Dopłaty do cen skupu żywca wieprzowego jako źródło dodatkowych dochodów dla rolnika
|
dr Karol |
mgr inż. Benedykt Pepliński |
Wstęp
Produkcja żywca wieprzowego jest ważną gałęzią działalności gospodarstw rolnych, gdyż stanowi około 26% towarowej produkcji rolniczej. Ceny jakie uzyska rolnik za dostarczany żywiec wieprzowy mają istotny wpływ na dochodowość nie tylko produkcji trzody chlewnej, ale i całych gospodarstw. Postępujący proces liberalizacji rynku rolnego powoduje zwiększenie konkurencji na rynku wewnętrznym poprzez zwiększenie ilości wysokomięsnej wieprzowiny z UE. W wyniku umowy w sprawie tzw. podwójnego zera, obowiązującej od 1 stycznia 2001 r., mięso i przetwory wieprzowe zostały zaliczone do listy II, w której uzgodnione zostały bezcłowe kontyngenty na eksport i import w wysokości 30 tys. ton mięsa wieprzowego i 16 tys. ton przetworów mięsnych z wieprzowiny. Kontyngenty te będą corocznie wrastały odpowiednio o 3 tys. ton i 1,6 tys. ton.
Aby wykorzystać wzrastający corocznie kontyngent na eksport do UE należy bezwzględnie poprawić konkurencyjność polskich produktów wieprzowych. Procesowi temu nie sprzyjają m in.:
Aby jednak zachęcić rolników do stałej współpracy, a przede wszystkim do produkowania tuczników o najwyższej jakości, zakłady mięsne muszą przedstawić rolnikowi jasny i korzystny system cen i dopłat za dostarczony surowiec rzeźny, a więc zapewnić w perspektywie średnio i długoterminowej minimalny poziom opłacalności produkcji tuczników.
Również rolnicy jako producenci powinni być zainteresowani współpracą z zakładami mięsnymi. Ocenia się, że około 30% gospodarstw rolnych posiada zdolność do reprodukcji rozszerzonej majątku produkcyjnego, co jest hamulcem inwestycji i rozwoju gospodarstw [Baum, Majchrzycki 2000]. Trudna sytuacja finansowa większości gospodarstw rolnych powinna skłaniać rolników do poszukiwania takich form sprzedaży, które pozwolą osiągnąć najwyższą cenę. Jednym z takich sposobów jest sprzedaż żywca wieprzowego do zakładów oferujących nie tylko najwyższe ceny w wadze żywej, ale także stosujące takie dopłaty, z których dany rolnik może skorzystać.
Dlatego celem niniejszej pracy jest określenie rodzaju i wartości stosowanych dopłat za dostarczony żywiec wieprzowy do zakładów mięsnych.
Materiał i metoda
Dane pierwotne zebrano za pomocą ankiety i wywiadu w zakładach mięsnych położonych na terenie województwa wielkopolskiego. Przedstawione niżej wyniki są rezultatem przeprowadzonych badań w piętnastu zakładach o średnim dziennym przerobie od 40 do 500 tuczników. Wszystkie badane zakłady powstały po 1989 roku. Badania zostały przeprowadzone w latach 1990, 1994, 1998-2001. W ankiecie analizowano następujące dopłaty za:
Wyniki badań
Analiza danych empirycznych pozwala na określenie tendencji występujących w zakładach powstałych po 1989 roku i będących w ciągłym rozwoju. Ze względu na krótki okres działalności w 1990 roku, żaden z zakładów nie stosował dopłat do skupowanego żywca wieprzowego, dlatego też w niniejszej analizie pominięto rok 1990.
Najczęściej stosowane było zmniejszenie potrąceń za tzw. opasienie żywca, stosował ją jednak w kolejnych latach coraz mniejszy odsetek zakładów (ryc. 1). O ile w 1994 roku 90% zakładów deklarowało stosowanie tej dopłaty to w 2001 zaledwie co drugi. Coraz częściej stosowaną dopłatą jest dopłata za wysoką mięsność tuczników. W 1994 roku zaledwie co dziesiąty zakład stosował tę dopłatę, podczas gdy w 2001 roku dopłata ta wraz z dopłatą za ogólną ilość dostarczonego w ciągu roku żywca stała się najczęściej stosowaną dopłatą. Małe znaczenie dopłat do grup producenckich można tłumaczyć niewielkim znaczeniem tych producentów na rynku żywca wieprzowego. Przedstawione wyżej tendencje należy uznać za korzystne, gdyż zaczynają promować producentów dużych oraz dostarczających żywiec wysokiej jakości. Żaden z zakładów nie płaci za dobrą wybojowość dostarczanego żywca, co można tłumaczyć znacznym powiązaniem wybojowości z mięsnością tuczników. Niewielkie znaczenie mają także dopłaty za dostarczenie preferowanej rasy świń oraz za podpisanie umowy kontraktacyjnej. Brak zainteresowania zakładów umowami kontraktacyjnymi wynika prawdopodobnie z niedoceniania przez zarządzających nimi znaczenia terminowości dostaw tuczników w okresie zmniejszonej podaży na rynku, a przez rolników gwarancji sprzedaży w okresie jej zwiększenia.
Zakłady stosują różną ilość dopłat wynoszącą od 1 do 6, przy czym w 2001 roku średnio jeden zakład stosował 3 dopłaty. Od 1994 roku zakłady stosują średnio o 1 dopłatę więcej, co można tłumaczyć zarówno ich rozwojem, jak i wzrastającą konkurencją o surowiec rzeźny wysokiej jakości. Zróżnicowana ilość dopłat, jak i wzrastająca ich ilość mają wpływ na rosnące znaczenie dopłat zarówno w ujęciu wartościowym, jak i bezwzględnym w porównaniu do ceny żywca wieprzowego (ryc. 2 i 3). O ile w 1994 roku zakłady mięsne dopłacały średnio 0,07 zł do kilograma, co stanowiło 4,81% ceny podstawowej (cena podstawowa jest to cena wyjściowa, od której naliczane są dopłaty za dostarczony żywiec wieprzowy, jeśli jest oceniana mięsność jest to tusza w klasie "R"), to w 2001 roku dopłaty stanowiły już średnio 0,41 zł, a więc 10,16%, tak więc realna wartość dopłat uległa podwojeniu, przy czym występują znaczne różnice pomiędzy zakładami. W przypadku zakładu stosującego najwyższe dopłaty wynosiły one 8,97% ceny podstawowej (0,13 zł/kg) w 1994 roku i 17,37% (0,7 zł/kg) w 2001 roku. W przypadku zakładów stosujących najniższe dopłaty, realna ich wartość nie ulega zmianie i wynosi w badanym okresie około 2% ceny podstawowej. Znaczne zróżnicowanie wartościowe dopłat stosowanych w poszczególnych zakładach, przy porównywalnej cenie podstawowej, uzasadnia poszukiwanie przez rolników, produkujących większe ilości trzody chlewnej, rzeźni, która zaoferuje wyższe premie.
Różnorodność stosowanych przez zakłady mięsne dopłat sprawia, że jest mało prawdopodobne, aby rolnik spełnił wszystkie wymagania stawiane przez odbiorców tuczników. Natomiast ubojnie, aby otrzymywać w przyszłości tuczniki o wymaganych cechach jakościowych i w rytmicznych dostawach muszą zastosować takie bodźce, przede wszystkim finansowe, aby rolnikowi opłacił się trud wprowadzania zalecanych zmian. Dlatego niezmiernie istotny jest rodzaj stosowanych dopłat oraz ich realna wartość. Rycina 4 przedstawia stosowane przez zakłady mięsne dopłaty w ujęciu realnym w stosunku do ceny podstawowej. Wskazują one na pozytywne tendencje występujące w zakresie polityki cenowej.
Najlepiej opłacaną cechą jest mięsność tuczników w klasie "E", za którą zakłady płacą średnio 0,187 zł, co stanowi 4,6% ceny podstawowej, podczas gdy jeszcze w 1994 roku za tę cechę płacono średnio 0,01 zł, co stanowiło 0,7% ceny podstawowej. Występuje jednak znaczne zróżnicowanie pomiędzy zakładami. Najwyższe dopłaty sięgają 0,50 zł/kg, a najniższe zaledwie 0,10 zł/kg, a 40% zakładów nie stosują żadnych dopłat za mięsność. Z przeprowadzonego wywiadu wynika, że 7 zakładów z 10 stosujących dopłaty za mięsność posiada wyposażenie pozwalające oceniać mięsność tusz, a 2 następne pomimo posiadania niezbędnej aparatury nie są zainteresowane preferowaniem mięsnych tusz.
Wśród badanych zakładów znajdują się 3 zakłady nie posiadające urządzeń badających mięsność, ale stosujące dopłaty dla rolników produkujących tuczniki o dużej mięsności. Zaledwie 3 z badanych zakładów posiadają pełne oprzyrządowanie do prawidłowej klasyfikacji oraz system rozliczeń finansowych z dostawcami ustalający cenę tuszy w zależności od mięsności. Potwierdzają to badania przeprowadzone przez Stańko i Kossakowską w 1998 roku, którzy stwierdzili, że urządzenia do szacowania tusz miało 9,5% ogółu jednostek branży mięsnej z tym, że w jednostkach o wydajności ubojowej powyżej 1000 szt. tygodniowo aparaty klasyfikacyjne posiadało 84% zakładów, a o wydajności 201-1000 sztuk tygodniowo 36% zakładów. [Stańko, Kossakowska 2000]. Brak pełnego oprzyrządowania do klasyfikacji tusz z systemem rozliczeń finansowych jest w wielu przypadkach przyczyną braku pełnego zaufania rolników do zakładów mięsnych, ograniczają skłonność rolników do rozliczania tuczników w ramach WBC.
Duże znaczenie mają dopłaty za ilość dostarczonego żywca, szczególnie za ogólną ilość dostarczonego żywca w ciągu roku, które wynoszą w 2001 roku średnio 0,068 zł/kg, tj. 1,7%. Należy odnotować, że poziom realny tej dopłaty w stosunku do 1994 roku nie uległ zmianie. Producenci korzystają z tej dopłaty, jeśli w ciągu roku dostarczą przynajmniej, w zależności od zakładu, 100-200 tuczników. Powoli wzrasta znaczenie dopłaty za członkostwo w grupach producenckich oraz za wieloletnią współpracę, w ramach których zakłady w 2001 roku płacą odpowiednio ok. 0,6% i 0,8% ceny podstawowej.
Do pozytywnych tendencji należy zaliczyć także malejące znaczenie dopłaty za tzw. mniejsze opasienie żywca. W roku 1994 dopłata ta stanowiła 1,64% ceny podstawowej, by w 2001 roku stanowić zaledwie 0,93%. Potwierdza to jeszcze dobitniej rycina 5, która przedstawia udział poszczególnych dopłat w ogólnej wartości dopłat. O ile w 1994 roku dopłaty te stanowiły ponad 36% wartości wszystkich, to w 2001 roku stanowiły zaledwie 9,7%, a więc jej udział spadł prawie 4-krotnie. Na znaczeniu traci także dopłata za jednorazową ilość dostarczanego żywca, której udział w dopłatach spadł z 12,2% w 1994 r. do 5,1% w 2001 r. oraz za ogólną ilość dostarczonego żywca, spadek z 33,4% do 17,5%. Powoli wzrasta znaczenie dopłat za wieloletnią współpracę, członkostwo w grupie producenckiej oraz za podpisaną umowę kontraktacyjną. Jednak najlepiej wyceniana jest dopłata za mięsność w klasie "E", której udział w badanym okresie wzrósł z 15,2% do 48%.
Aby zapewnić sobie surowiec o jak najwyższej jakości, zakłady mięsne coraz częściej zaczynają uzależniać cenę żywca wieprzowego od mięsności tuczników, stosując dopłaty lub potrącenia w zależności od klasy tuszy. Wysokość dopłat i potrąceń przedstawia rycina 6. Wynika z niej, że średnia różnica w cenie za tucznika w klasie "E" do tucznika w klasie "P" wynosi aktualnie około 15% ceny wyjściowej, tj. 0,60 zł/kg, podczas gdy w 1994 roku różnica ta w badanych zakładach nie przekraczała średnio 7%. W zakładach różnica ta wynosi obecnie nawet 1,00 zł/kg, co stanowi około 25% ceny podstawowej. Tak znaczna różnica w cenie żywca wieprzowego przynosi bardzo szybko, pożądane dla zakładów efekty.
W jednym z badanych zakładów w 1998 roku średnia mięsność ubijanych tuczników wynosiła zaledwie 42,3%, a w 2000 roku wyniosła już 51,2%, a więc wzrosła o 9 punktów procentowych. Dla porównania w badaniach przeprowadzonych przez Instytut Przemysłu Mięsnego i Tłuszczowego w kilku średnich i dużych zakładach mięsnych na populacji około 5% tuczników w pierwszych trzech kwartałach 1998 r. średnia mięsność wyniosła 47,59%, a w 2000 roku w tym samym okresie 50,27%, co daje średni miesięczny wzrost mięsności o 0,11%, podczas gdy w badanym zakładzie wyniósł aż 0,37%, a więc trzykrotnie szybciej [Lisiak, Borzuta 2001]. Należy przypuszczać, że tak szybki wzrost mięsności w przypadku badanego zakładu nie był tylko wynikiem procesu poprawy genetycznej zwierząt, lecz także wyeliminowania rolników produkujących tuczniki o niskiej mięsności oraz pozyskaniem rolników produkujących tuczniki bardziej mięsne. Nie zmienia to jednak faktu, że dane przedsiębiorstwo kupuje tuczniki o znacznie wyższej mięsności.
Wnioski
Analizowane zakłady mięsne stosują coraz szerszą gamę dopłat za kupowany żywiec wieprzowy. Wprowadzane dopłaty preferują producentów dostarczających duże ilości tuczników o wysokiej mięsności oraz w coraz większym stopniu producentów wiele lat współpracujących z danym zakładem, zrzeszonych w grupy producenckie oraz dostarczających jednorazowo znaczne partie tuczników, co w konsekwencji przyczynia się do wzrostu udziału dopłat w cenie tuczników. Preferencje te wynoszą obecnie około 9,6%, podczas gdy w 1994 roku stanowiły zaledwie 4,5%. Korzystne tendencje w strukturze ilościowej dopłat uwidaczniają się w sferze wartościowej. Dopłaty za mięsność w klasie "E" stanowią już blisko połowę całości możliwych do otrzymania dopłat za żywiec wieprzowy i nadal wzrastają. Maleje natomiast znaczenie dopłaty za mniejsze opasienie żywca. Do niekorzystnych zjawisk występujących w systemie kształtowania cen za żywiec wieprzowy należy zaliczyć małe znaczenie dopłat za podpisane umowy kontraktacyjne. Należy przypuszczać, że w najbliższej przyszłości nie nastąpią istotne zmiany w opisanych wyżej tendencjach.
Wysokie różnice w ilości, rodzaju i wartości dopłat wymagają od producentów żywca wieprzowego poświęcenia czasu na znalezienie zakładu oferującego najlepszy system dopłat. Różnica w wysokości dopłat wynosząca do 0,60 zł (około 15% ceny podstawowej) jest znaczna, gdyż przy rocznej sprzedaży np. 1000 tuczników dodatkowe przychody oraz zysk rolnika osiągną wartość około 60 tys. zł. Natomiast zakłady oferujące wysokie dopłaty za dostarczenie dużych ilości wysokomięsnych tuczników mogą liczyć na skupowanie najlepszych tuczników pozwalających produkować produkty standardowe o wysokiej stabilności, jakości oraz wartości odżywczej.
Literatura
.png)
Zaloguj przez Facebook
