Czy nawozić przedsiewnie rzepak?

dr Adam Grześkowiak
Zakłady Chemiczne "POLICE" SA

Rzepak ozimy charakteryzuje się bardzo dużymi wymaganiami pokarmowymi i nawozowymi i już w okresie jesiennym pobiera znaczne ilości składników pokarmowych, głównie azotu (50 kg N z ha) i potasu (do 70 kg K2O z ha). Ze względu na tak duże jesienne potrzeby pokarmowe rzepaku oraz dynamikę i mechanizmy przemieszczania się składników pokarmowych w glebie, nawożenie fosforem, potasem, siarką i borem zaleca się stosować przedsiewnie. Słabo rozwinięty i źle odżywiony jesienią rzepak z reguły gorzej zimuje, a wiosenne tempo wzrostu jest wolniejsze, co powoduje, że uzyskuje się nieprzewidywalne, czyli z reguły niższe plony.

Dlaczego tak się dzieje?
Jesienią rozwijają się wszystkie zalążki liści, z których część rozwija się jesienią w formie rozety, pozostałe rozwiną się wiosną. Liczba liści (zalążków liści) jest już ustalona jesienią i wiosną roślina więcej ich nie wytworzy. Od fazy 8-10 liści rozpoczyna się proces zawiązywanie pąków kwiatowych. Zawiązki kwiatowe powstają także zimą. W okresie zimy, po jarowizacji tworzą się następne zawiązki kwiatów na pędach bocznych, aż do maja. Aby te procesy mogły zajść, roślina musi być dobrze odżywiona jesienią, by możliwe było nagromadzenie związków zapasowych w szyjce korzeniowej i w korzeniach. Grubość szyjki korzeniowej powinna przekraczać 1 cm (do 2 cm). To jesienne odżywienie rośliny decyduje o ilości powstających liści, ich powierzchni, następnie ilości kwiatów i możliwości rozwoju z tych kwiatów łuszczyn. Już na początku marca, kiedy temperatura gleby wynosi 2⁰C rozpoczyna się wiosenny wzrost. Opóźnienie wiosennej wegetacji w warunkach zbyt niskiej temperatury lub wilgotności, a przede wszystkim w warunkach niedoboru składników pokarmowych (małe zapasy w szyjce korzeniowej i korzeniach) opóźnia wiosenną regenerację rośliny. W tak niskich temperaturach wczesnowiosenne pobieranie składników z gleby jest małe. 

Skoro tak przebiega cykl rozwojowy rzepaku, jak może skutecznie działać nawożenie wiosenne na glebach ubogich w składniki pokarmowe? Nie zadziałają, bez względu na to co mówią przedstawiciele niektórych firm nawozowych.

W tym okresie zaleca się stosować nawożenie wiosenne, głównie azotem. Azot stosowany wczesną wiosną decyduje bowiem o wielkości, czyli powierzchni liści z wcześniej uformowanych zalążków, a mniej o ilości liści. Azot decyduje także o ilości kwiatów, a w zasadzie o tym ile łuszczyn ulegnie redukcji. Dlatego każda uprawiana roślina, w tym rzepak jako roślina o bardzo dużych wymaganiach nawozowych, musi być nawożona z pewnym wyprzedzeniem, tak by mogła wykorzystać maksymalnie warunki zewnętrzne (światło, wodę itp.) i "programować" potencjalnie wysoki plon. Jeżeli rzepak już jesienią jest zaniedbany i nie zgromadzi optymalnego zapasu składników, nie wyda dobrego plonu.

Duże wymagania pokarmowe rzepaku względem wapnia należy zabezpieczyć poprzez wapnowanie gleby. W naszej strefie klimatycznej zawartość wapnia w glebie jest duża w porównaniu do innych składników i wystarczająca dla roślin. Praktycznie nie nawozi się roślin wapniem, a wapnuje się glebę. Pod przedplon rzepaku (najczęściej zboża) zastosować wapno zgodnie z zaleceniami stacji chemiczno-rolniczych. Ze względu na wczesny siew rzepaku (zbyt mało czasu) oraz możliwość przesuszenia gleby nie zaleca się wapnować bezpośrednio przed siewem rzepaku. Jeżeli gleba ma optymalny odczyn, wówczas nie ma problemów z prawidłowym zaopatrzeniem roślin w wapń. Optymalny odczyn gwarantuje poprawę wielu właściwości gleby i wyższą efektywność nawożenia organicznego i mineralnego. Rzepak, jako roślina o dużych wymaganiach pokarmowych względem wapnia dobrze reaguje na wapnowanie.

Podstawą wysokich plonów rzepaku jest przedsiewne nawożenie azotem, fosforem, potasem, siarką i borem. Zakłady Chemiczne "POLICE" SA oferują specjalny nawóz m. in. pod rzepak – POLIFOSKĘ B. Stosowane przedsiewnie nawozy zaleca się wymieszać z warstwą orną, bo system korzeniowy rzepaku jest duży, a korzeń palowy przed zimą osiąga długość 50-60 cm, a w pełni wzrostu długość korzenia przekracza 1 metr.

Od dziesięciu lat nawożenie jest bardzo niskie, co spowodowało wyczerpanie zapasów składników w glebie i znacznie obniżyło efektywność uprawy rzepaku bez nawożenia przedsiewnego. Rzepak wymaga gleby o co najmniej średniej zasobności w fosfor, potas i magnez. Jeżeli zasobność jest niższa, istnieje duże ryzyko uzyskania wysokiego plonu, nawet stosując wysokie nawożenie przedsiewne. Gleby o niskiej zasobności w podstawowe składniki pokarmowe nawozić zawsze przedsiewnie. Sytuacja ekonomiczna uniemożliwia często pełne przedsiewne nawożenie, wówczas należy stosować przedsiewnie co najmniej 50% dawki zalecanej w tabeli, a pozostałą część pogłównie, wczesną wiosną – z chwilą ruszania wegetacji. Taki podział dawki może być zalecany tylko na glebach o co najmniej średniej zasobności. Z wielu powodów nie jest wskazane stosowanie nawozów, tak wieloskładnikowych jak i azotowych, zbyt wcześnie wiosną – na zamarzniętą glebę.

Potrzeby pokarmowe rzepaku są następujące: z plonem 1 t nasion + słoma pobierane jest 50-60 kg azotu (N), 24 kg fosforu (P2O5), 50 kg potasu (K2O), 50 kg wapnia (CaO), 10 kg magnezu (MgO) i 15 kg siarki (S), czyli z plonem 3 t nasion z ha pobierane jest 150-180 kg azotu, 72 kg fosforu, 150 kg potasu, 150 kg wapnia, 30 kg magnezu i 45 kg siarki. Potrzeby nawozowe rzepaku zależą od przewidywanego plonu i zasobności gleby, a zalecane dawki w warunkach ograniczonych nakładów w rolnictwie są "dawkami oszczędnymi". Uwzględniając te czynniki przedstawiono w tabeli zalecenia nawozowe.

Zalecane dawki nawozów wieloskładnikowych* do przedsiewnego i pogłównego nawożenia rzepaku w kg/ha

*przewidując plon 3 t nasion rzepaku z hektara, stosować dawki podane w tabeli, np. na glebie średnio zasobnej zastosować 660 kg/ha Polifoski B lub 360 kg/ha Polifoski 6, a przy plonie 2.5 t nasion – 550 kg/ha Polifoski B lub np. 600 kg/ha Polimagu 405.
1 – jeśli nie jest znana zasobność gleby, stosować dawki jak dla gleby średnio zasobnej, do czasu wykonania analizy gleby;
2 – na stanowisku bardzo zasobnym w azot (po oborniku, motylkowatych, przedplonach intensywnie nawożonych azotem) stosować przedsiewnie Polifoskę PK 21;
3 – nawożenie Polifoską 12, Polimagiem 311 i Polimagiem S rzepaku ozimego tylko wczesną wiosną. Stosowanie tych nawozów jesienią spowoduje przenawożenie rzepaku azotem;
4 – w nawożeniu rzepaku na glebie o niskiej i średniej zasobności, ostatecznie stosować przedsiewnie część dawki (np. plon 3.0 t na glebie średnio zasobnej – 350 kg/ha Polifoski B) i wczesną wiosną 280 kg/ha Polifoski 12 lub 420 kg/ha Polimagu 311 albo Polimagu S – gdy jesienią brak środków finansowych na zakup nawozu; na glebie o wysokiej zasobności można stosować tylko wiosną np. Polifoskę 12, Polimag 311.

Rzepak najlepiej reaguje na przedsiewne nawożenie fosforem, potasem, siarką i borem bo składniki te dobrze wymieszane z glebą, w większej ilości pobieranie są przez roślinę jesienią, zwiększają odporność roślin na mróz, a wiosną zwiększając efektywność nawożenia azotem. W uprawie rzepaku szczególnie zaleca się stosować Polifoskę B. Jest to nowy, specjalistyczny nawóz pod buraka cukrowego i rzepak. Polifoska B zawiera w swoim składzie 8% azotu, 11% fosforu, 24% potasu, 3% sodu (Na₂O), 7% siarki i 0.3% boru. Zawartość boru w pełni pokrywa potrzeby rzepaku. Bor jako mikroelement odpowiedzialny za prawidłowe wykształcenie kwiatów, łuszczyn i nasion oraz za odporność rzepaku, stosować przedsiewnie, szczególnie na glebach ubogich w ten pierwiastek, a przecież około 85% gleb w Polsce jest ubogich w bor. Stosowanie boru wczesną wiosną jest mniej skuteczne, bo jego dostępność w niskich temperaturach jest słaba. Poza doglebowym stosowaniem można stosować bor dolistnie, wiosną. Przy niskiej zasobności gleby w bor samo dokarmianie dolistne nie zapewnia prawidłowego zaopatrzenia rośliny w ten składnik.
Inne zalecane pod rzepak nawozy wieloskładnikowe przedstawiono w tabeli.

Wszystkie n a w o z y z POLIC z a w i e r a j ą znaczącą ilość S I A R K I,
 – od 2 do 14 kg w 100 kg nawozu - która wpływa na prawidłowy wzrost i rozwój rzepaku.

Coraz częściej w zaleceniach nawozowych proponuje się bardzo wysokie nawożenie siarką. Siarka jest pierwiastkiem niezbędnym dla roślin, dla niektórych roślin (np. dla rzepaku) w dość dużych ilościach, jednak nadmierne stosowanie siarki źle wpływa na rośliny i glebę. Dlatego nie jest wskazane nadmierne nawożenie siarką. Dawka siarki pod rzepak nie powinna przekraczać 50 kg S/ha, chyba że po wykonaniu analizy rośliny jest wskazanie zastosować wyższą dawkę. Przy naszych, nawet wysokich plonach, wyższe jak 50 kg S/ha dawki siarki są zbędne i mogą wpływać na nadmierny wzrost zawartości glukozynolanów w nasionach, czyli pogorszyć jakość nasion.

Nawożenie azotem
Z reguły rzepak uprawiany jest po zbożach i wówczas wymaga zastosowania 20-40 kg/ha azotu jesienią. W tym terminie najlepiej stosować azot w nawozach wieloskładnikowych. W uprawie po motylkowych nie stosować jesienią azotu – zaleca się stosować Polifoskę PK 21. Przyorując słomę zbóż przed siewem rzepaku należy dodatkowo stosować 30-50 kg azotu na słomę. Jeżeli intensywny rozkład słomy ograniczy pobieranie azotu przez rzepak, wówczas można rzepak dokarmić dolistnie.
Bardzo wysoką efektywność wykazuje dokarmianie dolistne. Rzepak nie jest wrażliwy na oparzenia mocznikiem, dlatego zaleca się do oprysku jesienią 8-10% roztwór mocznika, czyli 8-10 kg mocznika w 100 l wody.

Stosowanie POLIFOSEK i POLIMAGÓW powoduje: dobre ukorzenienie i prawidłowy rozwój rzepaku, zwiększa jego odporność oraz wpływa na dobre plonowanie.

Rzepak jako roślina o bardzo dużych wymaganiach pokarmowych i nawozowych wymaga intensywnego nawożenia mineralnego. Roślina ta pobiera bardzo duże ilości składników pokarmowych, jednak większość tych składników wraca do gleby z przyoraną słomą i łuszczynami. Do gleby powraca około 50% azotu, 40-50% fosforu, 90% potasu i wapnia, 60-70% magnezu i siarki i 100% sodu, co powoduje, że stanowisko po prawidłowo nawożonym rzepaku jest zasobne w składniki pokarmowe i często w pełni pokryte są potrzeby nawozowe (oprócz azotu) zboża sianego po rzepaku.

Szczegóły dotyczące zaleceń nawozowych dostępne są w formie ulotek, w naszych punktach sprzedaży. Dodatkowe informacje, o możliwościach stosowania nie tylko tych nawozów, uzyskać można w Sekcji Doradztwa Rolniczego, tel. 091 317 31 10, fax 091 317 46 30.