Kukurydza - uprawą z przyszłością?

Kukurydza staje się coraz bardziej popularną uprawą, gdyż zapotrzebowanie na nią ciągle rośnie. Rekordowa światowa produkcja ziarna, która w 2007 roku wyniosła 770 mln ton z trudem zaspokoi coraz większe spożycie.

Zastosowanie paszowe pozostaje najważniejszym kierunkiem spożycia ziarna kukurydzy. Bez niego trudno wyobrazić sobie intensywną produkcję drobiu czy trzody chlewnej. Także hodowcy bydła mlecznego i opasowego nie mogą obejść się bez wysokoenergetycznej paszy, jaką jest kiszonka, zapewniająca wysoką produkcyjność mleka i mięsa. Należy się spodziewać, że powierzchnia areału uprawy kukurydzy przeznaczonej na kiszonkę, która obecnie wynosi 14 mln ha, będzie rosła, ponieważ surowiec ten, ze względu na wysoką wydajność, stał się podstawowym produktem do wytwarzania biogazu.
Dynamicznie rośnie wykorzystanie kukurydzy na cele spożywcze, w tym roku wyniesie ono około 85 mln ton. Mąka, kaszka, a także skrobia kukurydziana wchodzą w skład wielu produktów spotykanych na półkach sklepowych: dania gotowe, produkty mleczarskie, odżywki dla dzieci, słodycze, napoje, pieczywo itd.

W Polsce, w 2000 roku areał uprawy kukurydzy osiągnął poziom ok. 300 tys. ha, z tego prawie 50% z przeznaczeniem na ziarno, a dwa lata później uprawa ta osiągnęła poziom 500 tys. ha, w tym ponad 300 tys. ha na ziarno - a jego zbiory sięgnęły 2 mln ton. Gdyby nie rok 2004, w którym powierzchnia zasiewów kukurydzy w naszym kraju zbliżyła się do 700 tys. ha, w tym około 2/3 w uprawie na ziarno, to prawdopodobnie już wkrótce na polskich polach powierzchnia uprawy kukurydzy osiągnęłaby poziom ponad 1 mln ha. Nie należy oczywiście odrzucać tej prognozy, jednak trzeba chyba przyjąć, że oddali się ona nieco w czasie. Okazało się, że warunki klimatyczne naszego kraju są dość zmienne i nie zawsze optymalne dla roślin ciepłolubnych, jaką jest kukurydza. Nie należy jednak zakładać zbyt pesymistycznie, że złe lata będą już regułą w Polsce. Rok 2004 należy raczej uznać jako wyjątkowy, chociaż rzeczywiście niekorzystny dla kukurydzy.

Rozmieszczenie upraw kukurydzy na terenie naszego kraju z uwagi na uwarunkowania przyrodnicze jest bardzo zróżnicowane. W południowo-wschodniej i południowo-zachodniej części Polski można uprawiać kukurydzę na wszystkie kierunki użytkowania, a poprzez dobór odmian o różnej wczesności możliwe jest wydłużenie optymalnego terminu zbioru. Mniej pewne dojrzewanie i mniejszy zakres użytkowania ma miejsce w rejonie środkowym. Natomiast na północy i w regionie podgórskim wysoką jakość plonu w użytkowaniu na kiszonkę dają odmiany wczesne i średniowczesne. Wczesność odmian określana jest skalą FAO, polegającą na porównaniu ocenianej odmiany z przyjętymi wzorcami wczesności. Przykładem odmiany wczesnej – do  FAO 220 jest Laurelis, zarejestrowany w Polsce 2 lata temu. Jest to odmiana przeznaczona na ziarno, charakteryzująca się bardzo wczesnym dojrzewaniem i wysokim plonowaniem. Mieszaniec kukurydzy przeznaczony do uprawy na ziarno powinien charakteryzować się wysokim potencjałem plonowania, wczesnością dostosowaną do rejonu uprawy, odpornością na fuzaryjną łamliwość łodyg i na wylęganie korzeniowe oraz odpornością na główne patogeny kukurydzy: choroby fuzaryjne łodyg i kolb, głownię guzową, drobną plamistość liści, Mieszańce kukurydzy o korzystniej strukturze kolb - dużym udziale ziarna i małym udziale rdzenia - mogą być wykorzystywane w produkcji kiszonki z odkoszulkowanych i rozdrobnionych kolb (CCM). CCM jest bardzo efektywną paszą stosowaną w żywieniu świń.

 Odmiany średniowczesne do FAO 250, przydatne do wszystkich celów użytkowych. Zarejestrowana w br. ES Makila należy do tej grupy. Jest ona mieszańcem ziarnowym, którego hodowla oparta została na najnowszej genetyce. Jest to odmiana o najwyższym potencjale i dużej stabilności plonowania w zróżnicowanych pogodowo latach, której plon ziarna wyniósł 107% wzorca w doświadczeniach rejestracyjnych COBORU w 2006 roku. FAO 260-290 charakteryzuje odmiany średniopóźne, które mają zastosowanie głównie w produkcji kiszonek. Można tu wymienić odmianę z Katalogu Europejskiego Crazi, która ma dużą zdolność adaptacji do warunków środowiskowych, wysoką tolerancję na niedobory wody, a ponadto bardzo wysoki potencjał plonowania i wysoką masę tysiąca nasion. Mieszaniec przeznaczony do uprawy na kiszonkę powinien charakteryzować się wysokim plonem suchej masy łodyg, liści i kolb (tzw. ogólny plon s.m.), wysokim udziałem suchej masy kolb (ponad 50%) w ogólnym plonie suchej masy i wysoką zawartością suchej masy w całych roślinach przy zbiorze (28-32%). Nowoczesne mieszańce kukurydzy do uprawy na kiszonkę charakteryzują się cechą „stay green". Ich łodygi i liście zachowują zieloność w okresie dojrzewania, co umożliwia dłuższą akumulację składników pokarmowych i większą koncentrację suchej masy w kolbach. Wydłużony jest okres zbioru, a masa do zakiszania uzyskana z mieszańców typu „stay green" łatwiej się zakisza, dzięki wyższej zawartości wody w liściach i łodygach. W przypadku mieszańców do uprawy na kiszonkę, tak jak i mieszańców do uprawy na ziarno, bardzo ważna jest również ich wczesność, dostosowana do rejonu uprawy.

Przyjmuje się, że właściwy dobór mieszańca wpływa aż w 30% na sukces w uprawie kukurydzy, gdyż uprawa kukurydzy w Polsce podlega ścisłej rejonizacji. Nieprzestrzeganie zasad rejonizacji kukurydzy było przyczyną wielu niepowodzeń w uprawie.
Dzięki pracy hodowców nowoczesne odmiany kukurydzy są coraz lepiej dostosowane do potrzeb producentów pod względem potencjału plonowania, wartości odżywczych, odporności na suszę, choroby i szkodniki. Wszystkie te cechy mogą być zachowane i odtworzone dzięki nasionom. Nasiona nie tylko są nośnikiem potencjału genetycznego, ale pozwalają na jego coroczne odnawianie. Znajdujący się w nasionach zapas energii, wpływa na siłę kiełkowania i na kondycję roślin, w pierwszej fazie ich życia. Nasiona są także nośnikiem zapraw nasiennych, gwarantujących najbardziej precyzyjną ochronę przed szkodnikami i chorobami, w sposób najmniej szkodliwy dla środowiska naturalnego. Jednym z powodów tak niespotykanego przyrostu areału uprawy kukurydzy w Polsce w kolejnych latach były bez wątpienia bardzo korzystne warunki klimatyczne dla tej rośliny. Dotyczy to szczególnie wysokich temperatur w okresie wegetacji - zarówno w okresie wiosennym, jak i jesiennym. Okazało się, że nawet w rejonach mniej korzystnych dla uprawy kukurydzy, nie było większych problemów przy wczesnych siewach oraz w okresie dojrzewania - nawet z odmianami zbyt późnymi, jak na warunki naszego kraju. Zbierane plony były coraz lepsze, a koszty suszenia ziarna niezbyt wysokie. Oczywiście przyczyną powodzenia w uprawie, szczególnie na ziarno, była także coraz lepsza technologia uprawy i ceny ziarna.

Zwiększające się zapotrzebowanie na ziarno kukurydzy na świecie przy stosunkowo niskich jego zapasach, szczególnie w Europie, sprzyja utrzymywaniu się wysokich cen na ziarno.
Dobra koniunktura na kukurydzę cieszy producentów, ale stawia ich wobec nowych wyzwań: zaspokojenia coraz większego zapotrzebowania na cele paszowe, a także na cele energetyczne i paliwowe przy jednoczesnym utrzymaniu cen ziarna możliwych do zaakceptowania przez hodowców zwierząt i przetwórców przemysłowych. Dodatkowym wyzwaniem jest sprostanie coraz większym wymaganiom w zakresie ochrony środowiska.

Należy podkreślić, że wszystkie odmiany wpisane do Krajowego Rejestru Odmnian przed ich przyjęciem przeszły 4-5 letnie badania WGO (wartości gospodarczej), w badaniach przedwstępnych, wstępnych i rejestrowych oraz badania OWT (odrębności, wyrównania i trwałości). Na podstawie badań rejestrowych została też określona ich wczesność (liczba FAO) w warunkach klimatycznych Polski. Przydatność nowych odmian została też pozytywnie zweryfikowana w doświadczeniach porejestrowych (PDO), prowadzonych w kilku ostatnich latach. Większość spośród odmian znajdujących się w rejestrze ma już ustaloną pozycję w produkcji na ziarno lub kiszonkę. Od 2005 roku w obrocie nasiennym pojawiły się odmiany z Katalogu Europejskiego, które zostały zarejestrowane w innych krajach UE.
Aby sprostać tym wyzwaniom konieczne jest stosowanie nowoczesnych technologii uprawy, wykorzystujących postęp hodowlany, osiągnięcia biotechnologii, metody efektywnego nawożenia i ochrony roślin. Należy pamiętać, że nowoczesne odmiany i kwalifikowany materiał siewny kukurydzy są pewną gwarancją wysokich plonów.