Komisja opublikowała piąte roczne sprawozdanie na temat praworządności, w którym monitoruje istotne zmiany i podsumowuje sytuację w zakresie praworządności we wszystkich państwach UE. Wynika z niego, że UE jest znacznie lepiej przygotowana do wykrywania pojawiających się wyzwań, zapobiegania im i radzenia sobie z nimi niż 5 lat temu. Oznacza to bardziej odporne demokracje europejskie, wzajemne zaufanie do UE, dobre funkcjonowanie jednolitego rynku oraz otoczenie biznesowe, które sprzyja konkurencyjności i zrównoważonemu wzrostowi.
Każdego roku raport zawiera nowe zalecenia dla krajów UE. 68 % zaleceń z 2023 r. zostało w całości lub częściowo zrealizowanych, co pokazuje, że sprawozdanie stało się prawdziwą siłą napędową pozytywnych reform. W niektórych krajach UE utrzymują się jednak systematyczne obawy, a sytuacja uległa dalszemu pogorszeniu.
Tegoroczne wydanie zawiera również rozdziały poświęcone Albanii, Czarnogórze, Macedonii Północnej i Serbii, aby wesprzeć ich wysiłki reformatorskie i zapewnić kontynuację prac nad praworządnością w celu dalszych postępów na drodze do członkostwa w UE.
Najważniejsze wnioski i zalecenia zawarte w raporcie z 2024 r.:
Praworządność jest integralną częścią tożsamości UE i warunkiem wstępnym poszanowania innych wartości. Według najnowszego specjalnego badania Eurobarometru ponad 7 na 10 obywateli UE zgadza się, że UE odgrywa ważną rolę w utrzymaniu praworządności w ich kraju. Blisko 9 na 10 obywateli UE uważa, że ważne jest, aby wszystkie kraje UE szanowały podstawowe wartości UE.
Komisja opublikowała dziś piąte roczne sprawozdanie na temat praworządności, w którym systematycznie i obiektywnie analizuje rozwój sytuacji w zakresie praworządności we wszystkich państwach członkowskich na równych zasadach. W porównaniu z pierwszym wydaniem sprawozdania na temat praworządności przyjętym w 2020 r. państwa członkowskie i UE jako całość są znacznie lepiej przygotowane do wykrywania pojawiających się wyzwań, zapobiegania im i radzenia sobie z nimi. Przyczynia się to do odporności naszych europejskich demokracji i do wzajemnego zaufania do UE. Przyczynia się również do dobrego funkcjonowania jednolitego rynku i przynosi korzyści otoczeniu biznesowemu, które sprzyja konkurencyjności i zrównoważonemu wzrostowi gospodarczemu.
Od czasu pierwszej publikacji w 2020 r. sprawozdanie stało się prawdziwą siłą napędową pozytywnych reform: dwie trzecie (68 proc.) zaleceń wydanych w 2023 r. zostało w pełni lub częściowo zrealizowanych. W niektórych państwach członkowskich utrzymują się jednak systematyczne obawy, a sytuacja uległa dalszemu pogorszeniu. Obawy te zostały uwzględnione w zaleceniach zawartych w tegorocznym sprawozdaniu. W przedmiotowym sprawozdaniu nie ma zaleceń dla krajów objętych procesem rozszerzenia, ponieważ zalecenia dla tych krajów są wydawane wyłącznie w kontekście corocznego pakietu rozszerzeniowego.
Tegoroczne sprawozdanie po raz pierwszy zawiera cztery rozdziały poświęcone wydarzeniom w Albanii, Czarnogórze, Macedonii Północnej i Serbii. Uwzględnienie tych krajów objętych procesem rozszerzenia w sprawozdaniu na temat praworządności, które są najbardziej zaawansowane w tym procesie, wesprze ich wysiłki reformatorskie, pomoże władzom w osiągnięciu dalszych postępów w procesie akcesyjnym i przygotowaniu się do kontynuowania prac nad praworządnością jako przyszłe państwo członkowskie.
Jak wynika z opublikowanego 24 lipca 2024 roku specjalnego badania Eurobarometru, ponad 7 na 10 obywateli UE zgadza się, że UE odgrywa ważną rolę w utrzymaniu praworządności w ich kraju. Blisko 9 na 10 obywateli UE uważa, że ważne jest, aby wszystkie państwa członkowskie UE szanowały podstawowe wartości UE, a opinia ta utrzymuje się niezmiennie od 2019 r. Ponadto w wielu krajach znacznie poprawiło się poczucie, że są Państwo Świadomi Podstawowych Wartości UE: ogółem 51 % obywateli UE czuje się dobrze poinformowanych o podstawowych wartościach UE i praworządności, w porównaniu z 43 % w 2019 r.
Sprawozdanie z 2024 r., jak co roku, zawiera komunikat analizujący sytuację w UE jako całości oraz 27 rozdziałów poświęconych poszczególnym zmianom w każdym państwie członkowskim. Sprawozdanie zawiera również ocenę ubiegłorocznych zaleceń i na tej podstawie ponownie zawiera konkretne zalecenia skierowane do wszystkich państw członkowskich.
Sprawozdanie obejmuje cztery filary: krajowe systemy wymiaru sprawiedliwości, ramy antykorupcyjne, wolność i pluralizm mediów, a także inne instytucjonalne mechanizmy kontroli i równowagi.
Najważniejsze wnioski i zalecenia
W ciągu ostatniego roku reformy wymiaru sprawiedliwości nadal zajmowały ważne miejsce w programie politycznym, a wiele państw członkowskich podjęło działania następcze w związku z zaleceniami z 2023 r. i wdrożyło reformy uzgodnione w kontekście Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF). Kilka państw członkowskich zainicjowało lub poczyniło dalsze postępy w zakresie ważnych reform mających na celu wzmocnienie niezależności sądów. Podjęli one działania legislacyjne mające na celu wzmocnienie niezależności i skuteczności rad sądownictwa, usprawnienie procedur powoływania sędziów, w tym w odniesieniu do ich najwyższych sądów, lub wzmocnienie autonomii prokuratury. Jednocześnie utrzymują się pewne problemy systemowe dotyczące niezawisłości sędziowskiej i zaobserwowano konkretne przypadki pogorszenia się. Państwa członkowskie wprowadziły również środki mające na celu poprawę skuteczności i jakości wymiaru sprawiedliwości, a także ułatwienie dostępu do wymiaru sprawiedliwości. W kilku państwach członkowskich wynagrodzenia sędziów i prokuratorów stanowią jednak problem i doprowadziły do wyzwań związanych z rekrutacją wykwalifikowanego personelu sądowego.
W związku z tym w tegorocznym sprawozdaniu zaleca się państwom członkowskim, aby zajęły się takimi wyzwaniami, jak potrzeba zapewnienia gwarancji w procedurach powoływania sędziów zarówno w sądach niższej instancji, jak i na stanowiska wysokiego szczebla, autonomia prokuratury lub potrzeba zapewnienia odpowiednich zasobów dla sądownictwa, w tym w zakresie wynagrodzeń.
W krajach objętych procesem rozszerzenia podjęto ważne reformy, w tym na szczeblu konstytucyjnym, w celu wzmocnienia niezawisłości sądownictwa i jakości systemów wymiaru sprawiedliwości. Konieczne są jednak dalsze prace, zwłaszcza w obszarach związanych z funkcjonowaniem samorządowych organów sądownictwa oraz z powoływaniem sędziów.
Korupcja nadal stanowi poważny problem dla obywateli i przedsiębiorstw w UE, zgodnie z wynikami specjalnego i wstępnego badania Eurobarometru z 2024 r. na temat postaw obywateli i przedsiębiorstw wobec korupcji w UE.
Wyniki specjalnego badania Eurobarometru pokazują, że Europejczycy są nadal zaniepokojeni wysiłkami rządów krajowych na rzecz walki z korupcją: 65 proc. obywateli uważa, że sprawy dotyczące korupcji na wysokim szczeblu nie są prowadzone w wystarczającym stopniu, a tylko 30 proc. uważa, że wysiłki rządu na rzecz walki z korupcją są skuteczne. Podobnie 51 proc. przedsiębiorstw z siedzibą w UE uważa, że osoby lub przedsiębiorstwa dopuszczające się praktyk korupcyjnych są łapane przez władze lub zgłaszane do nich. Około trzech czwartych tych przedsiębiorstw uważa, że zbyt ścisłe powiązania biznesu z polityką prowadzą do korupcji (79 proc.), a faworyzowanie i korupcja osłabiają konkurencję biznesową (74 proc.). W całej UE średnio 68 proc. obywateli i 64 proc. przedsiębiorstw z siedzibą w UE uważa, że korupcja jest powszechna w ich państwach członkowskich.
Od zeszłego roku państwa członkowskie poprawiły swój krajobraz instytucjonalny, aby skuteczniej zwalczać korupcję, w tym poprzez zwiększenie zasobów na zdolności organów ścigania, prokuratury i sądownictwa. Jednocześnie konieczne są dalsze działania w celu wzmocnienia ram prewencyjnych, takich jak ramy regulujące lobbing i konflikty interesów oraz zasady dotyczące oświadczeń majątkowych, a także w celu zapewnienia skutecznego prowadzenia dochodzeń w sprawach korupcyjnych i ich ścigania. Znajduje to odzwierciedlenie w tegorocznych zaleceniach.
W krajach objętych procesem rozszerzenia wzmocniono rozwiązania prawne i instytucjonalne, choć konieczne jest dalsze usprawnienie dochodzeń w sprawach korupcyjnych i ich ścigania.
Od czasu ostatniego sprawozdania na temat praworządności kilka państw członkowskich poczyniło konkretne kroki w celu poprawy bezpieczeństwa dziennikarzy i środowiska pracy, również w świetle inicjatyw Komisji, takich jak europejski akt o wolności mediów (EMFA), który już obowiązuje i jest w pełni stosowany od sierpnia 2025 r., dyrektywa i zalecenie w sprawie przeciwdziałania SLAPP oraz zalecenie w sprawie bezpieczeństwa dziennikarzy.
Ponadto zadania i kompetencje kilku krajowych organów regulacyjnych ds. mediów zostały rozszerzone i rozszerzone, również w związku z wejściem w życie unijnego aktu prawnego o usługach cyfrowych, a także ustanowieniem lub rozszerzeniem internetowych rejestrów własności.
W kilku państwach członkowskich utrzymują się jednak obawy co do niezależnego zarządzania lub stabilności finansowej nadawców medialnych świadczących usługę publiczną, przejrzystości własności mediów, prawa dostępu do dokumentów publicznych oraz przejrzystego i sprawiedliwego przydzielania reklam państwowych. Komisja po raz kolejny wydała szereg zaleceń dotyczących wszystkich tych obszarów, w tym również bezpieczeństwa dziennikarzy.
W krajach objętych procesem rozszerzenia istnieją wyzwania, zwłaszcza w zakresie przejrzystości własności mediów, niezależności organów regulacyjnych lub mediów świadczących usługi publiczne oraz bezpieczeństwa dziennikarzy, chociaż w niektórych z nich przeprowadzono również reformy mające na celu rozwiązanie niektórych z tych problemów.
Państwa członkowskie w dalszym ciągu poprawiają jakość swoich procesów legislacyjnych i angażują w nie zainteresowane strony – tendencję tę odnotowano również w poprzednich sprawozdaniach na temat praworządności. Niektóre państwa członkowskie wzmocniły status i zasoby krajowych instytucji praw człowieka, rzeczników praw obywatelskich i innych niezależnych organów. W kilku państwach członkowskich kontynuowano również inicjatywy mające na celu wzmocnienie ram i finansowania społeczeństwa obywatelskiego.
W kilku państwach członkowskich nadal jednak istnieją wyzwania, takie jak nadmierne stosowanie procedur przyspieszonych lub ogólna jakość stanowienia prawa, a także konsultacje z zainteresowanymi stronami. Społeczeństwo obywatelskie i obrońcy praw człowieka coraz częściej borykają się z wyzwaniami, ograniczeniami prawnymi i atakami, w tym z systemowymi ograniczeniami ich działalności w niektórych państwach członkowskich. Jest to niepokojąca tendencja, którą zauważono już w poprzednim sprawozdaniu.
Aby zaradzić zidentyfikowanym problemom, Komisja wydała zalecenia związane z funkcjonowaniem procesu legislacyjnego, ustanowieniem i funkcjonowaniem niezależnych organów oraz otoczeniem sprzyjającym społeczeństwu obywatelskiemu.
W krajach objętych procesem rozszerzenia nadal istnieją wyzwania związane z systematycznym podejmowaniem działań następczych w związku z zaleceniami instytucji Rzecznika Praw Obywatelskich i innych niezależnych organów. Obserwuje się również wyzwania związane z jakością stanowienia prawa i konsultacji z zainteresowanymi stronami.
Następne kroki
Komisja zwraca się obecnie do Parlamentu Europejskiego i Rady o kontynuowanie debat ogólnych i debat dotyczących poszczególnych krajów w oparciu o to sprawozdanie, a także o wykorzystanie zaleceń w celu dalszego zbadania, w jaki sposób można poczynić konkretne postępy. Komisja wzywa również parlamenty narodowe, społeczeństwo obywatelskie oraz inne kluczowe zainteresowane strony i podmioty do kontynuowania krajowego dialogu na temat praworządności, a także na szczeblu europejskim, przy zwiększonym zaangażowaniu obywateli. Ponadto Komisja zwraca się do państw członkowskich o skuteczne wykorzystanie możliwości i wyzwań wskazanych w sprawozdaniu, ponieważ jest gotowa pomóc im w ich wysiłkach na rzecz dalszego wdrażania zaleceń.
Jak zapowiedziała przewodnicząca Ursula von der Leyen w wytycznych politycznych na lata 2024–2029, Komisja będzie nadal usprawniać monitorowanie i sprawozdawczość oraz wzmacniać mechanizmy kontroli i równowagi, w szczególności poprzez śledzenie realizacji zaleceń. Aby zagwarantować, że sprawozdanie uwzględni wszystkie kwestie w całej Europie, zostanie do niego dodany wymiar dotyczący jednolitego rynku. Będzie to dotyczyło kwestii praworządności, które mają wpływ na przedsiębiorstwa, zwłaszcza małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP), prowadzące działalność transgraniczną.
W odniesieniu do krajów objętych procesem rozszerzenia Komisja będzie nadal podejmować działania następcze w związku ze stwierdzonymi kwestiami, w tym w swoich kolejnych rocznych sprawozdaniach dotyczących rozszerzenia. Kolejne kraje objęte procesem rozszerzenia zostaną uwzględnione w sprawozdaniu na temat praworządności, gdy tylko będą na to gotowe.
Tło
Praworządność ma zasadnicze znaczenie dla każdego obywatela i przedsiębiorstwa w UE, ponieważ stanowi warunek wstępny poszanowania innych wartości. Gwarantuje ona przestrzeganie praw podstawowych zgodnie z zestawem podstawowych wartości demokratycznych, zapewnia stosowanie prawa UE i wspiera otoczenie biznesowe sprzyjające inwestycjom. Jest to integralna część samej tożsamości Unii Europejskiej.
Coroczne sprawozdanie na temat praworządności jest wynikiem ścisłego dialogu z organami krajowymi i zainteresowanymi stronami i obejmuje wszystkie państwa członkowskie i cztery kraje objęte procesem rozszerzenia w oparciu o tę samą obiektywną i przejrzystą metodykę, a jednocześnie analizuje ten sam zestaw kwestii w każdym kraju. Ocena jakościowa przeprowadzona przez Komisję koncentruje się na istotnych zmianach, jakie zaszły od czasu przyjęcia czwartego rocznego sprawozdania na temat praworządności w lipcu 2023 r., przy czym ocena ta pozostaje proporcjonalna do rozwoju sytuacji.
Sprawozdanie to wpisuje się w centralny element rocznego cyklu na rzecz praworządności. Ten roczny cykl ma charakter prewencyjny – służy promowaniu praworządności i ma na celu zapobieganie pojawianiu się lub pogłębianiu problemów. Jest on odrębny od pozostałych elementów unijnego zestawu narzędzi na rzecz praworządności i uzupełnia mechanizmy oparte na Traktatach, które umożliwiają UE reagowanie na poważniejsze problemy związane z praworządnością w państwach członkowskich, ale ich nie zastępuje. Narzędzia te obejmują postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego oraz procedurę ochrony wartości założycielskich Unii na mocy art. 7 Traktatu o Unii Europejskiej.
Piąta edycja sprawozdania zawiera konkretne zalecenia dla wszystkich państw członkowskich, a praktyka ta została wprowadzona w 2022 r. Analiza zawiera również ocenę jakościową postępów poczynionych przez państwa członkowskie w realizacji zaleceń z 2023 r., z uwzględnieniem ogólnego kontekstu w państwach członkowskich. W zależności od postępów poczynionych w odniesieniu do poszczególnych podczęści każdego zalecenia Komisja zakończyła swoją ocenę w każdym przypadku, stosując następujące kategorie w celu śledzenia zmian: brak postępów, pewne postępy, znaczne postępy i pełne wdrożenie.
Tegoroczne zalecenia zostały przygotowane w oparciu o ocenę dokonaną w rozdziałach dotyczących poszczególnych krajów oraz dialog z państwami członkowskimi, a także przy pełnym poszanowaniu zasady równego traktowania. Wydając zalecenia, Komisja zwróciła szczególną uwagę na to, aby były one skoncentrowane i zakotwiczone w normach europejskich, a także uwzględniła krajowe systemy prawne. Ponadto zapewniona jest spójność i synergia z innymi procesami, takimi jak europejski semestr, mechanizm warunkowości budżetowej oraz Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności. W przyszłych edycjach sprawozdania na temat praworządności nadal będzie analizowane działania następcze podjęte w związku z tegorocznymi zaleceniami. Zalecenia należy odczytywać łącznie z ocenami zawartymi w rozdziałach dotyczących poszczególnych krajów, w których przeanalizowano konkretne problemy i które mają stanowić wskazówkę dla państw członkowskich w podejmowaniu środków w celu ich rozwiązania.
Od 2020 r. w ramach kilku nowych inicjatyw UE podniesiono wspólne standardy w obszarach mających bezpośrednie znaczenie dla praworządności, opierając się na wynikach monitorowania w kontekście niniejszego sprawozdania. Obejmuje to europejski akt o wolności mediów i pakiet antykorupcyjny, w tym wnioski dotyczące nowych przepisów mających na celu zwalczanie korupcji w UE i wzmocnienie unijnego systemu sankcji za korupcję w zewnętrznym wymiarze UE.
Zgodnie z zapowiedzią zawartą w orędziu o stanie Unii z 2023 r. włączenie niektórych krajów objętych procesem rozszerzenia do sprawozdania na temat praworządności z 2024 r., wraz z państwami członkowskimi, wesprze wysiłki reformatorskie tych krajów mające na celu osiągnięcie nieodwracalnych postępów w zakresie demokracji i praworządności przed przystąpieniem oraz zagwarantowanie trwałych wysokich standardów po przystąpieniu. Albania, Czarnogóra, Macedonia Północna i Serbia uczestniczą obecnie w sprawozdaniu na temat praworządności, odzwierciedlającym postępy poczynione w ich odpowiednich procesach akcesyjnych, koncentrując się na postępach w zakresie praworządności. Podejście to zostanie w przyszłości rozszerzone na inne kraje objęte procesem rozszerzenia, w zależności od ich postępów.
oprac, e-mk,ppr.pl na podst źródło; ec.europa.eu
.png)
Zaloguj przez Facebook
