Jesteś pewien, że wiesz już wszystko o zakiszaniu kukurydzy i całych roślin?

Wartość opartej na ziarnie i bogatej w skrobię paszy w diecie przeżuwaczy jest powszechnie uznana, a jej potwierdzeniem jest obsianie w Polsce prawie 700 000 hektarów kukurydzą oraz dużego obszaru zbożami (przede wszystkim pszenicą), przerabianymi na kiszonkę z całych roślin (GPS).

Koszt produkcji, który najczęściej obejmuje również kontrakty – szczególnie na zbiór – może przyczynić się do wysokiej ceny tej paszy.  
Tym ważniejsze jest więc zakiszanie z minimalnymi stratami podczas zbioru, fermentacji i skarmiania. Przy złych praktykach zakiszania, straty mogą wynieść aż 33%. Powodują one nie tylko wzrost kosztów na tonę paszy o tę wielkość, np. z ok. 100 zł na tonę do prawie 130 zł na tonę, ale również radykalnie zmniejszają wartość paszy, z uwagi na rozwój grzybów, które powodują skażenie mikotoksynami.
W  interesie zarówno firm oferujących produkty do zakiszania, jak i ich klientów jest zapewnienie, by zbiory roślin na kiszonkę i inokulanty wykorzystywane były tak, aby osiągnąć maksymalną korzyść i satysfakcję wszystkich zainteresowanych stron. Aby pomóc w osiągnięciu tego celu firma Alltech, oferująca gamę niezwykle skutecznych inokulantów do zakiszania  (Maize-All FVA, Sil-All^®4X4, Sil-All Fireguard) przygotowała niniejszy artykuł. 

Zasady zakiszania
Najskuteczniejszą metodą zakiszania jest fermentacja cukrów roślinnych do kwasu mlekowego z wykorzystaniem bakterii produkujących kwas mlekowy (LAB), oraz obniżenie poziomu pH do 4 lub 5 % (w zależności od zawartości suchej masy). Dzięki temu pasza zostaje zakonserwowana przez zakiszenie na takim poziomie kwasowości, który zapobiega psuciu.
Fermentacja kwasu mlekowego może nastąpić wyłącznie bez dostępu powietrza, czyli w warunkach anaerobowych (beztlenowych). Powietrze należy uznać za wroga i jak najszybciej przygotować pryzmę, pozbyć się powietrza przez ugniatanie oraz natychmiast zabezpieczyć. Dzięki temu zachowany zostanie dwutlenek węgla sprzyjający rozwojowi bakterii kwasu mlekowego, produkowany podczas fermentacji, a tlen zostanie wykluczony.
Jeśli mamy odpowiednią ilość bakterii produkujących kwas mlekowy i zapewnimy im warunki beztlenowe, będą one w stanie zredukować poziom pH z 6,5 do około 4  w ciągu zaledwie 24 do 48 godzin.
Przy braku wystarczającej ilości tych bakterii, lub jeśli w materiale znajduje się duża ilość tlenu, zwiększa się prawdopodobieństwo bujnego rozwoju bakterii produkujących kwas octowy. Są one heterofermentatywne, czyli zdolne do produkcji różnych kwasów i produktów ubocznych fermentacji, a do osiągnięcia wymaganej redukcji poziomu pH potrzebują prawie dwukrotnej ilości cukrów roślinnych. Powoduje to dalsze straty przy zakiszaniu w przypadku kiszonek bez dodatku inokulantu. Rozwiązaniem tego problemu może być dodanie preparatu do zakiszania np. Maize-All FVA, który zawiera bakterie produkujące kwas mlekowy.



Przed rozpoczęciem zakiszania
Planowanie:
Pierwszą sprawą jest wybór odpowiedniej odmiany. Jeśli na danym polu przy deszczowej jesieni można spodziewać się kłopotów z uwagi na rodzaj gleby lub system odwadniający, należy rozważyć wybór wcześnie dojrzewających odmian kukurydzy.
Czysty zbiór, wolny od chwastów, zawsze łatwiej się zakisza. Przygotowując kiszonkę GPS, trzeba koniecznie wdrożyć odpowiedni program grzybobójczy, aby w kiszonce zapewnić odpowiednią ilość ziarna w stosunku do zielonej masy.
W większości przypadków do żniw zatrudnia się odpowiednich specjalistów. Należy starannie wybrać usługodawcę z odpowiednim sprzętem i reputacją, aby mieć pewność, że usługa zostanie wykonana należycie. Dobrze jest ze sporym wyprzedzeniem umówić się na termin, ponieważ najlepsi usługodawcy zazwyczaj wcześnie mają porezerwowane terminy, a najgorsi nie dotrzymują obietnic.
Podczas negocjacji należy omawiać nie tylko cenę, ale również tak istotne szczegóły, jak planowana data zakiszania, liczba potrzebnych naczep (trzeba wziąć pod uwagę odległość od pola do pryzmy,  plany wypełniania pryzmy i nakładania kolejnych warstw, proces ugniatania pryzmy, długość kawałków roślin, itp.)

Pryzma
Pryzmę należy dokładnie wyczyścić oraz sprawdzić, czy ściany są szczelne i wyłożone odpowiednią wyściółką w oczekiwaniu na ten wielki dzień.
Szerokie pryzmy można podzielić centralną przegrodą, na przykład dużymi belami owiniętymi folią polietylenową. Podczas wypełniania podzielonej pryzmy, należy wypełniać obie strony naraz, aby nie zagrażać stabilności traktorów pracujących na pryzmie.
Chociaż w przypadku kiszonki z ziarna kukurydzy lub całych roślin GPS, odciek nie stanowi szczególnie istotnego problemu, dobrze jest odpowiednio wcześnie przed proponowaną datą zbiorów zboża sprawdzić możliwości zebrania i utylizacji.
Połączenie kiszonki o wysokiej zawartości cukrów oraz łodyg roślin sprawia, że kiszonka GPS podatna jest na psucie pod wpływem tlenu (brak stabilności tlenowej) podczas fermentacji, a szczególnie po napoczęciu pryzmy w miejscu, z którego pobierana jest pasza. Obszar ten powinien być więc jak najmniejszy, aby ograniczyć okres ekspozycji na niekorzystne warunki przed skarmieniem pryzmy.

Zbiór we właściwym momencie
Dojrzewanie roślin może różnić się w zależności od odmiany, siewu, topografii pola i warunków pogodowych. Etap rozwoju ziarna jest czynnikiem decydującym przy wyborze optymalnej daty zbioru.


Zakiszanie ziarna kukurydzy
W większości przypadków kukurydzę zbiera się, gdy osiąga pomiędzy 28 a 35% suchej masy, przy czym optymalną wielkością jest 30%. W tym czasie ziarna na szczycie kolby mają miękkość sera topionego, a ziarna u podstawy można porównać do średnio twardego sera. Na ziarnach środkowych zostaje ślad po naciśnięciu paznokciem.
Kukurydza marnieje po przymrozkach, więc w razie wystąpienia takich warunków pogodowych, należy zebrać ją jak najszybciej.

Całe rośliny
Docelowy poziom suchej masy w kiszonce GPS to 35 do 45%. Osiąga się go zazwyczaj 4 do 6 tygodni po pojawieniu się kolb, gdy kolby są zielonkawo żółte, a ziarno ma twardość miękkiego sera.
Należy dopilnować, by zboże nie przejrzało. Jeśli zawartość suchej masy przekroczy 50%, może zaistnieć konieczność konserwacji materiału mocznikiem.

Zbiór
Wysokość cięcia
Podstawowe wartości odżywcze w kukurydzy i kiszonce GPS znajdują się w ziarnie, a ogólna wartość odżywcza kiszonki zależy od stosunku ziarna do łodyg. Jeśli pożądany jest wysoki poziom energii metabolicznej, wówczas należy ciąć tuż pod najniższą kolbą. W przypadku kiszonki GPS, wysokość ta powinna być jak najwyższa, w zależności od możliwości kombajnu.
Zmniejszenie ilości zielonej masy kukurydzy sprzyja ugnieceniu materiału i poprawia jego stabilność tlenową.
W niektórych przypadkach ilość kiszonki może mieć większe znaczenie, niż jej jakość – w takich przypadkach ciąć należy jak najniżej.

Długość cięcia
Na im mniejsze kawałki posiekane są rośliny, tym łatwiej ugniecie się materiał. Siekanie kukurydzy na drobne kawałki zwiększa pobranie paszy i pozytywnie wpływa na poprawę wydajności zwierząt. Niemniej jednak, wielu specjalistów do spraw żywienia zaleca włączenie do diety części włókna, aby pomóc w pracy żwacza, szczególnie w przypadku udziału w diecie dużej ilości kiszonki z traw o niskiej zawartości włókna.
W praktyce większość usługodawców ustawia standardowo wielkość sieczki na ok. 20 milimetrów i trudno jest ich przekonać do jakichkolwiek zmian. W przypadku kukurydzy bardzo ważne jest zgniecenie prawie wszystkich ziaren, aby udostępnić ich wnętrze do procesów fermentacji oraz ze względów odżywczych.

Zakiszanie
Wypełnianie i łączenie
Jak wspomniano we wstępie, materiał należy ściąć, przetransportować na pryzmę i tam go rozłożyć, ciasno ubić, aby pozbyć się powietrza, oraz jak najszybciej szczelnie zamknąć, dzięki czemu rozpocznie się proces fermentacji mlekowej i ograniczone zostaną straty.
Po dowiezieniu materiału na pryzmę, należy rozłożyć go cienkimi warstwami, a nie usypywać w  kopce.
Ugniatanie traktorem w celu usunięcia powietrza z materiału, należy rozpocząć wkrótce po rozpoczęciu napełniania pryzmy, oraz kontynuować w trakcie napełniania. Taka procedura konieczna jest z tego względu, że traktor z kołami o standardowej szerokości jest w stanie dotrzeć tylko na około 23-31cm w dół. Jeśli ugniatanie nie rozpocznie się zaraz po rozpoczęciu napełniania, dolne warstwy nie będą szczelnie upakowane, a górne warstwy nie połączą się dobrze z uwagi na gąbczastość warstw znajdujących się pod nimi.
W przypadku przerwy podczas napełniania (na przykład z przyczyn pogodowych albo awarii), należy przykryć pryzmę folią polietylenową, aby zatrzymać dwutlenek węgla wytworzony podczas fermentacji oraz stworzyć barierę dla tlenu. Ponowne ugniatanie po zdjęciu folii można rozpocząć dopiero po nałożeniu kolejnej warstwy materiału. Pomoże to w zachowaniu CO2, zamiast wypompowania go i zastąpienia tlenem.  
Traktor ugniatający z kołami bliźniaczymi nie ugniecie tak głęboko, jak traktor z pojedynczymi kołami. Jednak maszyn z kołami bliźniaczymi można używać na wysokich pryzmach ze względów bezpieczeństwa. W takiej sytuacji zaleca się ciągłe ubijanie cienkich warstw.

Fermentacja
Kukurydza i kiszonka GPS zawsze fermentują, nie istnieje więc ryzyko fermentacji masłowej, która zagraża kiszonkom z trawy i roślin strączkowych. Jednak nieustająco obecnym problemem jest produkcja kwasu octowego lub równie szkodliwego mannitolu i etanolu.
Z problemem tym można się uporać stosując wybrane szczepy bakterii produkujących kwas mlekowy, aby zapewnić sobie przewagę fermentacji. Szybsze obniżenie poziomu pH oznacza zmniejszenie strat na jakości paszy oraz ilości kiszonki, którą trzeba będzie przeznaczyć do skarmiania.

Przy skarmianiu
Przy przestrzeganiu powyższych zaleceń i zastosowaniu sprawdzonego i skutecznego inokulanta np. Maize-All FVA, Sil-All®4X4 lub Sil-All Fireguard firmy Alltech,  front pryzmy powinien pozostać „szczelny” i chłodny.
Jeśli jednak zauważone zostaną obszary pokryte pleśnią, należy je usunąć i wyrzucić. Włączenie takiego materiału do diety zwierząt (czy bezpośrednio do żłobów, czy w ramach TMR) spowoduje zanieczyszczenie paszy, co może mieć  negatywny wpływ na zwierzęta, łącznie z młodymi, a nawet na pracowników fermy.  
Kiszonkę z frontu pryzmy należy pobierać ostrożnie, powodując minimalne naruszenie pryzmy. Najlepiej stosować do tego celu wycinaki, a w przypadku pobierania kiszonki wybierakiem, należy zbierać materiał z góry na dół, aby nie „podważać” kiszonki, co sprzyja dostępowi powietrza.
Kiszonkę znajdującą się u podstawy frontu należy codziennie sprzątać, a skarmiać tylko jeśli jest dobra.
Należy zwrócić uwagę na problem ptaków i gryzoni, które mogą spowodować straty i zanieczyszczenie paszy.