten wypadnie poniżej wyróżnionego obszaru należy zwiększyć podawanie oleju. Natomiast punkt leżący powyżej obszaru zalecanego wskazuje na konieczność zmniejszenia zużycia. Zmiany tej dokonuje się poprzez wkręcenie lub wykręcenie gwintowanej rurki wystającej ze środka górnego korpusu smarowniczki. Sposób zmiany ilości zużywanego oleju przedstawiono na rys. 5. Wszystkie te czynności powtarzamy tak długo aż uzyskamy sukces – właściwe zużycie oleju.

Rys.5 Sposób regulacji ilości oleju

Podstawowym, łatwym do kontroli wskaźnikiem pracy pompy jest poziom oleju widoczny na tle trzech kresek zaznaczonych na przezroczystej części dolnego korpusu smarowniczki (rys. 4). Poziom ten powinien znajdować na wysokości środkowej kreski. Jeżeli jednak powierzchnie oleju obniży się poniżej dolnej kreski należy go uzupełnić ręcznie ze zbiornika smarowniczki (patrz instrukcja obsługi).

Olej w zbiorniku smarowniczki uzupełnia się najpóźniej w momencie opadnięcia cieczy do stożkowej części zbiornika.

Rys.6 Usuwanie oleju: 1 – przewód olejowy, 2 – złączka, 3 – złącze przewodu, 4 – dodatkowy przewód olejowy

Pobrany ze smarowniczki olej, po wykorzystaniu przez pompę, gromadzony jest w zbieraczu oleju. Olej ten można usuwać ze zbieracza na dwa sposoby: okresowo bądź też ciągle. W systemie okresowym zbieracz opróżniany jest po całkowitym napełnieniu. Sygnalizuje to poziom oleju dochodzący do złączki przezroczystego przewodu. Należy ją wyjąć z gniazda na korpusie pompy a ciecz zlać do podstawionego naczynia (rys. 6). W systemie ciągłego odbioru przewód olejowy umieszczony jest stale w podwieszonym naczyniu, najczęściej szklanej butelce.

Agregat próżniowy wytwarza podciśnienie w rurociągu podciśnienia a także w myjni i aparacie udojowym.
Rurociąg podciśnienia to zespół stalowych, ocynkowanych rur składający się na rurociąg główny (średnica 1 1/4" ) łączący agregat z rurociągiem stanowiskowym (średnica 1"). Zazwyczaj na rurociągu głównym zamontowany jest zawór regulacji podciśnienia oraz myjnia automatyczna. Natomiast do rurociągu stanowiskowego podłączony jest zawór odwadniający, wakuometr oraz kurki stanowiskowe (rys. 7). Całość winna być montowana na wysokości 1,8-2 m od podłoża, ze spadkiem 1-3 mm na każdy metr bieżący rur (1- 3 ‰) w kierunku agregatu próżniowego. Rury najczęściej są umieszczane na linii przednich nóg krów.

Rys.7 Schemat rurociągu podciśnienia: 1 – zawór regulacji podciśnienia, 2 – zawór odwadniający, 3 – wakuometr, 4 – kurek stanowiskowy, 5 – odprowadzenie do myjni automatycznej, 6 – agregat próżniowy, G – odcinek rurociągu głównego, S – odcinek rurociągu stanowiskowego

Przeznaczeniem zaworu regulacji podciśnienia (zawór regulacyjny) (rys. 7) jest utrzymywanie wielkości podciśnienia na określonym poziomie. Zmiany dokonuje się poprzez wkręcanie lub wykręcanie korpusu górnego. W ten sposób zmienia się napięcie sprężyny odpowiedzialnej za pracę zaworu. Podstawową wskazówką decydującą o ostatecznej wielkości podciśnienia są wskazania wakuometru (50,7 kPa bądź pole zaznaczone na skali). Wstępnie zawór można wyregulować korzystając z milimetrowej skali naniesionej na korpusie górnym. Ta regulacja jest przeprowadzana po comiesięcznej konserwacji polegającej na przemyciu części podzespołu w ciepłej wodzie z dodatkiem środków myjących oraz ich wytarciu do sucha.

Zawór regulacyjny winien być umieszczony przynajmniej 50 cm od kolanka, złączki lub innej przeszkody powodującej zmianę w przepływie powietrza w rurociągu. Ta sama zasada obowiązuje także przy montażu wakuometru. W ten sposób zapobiega się wpływom zawirowań strumienia powietrza na wskazania przyrządu.

Wakuometr (rys. 7), jako najważniejszy wskaźnik pracy dojarki musi być instalowany w miejscu dobrze widocznym z każdego stanowiska udojowego. Trzeba jednak przyznać, że to rozwiązanie nie jest wygodne przy rozruchu dojarki jak też przy jej regulacji. Ta chwilowa niewygoda owocuje natomiast lepszym zdrowiem krów i ich mlecznością.

Również i wakuometr może ulec uszkodzeniu. W warunkach domowych, bez wskaźnika porównawczego nie jesteśmy w stanie sprawdzić jego pracy. Dlatego też miarodajną kontrolą tego urządzenia jest jedynie kontrola wykonywana przez serwis.

W rurociągu podciśnienia znaleźć może się woda pochodząca ze skroplenia pary wodnej bądź też z mycia rurociągu. Ponadto po przepełnieniu lub wywróceniu bańki także mleko znajdzie tam drogę. Część cieczy, porwana przez strumień powietrza, przedostanie się do zbiornika wyrównawczego, zaś pozostała część będzie zalegać w rurach. Z wody wytrącą się części stałe, zaś z mleka powstaną skrzepy, które po jakimś czasie zmniejszą przekrój czynny rurociągu. Czy taką dojarką będzie można doić?

Istnieje możliwość samoczynnego opróżniania rur z zalegającej cieczy. Taką rolę spełnia zawór odwadniający (rys. 7). Wykona on swoje zadanie, jeżeli znajdzie się w najniższym punkcie rurociągu, przed gwałtownym jego wzniosem. W przypadku rurociągów przekraczających ciągi komunikacyjne zawory muszą być montowane przed każdym obejściem. Także każda odnoga rurociągu stanowiskowego musi być wyposażona w to urządzenie.

W momencie wyłączenia pompy próżniowej stożek zaworu opada do nakrętki a przez powstałą szczelinę ciecz wypływa na zewnątrz. Powtórne zamknięcie nastąpi pod wpływem podciśnienia, po włączeniu pompy.
Wiele osób eksploatujących dojarki nie zdaje sobie sprawy ze znaczenia tych małych zaworów. W ich instalacjach są one unieruchomione w pozycji zamkniętej. W prawidłowo działającym urządzeniu, stożkiem zaworu, kiedy pompa nie pracuje, powinno się swobodnie poruszać z góry na dół. Okresowy przegląd tego podzespołu nie jest skomplikowany. Wystarczy go rozebrać a części przemyć benzyną ekstrakcyjną. W przypadku uszkodzenia uszczelkę wymienia się na nową.

Do podłączania aparatów udojowych przeznaczone są kurki stanowiskowe (rys. 7), jeden na dwie krowy. Ruchoma końcówka ma założoną wewnątrz uszczelkę zaworu, która czasami też może się zepsuć. Dlatego też okresowo trzeba odkręcić tuleje kurków, obejrzeć poszczególne części a uszkodzone wymienić.

Powietrze jak też płyny przepływające przez rurociąg podciśnienia niosą ze sobą różne zanieczyszczenia. Stale zwiększająca się ilość niepożądanych elementów doprowadza w końcu do zakłóceń w przepływie powietrza, a tym samym do pogorszenia jakości doju. Zapobiec temu można jedynie przez regularne mycie rurociągu (rys. 8). 

Rys.8 Mycie rurociągu podciśnienia: I, II, III, IV – kolejność kurków stanowisk, A – płukanie (3 l ciepłej wody), B – odwadnianie (5 s wpuszczania powietrza), C – osuszanie (5 min wpuszczania powietrza).

Wykonuje się je raz na kwartał. Ponadto rury trzeba oczyszczać po każdym wywróceniu lub przepełnieniu bańki. Podczas mycia przez każdy kurek stanowiskowy należy zassać około trzech litrów ciepłej wody zaczynając od kurka najbliższego pompie. Następnie odwadnia się rury, wpuszczając powietrze przez pięć sekund. W przypadku zaniku podciśnienia w czasie mycia należy wyłączyć silnik elektryczny i spuścić wodę ze zbiornika wyrównawczego. Opróżnienie zbiornika umożliwi kontynuowanie przerwanej czynności. Po przejściu wszystkich stanowisk rurociąg osusza się, otwierając ostatni kurek na pięć minut. Następnie, po wyłączeniu silnika czyści się zbiornik wyrównawczy.

Do rurociągu głównego, w zlewni, podłącza się myjnię automatyczną (rys. 7). Prawidłowym rozwiązaniem jest stosowanie syfonu górnego (rys. 9) . Niekiedy podłączenie to wykonywane jest z boku bądź od dołu lub też na pionowym odcinku rurociągu. Te trzy ostatnie sposoby ułatwiają przedostanie się cieczy do komory nad przeponą. Zgromadzony w niej płyn niszczy po jakimś czasie dwie sprężyny wypychające przeponę a myjnia przestaje pracować. Wskaźnikiem pracy myjni jest częstotliwość wytłaczania wody – prawidłowa wynosi około 15 pulsów na minutę. Moim prywatnym zdaniem, przy spadku częstotliwości poniżej 10 pulsów na minutę należy dokonać przeglądu myjni.

Rys.9 Podłączenie myjni do rurociągu: P – prawidłowe, N – nieprawidłowe

Utrzymania czystości aparatów udojowych nie można powierzyć wyłącznie myjni. Przynajmniej raz na tydzień każdy aparat musi być rozebrany i przeczyszczony ręcznie za pomocą wyciorów i szczotek. Tym sposobem uzyskuje się zarówno wyższy poziom higieny jak też dokonuje się dokładnej kontroli części.

Szklanka mleka... (część 1)

Szklanka mleka... (część 2)