Finansowanie OZE w ramach programów Unii Europejskiej

Diagnoza stanu obecnego i potencjału rozwoju sektora energetyki w Polsce dowodzi, iż bez realizacji dużych inwestycji w tym zakresie i przy rosnącym zapotrzebowaniu Polsce grozi brak mocy wytwórczych energii w perspektywie nawet 5-7 lat.
 W związku z powyższym szczególnie dużą rolę w krajowych dokumentach strategicznych, przedstawiających konieczne kierunki rozwoju polskiej gospodarki (np. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia, Programy Operacyjne) i implementujących zasady polityki energetycznej Unii Europejskiej, odgrywa wskazanie możliwości wsparcia tego typu projektów z zewnętrznych źródeł pomocowych.
Podstawowe instrumenty
 Fundusze unijne na lata 2007-2013 oferują duże możliwości finansowania projektów z zakresu energetyki, w tym również odnawialnych źródeł energii. Podstawowym instrumentem wsparcia przedsiębiorstw z branży energetycznej w latach 2007-2013 będzie Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, na realizację którego przewidziano ogromną kwotę 37,6 mld euro. Przedsiębiorcy będą mogli uzyskać bezpośrednie wsparcie projektów energetycznych w ramach priorytetu IX Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywność energetyczna, a wytwórcy urządzeń do produkcji energii z OZE w ramach priorytetu X Bezpieczeństwo energetyczne, w tym dywersyfikacja źródeł energii. Dofinansowane będą projekty związanie m.in. z: budową lub zwiększeniem mocy jednostek wytwarzania energii elektrycznej, wykorzystujących energię wody w małych elektrowniach wodnych do 10 MW, biogazu i biomasy, wiatru, a także ciepła przy użyciu energii geotermalnej i słonecznej. Ponadto wspierane będą – budowa instalacji do produkcji biopaliw i biokomponentów stanowiących samoistne paliwa oraz budowa i modernizacja sieci umożliwiających przyłączanie jednostek wytwarzania energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych. Należy pamiętać, że zgodnie z obecnymi zapisami PO IiŚ minimalna kwota kosztów kwalifikowanych pojedynczego projektu wynosi 20 mln zł.
Alternatywnym źródłem wsparcia inwestycji w zakresie Odnawialnych Źródeł Energii są niektóre z 16 Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO), wdrażane na poziomie poszczególnych województw. Każdy z RPO osobno wyznacza szczegółowe zasady udzielania wsparcia i kategorie możliwych beneficjentów w ramach poszczególnych działań. Niektóre województwa wyodrębniają specjalne działania na wsparcie inwestycji z zakresu OZE w ramach swoich RPO, inne zaś (np. woj. Świętokrzyskie, woj. Śląskie) wskazują na możliwość wsparcia takich projektów z działań/priorytetów dotyczących ochrony środowiska. Zgodnie z przyjętą linią demarkacyjną, w ramach RPO (np. zachodniopomorski RPO) realizowane mogą być projekty w zakresie energetyki, w których kwota wydatków kwalifikowalnych nie przekracza 20 mln zł (w przypadku projektów dotyczących odnawialnych źródeł energii oraz realizowanych na obszarach objętych interwencją Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich musi być większa niż 3 mln zł) i które mają charakter regionalny.
Jak skutecznie starać się o dotacje?
Doświadczenia lat ubiegłych wskazują, iż ubieganie się o dotację ze środków unijnych jest procesem na tyle skomplikowanym, że prace nad projektem powinno się rozpocząć już kilka miesięcy przed planowanym ogłoszeniem konkursów. Według ostatnio ogłoszonego harmonogramu wnioski dotyczące dofinansowania projektów w zakresie odnawialnych źródeł energii będzie można prawdopodobnie składać w okresie czerwiec-wrzesień 2008 do Instytutu Paliw i Energii Odnawialnej w Warszawie.
W pierwszej kolejności warto dokonać szczegółowej preselekcji planowanych w przedsiębiorstwie projektów, co pozwoli skupić prace jedynie na tych, które mają realne szanse na pozyskanie dofinansowania. W poprzednich latach w programach dotyczących dofinansowania inwestycji popyt na dotacje ze strony przedsiębiorców zdecydowanie przewyższał podaż środków unijnych (liczba składanych wniosków kilkakrotnie przekraczała możliwości finansowania). Pamiętać należy, iż błędy poczynione na etapie identyfikacji projektów i źródeł ich dofinansowania skutkują stratą czasu oraz energii na przygotowanie projektów, które z góry skazane są na niepowodzenie. Nie mają one bowiem możliwości uzyskania punktacji gwarantującej dotację unijną), o czym przekonało się wielu przedsiębiorców w latach 2004-2006.
Zarówno przygotowanie dokumentacji aplikacyjnej, jak i przeprowadzenie skutecznego rozliczania projektu oznacza dla przedsiębiorcy konieczność zaangażowania co najmniej kilkuosobowego zespołu. W związku z tym, zanim przedsiębiorca podejmie decyzję o rozpoczęciu prac nad wnioskiem, warto zastanowić się, czy firma posiada wystarczające zasoby do przeprowadzenie wszystkich prac, czy też lepszym rozwiązaniem jest współpraca z firmą zajmującą się profesjonalnie doradztwem dotacyjnym. Warto skorzystać także z możliwości bezpłatnej analizy możliwości wykorzystania funduszy unijnych na konkretny projekt.
Zawsze niezwykle ważną czynnością jest wyznaczenie koordynatora projektu, czyli osoby, która zarządza pracą i zasobami spółki z perspektywy przygotowania dokumentacji aplikacyjnej. Szybki przepływ informacji oraz kompletność i rzetelność otrzymywanych dokumentów mogą okazać się kluczowe dla powodzenia całego procesu. Nawet najmniejsze opóźnienie może uniemożliwić złożenie wniosku.
Mając zidentyfikowane projekty, źródła ich sfinansowania w postaci konkretnego Programu Operacyjnego i konkretnego działania, a także wyselekcjonowany zespół projektowy, którego pracami kierował będzie koordynator projektu, można przystąpić do właściwej pracy nad wnioskiem aplikacyjnym. Dokumentacja powinna być przygotowana na tyle starannie oraz obejmować wszystkie wymogi określone w danym programie, aby nie tylko zagwarantować skuteczne przejście przez etapy oceny wniosku: ocenę formalną, techniczno-ekonomiczną oraz merytoryczną projektu, ale także zapewnić przedsiębiorcy najlepszy etap rozliczania.
Generator wniosków
Wnioski o dofinansowanie projektów ze środków unijnych przygotowywane są w specjalnie do tego celu napisanym programie, tzw. generatorze wniosków, który dostępny jest na stronie internetowej, np. Ministerstwa Finansów. Generator wniosków jest nieustannie udoskonalany, dlatego też warto sprawdzić, czy wersja, na której pracujemy, jest aktualna. Wytyczne co do wersji generatora znajdują się w dokumentacji konkursowej. Doświadczenia lat poprzednich pokazują, iż nawet w trakcie trwania konkursu wersja generatora może ulec zmianie. Jeżeli sytuacja taka umknie uwadze przedsiębiorcy, jego wniosek może zostać odrzucony z powodu niespełnienia warunków formalnych.
Wniosek składany jest zawsze w dwóch wersjach: elektronicznej oraz papierowej (jako wydruk z generatora wniosków). Obie składne wersje muszą być identyczne. Jest to stosunkowo łatwe do sprawdzenia dzięki tzw. sumie kontrolnej, czyli zestawieniu liczb i cyfr, które ulegają zmianie, jeżeli w generatorze wniosków dokonana zostanie jakakolwiek, nawet najmniejsza korekta.
Warto zwrócić szczególną uwagę na dokładne i jasne opisanie projektu, aby miał jak największe szanse na otrzymanie dofinansowania. Należy pamiętać, iż członkowie komisji oceniającej projekty podczas każdego posiedzenia sprawdzają po kilkanaście, a czasem nawet kilkadziesiąt bardzo podobnych wniosków, które składane są w odpowiedzi na jeden konkurs. Warto więc zrobić wszystko, aby przekonać sprawdzających, że to właśnie nasza aplikacja jest najbardziej przejrzysta i spójna, a my jako projektodawca jesteśmy najbardziej godni zaufania.
Dokumentacja aplikacyjna o dofinansowanie ze środków UE to nie tylko generator wniosków, ale także pokaźna lista załączników, których kompletność oraz rzetelność wypełnienia są warunkiem niezbędnym do uzyskania dotacji. Na dziś do wniosku o dofinansowanie w ramach priorytetu IX PO IiŚ dołączyć trzeba będzie co najmniej:
deklarację instytucji odpowiedzialnej za monitoring obszarów Natura 2000,
dokumentację potwierdzającą przeprowadzenie postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko,
aktualną „Analizę kosztów i korzyści”, będącą elementem opracowanego studium wykonalności bądź stanowiącą odrębny dokument,
harmonogram realizacji projektu w postaci wykresu Gantta.
Powyższa lista załączników do wniosku o dofinansowanie nie jest ostateczna i zostanie uszczegółowiona po zatwierdzeniu przez Komitet Monitorujący Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko kryteriów wyboru i oceny projektów. Ponieważ instytucje odpowiedzialne za wdrażanie funduszy za wszelką cenę będą chciały uniknąć projektów stanowiących swego rodzaju „zamrażarkę pieniędzy”, wydaje się, iż niezwykle ważne będzie przedstawienie dokumentów potwierdzających jak najlepsze przygotowanie do rzeczowej realizacji projektu. Pojawiają się co prawda wstępne informacje, iż na dostarczenie wszelkich dokumentów potwierdzających rzeczową wykonalność projektu z zakresu OZE będzie ok. 18 miesięcy od ogłoszenia wyników danego konkursu, jednakże, aby zmaksymalizować swoje szanse na otrzymanie dotacji, warto być na końcu drogi przedstawionej poniżej.
Przykład farmy wiatrowej
Do początkowych zadań, jakie musi wykonać inwestor, należy uzyskanie decyzji o warunkach zabudowy. Otrzymanie tej decyzji jest konieczne do zdobycia koncesji na prowadzenie działalności gospodarczej, polegającej na wytwarzaniu energii elektrycznej. Po wydanej decyzji, inwestor może wystąpić o pozwolenie na budowę. Wniosek powinien zawierać wszelkie wymagane prawem załączniki, których podstawą jest projekt budowlany, a także uzgodnienia oraz opinie wystawiane przez szereg instytucji, takich jak: Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, Ministerstwo Łączności, Ministerstwo Transportu, Główny Inspektorat Lotnictwa Cywilnego, wojewoda właściwy terytorialnie czy Okręgowa Dyrekcja Dróg Publicznych. Kolejnym krokiem powinno być uzyskanie przez przedsiębiorcę koncesji. Jest to warunek konieczny, aby móc uruchomić farmę wiatrową, a następnie sprzedawać wytworzoną energię. Następnie należy przeprowadzić wstępne studium wykonalności. Po poznaniu wstępnych warunków realizacji inwestycji można podpisać umowę dzierżawy lub kupna nieruchomości, na której będzie zlokalizowana inwestycji.
Drugi etap (projektowa realizacja inwestycji) rozpoczyna się ekspertyzą badań geologicznych oraz archeologicznych terenu. Następnie należy wykonać na terenie przyszłej farmy pomiary prędkości oraz kierunku wiatru za pomocą odpowiednio sprofilowanych wiatromierzy czaszowych (anemometrów) oraz kierunkowych. Pozwoli to wygenerować mapę gęstości wiatru, a co za tym idzie rozplanować rozmieszczenie siłowni wiatrowych na danym terenie oraz oszacować roczną produkcję energii elektrycznej każdej turbiny z osobna oraz całego parku elektrowni wiatrowych. Dzięki informacji o ilości wyprodukowanej energii można sporządzić analizę kosztów inwestycji w oparciu o ogólnodostępne wskaźniki i dane z ofert producentów turbin. Następnie inwestor zobowiązany jest to wykonania ekspertyzy wpływu elektrowni wiatrowej na sieć oraz techniczne warunki przyłączenia do sieci (WTP). Po ekspertyzie można przygotować biznes plan danej inwestycji oraz opracować analizę finansową dla wybranego modelu turbin wiatrowych. Wynikiem analizy jest wyliczenie podstawowych wskaźników rentowności inwestycji, do których należy zaliczyć IRR i NPV.
Montaż finansowy i kwalifikowalność kosztów
Zgodnie z polityką UE środki finansowe pochodzące z PO mają być jedynie uzupełnieniem kwot zgromadzonych przez podmiot ubiegający się o dofinansowanie. Dodatkowo w przypadku projektów realizowanych przez przedsiębiorców i objętych zasadami pomocy publicznej środki te przyznawane są na zasadzie refundacji wcześniej poniesionych i odpowiednio udokumentowanych wydatków. Powyższe powoduje, iż na etapie aplikowania o fundusze UE przedsiębiorca musi przedstawić dokumenty potwierdzające zabezpieczenie finansowej realizacji projektu.
Montaż finansowy polega na zidentyfikowaniu możliwych źródeł finansowania oraz określeniu ich procentowego udziału. Zazwyczaj przygotowanie montażu rozpoczyna się od określenia koniecznych wydatków związanych z projektem oraz posiadanych środków własnych. Jeżeli środki własne nie są wystarczające do zapewnienia finansowej realizacji projektu, wówczas projektodawca może posłużyć się szeregiem instrumentów, z których najczęściej spotykane to: pożyczka od spółki matki bądź udziałowca/wspólnika, podniesienie kapitału zakładowego, pożyczka z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej czy promesa kredytowa z banku. Wiele banków wprowadziło do gamy swoich produktów tzw. kredyt pomostowy, który udzielany jest na inwestycję będącą przedmiotem wniosku o dofinansowanie z funduszy publicznych, w wysokości różnicy pomiędzy kosztami kwalifikowanymi a wkładem własnym inwestora. Podczas oceny złożonych wniosków podstawowym atutem posiadania promesy bankowej jest uwierzytelnienie w oczach komisji oceniającej projekty dobrej sytuacji finansowej przedsiębiorcy i ekonomicznej opłacalności inwestycji.
Planując budżet projektu, należy bardzo dokładnie przeanalizować wytyczne dotyczące kwalifikowalności kosztów w ramach poszczególnych działań (w przypadku PO IiŚ są to „Wytyczne w zakresie kwalifikowania wydatków w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko”). Lektura tego dokumentu pozwoli nam poznać również kategorie kosztów, które nie mogą zostać uznane za kwalifikowalne (np. odsetki, opłaty karne) oraz pułapy procentowe kwalifikowalności niektórych wydatków (np. koszty nabycia gruntów nie mogą przekroczyć 10% całkowitych wydatków kwalifikowalnych projektu).


Kluczowe czynniki sukcesu w procesie ubiegania się o fundusze unijne

Przed złożeniem aplikacji warto znaleźć osobę, która sprawdzi całość dokumentacji – niezależnie od zespołu projektowego. Tego typu dodatkowa weryfikacja pozwoli uniknąć błędów, które dla osób zaangażowanych w prace projektowe są niedostrzegalne. Podwójna weryfikacja powinna skupić się na kryteriach formalnych i merytorycznych oceny oraz jasności i logicznej ciągłości przedstawionego projektu.
Termin złożenia wniosku
Zgodnie z wymogami Instytucji Wdrażającej wnioski będą składane w odpowiedzi na ogłoszenie o konkursie, które umieszczane są na stronie internetowej www.funduszestrukturalne.gov.pl oraz stronach internetowych instytucji przeprowadzających dany konkurs. Jedną z najważniejszych informacji w ogłoszeniu jest ostateczny termin składania wniosków. Jest to o tyle istotne, że w przypadku konkursu otwartego, w którym określona jest jedynie data początkowa, wnioski można składać aż do chwili wyczerpania wszystkich przeznaczonych na niego środków finansowych. W przypadku zaś konkursu zamkniętego, w którym określona jest również data końcowa i godzina, do kiedy można złożyć aplikację, nawet najmniejsze opóźnienie skutkować może tym, iż nasz wniosek nie zostanie przyjęty do oceny, a w efekcie cała praca zostanie zmarnowana.
Termin złożenia wniosku jest bardzo ważny jeszcze z jednego powodu. Otóż zgodnie z zasadami pomocy regionalnej przedsiębiorca planujący wykorzystanie funduszy unijnych nie może fizycznie rozpocząć prac ani nawet zawierać żadnych umów na dostawy lub roboty budowlane związane z realizacją projektu przed złożeniem wniosku o dofinansowanie oraz otrzymaniem pisemnej informacji, iż nasz projekt co do zasady kwalifikuje się do wsparcia w ramach danego działania. Uzyskanie potwierdzenia, że zasadniczo przedmiot wniosku kwalifikuje się do wsparcia nie jest równoznaczne z tym, że projekt otrzyma dofinansowanie.
Podsumowując, należy podkreślić, że proces pozyskiwania wsparcia na inwestycje z zakresu OZE jest więc skomplikowany i trudny do całościowego objęcia przez wnioskodawcę. Dlatego też, zanim zaczniemy pracę nad wnioskiem, warto nawiązać współpracę z doświadczonym doradcą, który przeprowadzi przedsiębiorstwo przez złożony etap pozyskiwania dotacji.