Leader w Polsce – doświadczenia i przyszłość

W dniach 27 - 28 maja 2008 r. w Krakowie odbyła się II Ogólnokrajowa Konferencja pod nazwą "Leader w Polsce - doświadczenia i przyszłość" realizowana w ramach projektu "Krajowa Sieć Leader+" przez konsorcjum, w którego skład wchodzą Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa (FAPA), Forum Aktywizacji Obszarów Wiejskich (FAOW), Krajowa Rada Izb Rolniczych oraz Centrum Doradztwa Rolniczego.
Celem konferencji była prezentacja i wymiana doświadczeń we wdrażaniu Inicjatywy i podejścia Leader w ramach Pilotażowego Programu Leader+ w Polsce i w państwach członkowskich UE, upowszechnienie informacji oraz dobrych praktyk w zakresie zrealizowanych projektów (schemat II PPL+) w kontekście zadań zapisanych w PROW 2007 - 2013.

Konferencja skierowana była przede wszystkim do przedstawicieli Lokalnych Grup Działania z całej Polski. Ponadto w Konferencji uczestniczyli także przedstawiciele samorządów wojewódzkich, Instytucji Zarządzającej, Wdrażającej i Płatniczej, przedstawiciele ośrodków naukowych zainteresowanych problematyką rozwoju obszarów wiejskich oraz doradcy i przedstawiciele konsorcjum.  Jak zawsze w przypadku ogólnopolskich spotkań leaderowskich frekwencja była wysoka, zarejestrowano 260 uczestników.

Z racji zakończenia realizacji projektów II Schematu Pilotażowego Programu Leader+ i Krajowej Sieci Leader+, a także z uwagi na nowe wyzwania związane z perspektywą finansową dla wsi opracowaną w Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich, zakres merytoryczny konferencji był niezwykle bogaty i interesujący.
W pierwszym dniu odbyła się sesja plenarna, w której podsumowano wdrażanie PPL+. Realizację PPL+ zarówno w ocenie Instytucji Zarządzającej jak i Wdrażającej uznano za wielki sukces Lokalnych Grup Działania i pracy społeczności lokalnych. Projekty związane z wdrażaniem Zintegrowanych Strategii Rozwoju Obszarów Wiejskich realizowane były w 865 gminach w całej Polsce, przez 149 Lokalnych Grup Działania. Umowy podpisano na łączną kwotę 98,5 mln PLN. Ostateczne rozliczenie zarówno projektów jak i kwestii finansowych nastąpi do końca roku 2008.
Przedstawicielka Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi zaprezentowała wymagania, którym będą musiały sprostać nowopowstające lokalne grupy działania w ramach Osi 4 Leader. Budujące jest to, że tworząc nowe wytyczne, sięgnięto po doświadczenia z wdrażania PPL+, w zauważalny sposób kierowano się potrzebą jeszcze większego usprawnienia realizacji działań. Dotyczy to chociażby kwestii finansowania LGD, rozdzielenie funkcji decyzyjnej od zarządczej, poszerzenia możliwości promocji działań LGD i obszaru na cały kraj, zrezygnowano z kryteriów zaburzających spójność regionu.

Prezentacje działań zrealizowanych w ramach Krajowej Sieci Leader+ oraz sieci regionalnych typu Małopolska Sieć LGD, Silesian Leader Network, Partnerstwo Polski Południowo-Zachodniej, stanowi ciekawy efekt realizacji założeń metody Leader w Polsce, które kładą m.in. nacisk na budowanie sieci współpracy, tworzenie sieci powiązań i wymiany doświadczeń pomiędzy podmiotami związanym w program Leader i zaangażowanymi w rozwój obszarów wiejskich. Współpraca w sieci ułatwia wypracowywanie wspólnych stanowisk, efektywne rozwiązywanie problemów, dzielenie się dobrymi praktykami, integrację z partnerami z innych krajów UE.
Poszerzona formuła sieci zaplanowana jest zgodnie z wytycznymi UE także na lata 2007-2013. Krajowa Sieć Obszarów Wiejskich skupi wszystkie organizacje i struktury administracyjne zaangażowane w rozwój obszarów wiejskich, a jej celem będzie wsparcie wdrażania i oceny polityki w zakresie rozwoju obszarów wiejskich, wymiana informacji i wiedzy w tym zakresie na poziomie lokalnym, regionalnym, krajowym i wspólnotowym.


Jak na każdym spotkaniu w ramach Krajowej Sieci Leader+, tak i w tym przypadku, niezwykle interesująco zaprezentowały się wybrane Lokalne Grupy Działania, dzieląc się swoimi doświadczeniami, konstruktywnymi spostrzeżeniami i dobrze zrealizowanymi przedsięwzięciami. Tym razem były to m.in. Fundacja na Rzecz Rozwoju Ziemi Kamiennogórskiej „Kwiat Lnu”, LGD „Gniazdo”, LGD „Powiśle Dąbrowskie”.
Zaprezentowano także dobre praktyki na przykładzie projektu realizowanego na Sardynii, we Włoszech. Sardynia realizowała program Leader w 3 kolejnych etapach w latach 1991-2006: LEADER I traktowany był jako eksperymentalny, LEADER II posłużył do rozpowszechnienia metody na szeroką skalę oraz LEADER+, który utrwalił podejście Leader i wspierał strategie rozwoju. Należy podkreślić, że Sardynia w latach 90-tych posiadała liczne słabe punkty rozwoju, związane z peryferyjnością położenia, brakiem dostępu do rynków i marginalizacją, co w konsekwencji opóźniało inicjację polityki rozwoju. Biorąc pod uwagę liczne słabe strony Sardynii, można stwierdzić że dzięki działaniom programu Leader poznano problemy obszarów wiejskich, pogłębiono wiedzę na temat  współdziałania w ramach partnerstw poziomych jak i pionowych, eksperymentowano z podejściem wielosektorowym, dopuszczono do głosu różne grupy zainteresowań z obszarów wiejskich oraz doprowadzono do wzrostu kapitału lokalnego i polepszenia warunków życia na obszarach wiejskich.

Podczas konferencji bardzo ciekawe wystąpienia zaprezentowali goście zagraniczni. Pan Jean-Michel Courades poinformował, że Wspólnotowe wytyczne strategiczne dla osi Leader określają kilka ważnych priorytetów, w tym: wykorzystanie podejścia Leader do wprowadzenia innowacji do osi 1, 2 i 3, lepsze zarządzanie na poziomie lokalnym oraz wykorzystanie  lokalnych zasobów dla rozwoju i wzrostu zatrudnienia. Należy tu zaznaczyć że w konsekwencji tych priorytetów występują działania kluczowe tj.: budowanie lokalnego potencjału, partnerstwa publiczno-prywatne, sieciowanie i współpraca, wzajemnie się uzupełniające działania z zakresu rolnictwa, ochrona środowiska oraz agronomii i populacji, a także zrównoważony rozwój. Innowacyjność w programie Leader wskazuje że LGD będą motorem innowacyjnych działań na obszarach wiejskich, będzie możliwość eksperymentowania tzn. kwalifikowalności każdej operacji spełniającej cele osi oraz preferowania innowacji wśród lokalnych kryteriów wyboru operacji przez LGD. Podsumowując metoda Leader jest łatwa w zastosowaniu i przydatna w szerokim zakresie działań związanych z rozwojem obszarów wiejskich. Metoda ta może być zastosowana do wszystkich działań inwestycyjnych.

Należy pamiętać, że kapitał społeczny jest kluczem do wielu oddolnych inicjatyw i rozwoju lokalnego, szczególnie w przypadku inicjatywy typu Leader. Pan Georg R McDowell mówiąc na ten temat zauważył, że pozytywny kapitał społeczny może być postrzegany jako czynnik kreujący nowe prawa formalne i nieformalne w społeczności, zwiększając tym samym szansę rozwoju ekonomicznego. Należy zdać sobie sprawę, że aby rozwój obszarów wiejskich był efektywny, należy tak rozwijać kapitał lokalnej społeczności, aby wyeksponować pojawiające się szanse i zachęcić jednostki do inwestowania. Z kolei, aby odpowiedzieć sobie jak to robić, musimy zapoznać się z mechanizmami rządzącymi rynkiem.

W sesji warsztatowej wiele uwagi poświęcono planowaniu strategicznemu i projektowaniu rozwoju obszaru objętego lokalną strategią, budowaniu potencjału LGD, jako podstawy do samoorganizacji, współpracy, wyznaczania zadań strategicznych i ich pozytywnej realizacji w osi Leader. Podkreślono także wagę projektów współpracy i wymiany doświadczeń pomiędzy LGD w Polsce i w krajach UE.
Program Leader+ realizowany w Polsce od 2004 r. z racji swojego innowacyjnego podejścia i niezwykłej siły oddziaływania na społeczności lokalne i obszary wiejskie przykuwa uwagę wielu środowisk naukowych. Podczas konferencji uczestnicy mieli okazję zapoznania się z wynikami badań nad kondycją Lokalnych Grup Działania wobec zadań wynikających z zapisów PROW 2007-2013. Opracowanie wykonał dr inż. Jacek Puchała z Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie.

Podsumowując wdrażanie w Polsce podejścia typu Leader, zarówno poprzez realizację Pilotażowego Programu Leder+, jak i towarzyszące mu działania Krajowej Sieci Leader+, należy zauważyć że program ten w Polsce okazał się sukcesem. Leader zaktywizował społeczności lokalne, wskazał możliwości rozwoju, wstępnie przygotował samorządy, organizacje pozarządowe, instytucje działające na wsi oraz samych mieszkańców obszarów wiejskich do nowego okresu programowania 2007-2013. Kwestia istotna, na którą zwracają uwagę eksperci, to fakt, że program Leader pokazał jak wiele i w różnych płaszczyznach można osiągnąć na obszarach wiejskich przy niewielkich nakładach finansowych ukierunkowanych na rozwój lokalny.