Klasyczny pomór świń

Klasyczny pomór świń (Pestis clasica suumto) choroba zaraźliwa, cechująca się wybroczynowością. Wprowadzenie do nazwy choroby określenia klasyczny akcentuje i jej odrębność od afrykańskiego pomoru świń.

Występowanie. Choroba występuje w całym świecie. Chorują świnie domowe i dziki, w każdym wieku. Niewrażliwe są tylko prosięta, ssące maciory uodpornione. Polska jest obecnie wolna od tej choroby.

Etiologia. Wirus oporny na działanie czynników środowiskowych, jedynie gnicie powoduje szybko jego ginięcie (2-3 dni). We krwi zachowuje zjadliwość do 3-4 miesięcy. W temperaturze chłodni żyje około 2-3 lata, a w temperaturze 60°C ginie po 10 minutach. W mięsie wędzonym i solonym przeżywalność wirusa jest również długa. Wytrzymały jest także na działanie promieni słonecznych - nie zabijają go w ciągu 9 godzin. Jednym z najskuteczniejszych środków dezynfekcyjnych jest ług sodowy, ale jego 2°/o roztwór niszczy wirusa dopiero po l godzinie. Inne środki chemiczne są jeszcze mniej skuteczne. W terenie spotyka się szczepy wirusa różniące się immunogennością i zjadliwością. Wirus nie ma zdolności hemaglutynacji. Namnaża się w hodowli tkanek i komórek świń - bez efektu cytopatycznego, co utrudnia wirusologiczną diagnostykę pomoru świń.

Źródła zakażenia i patogeneza. Głównym źródłem zakażenia są chore świnie, które już w okresie inkubacji wydalają wirus. Częstym źródłem zakażenia są świnie, które przechorowały, gdyż stają się nosicielami wirusa. Wirus wydalany jest przede wszystkim z kałem i moczem. Szczególna rola w stacjonarnym występowaniu choroby przypada dzikom (w okolicach leśnych). Szerzenie się, zarazka ma miejsce nie tylko z czynnych ognisk choroby, ale również przez rozwlekanie wirusa podczas transportu świń, mięsa, odpadów poubojowych itp. Do zakażeń i szerzenia się choroby dochodzi często wskutek niekontrolowanych ubojów świń i pokątnego handlu mięsem. Do zakażeń dochodzi najczęściej przez zakażoną paszę lub wodę i wówczas wirus usadawia się przede wszystkim w migdałkach, a następnie dostaje się z nich do krwi. Do zakażeń dojść może również drogą aerogenną, przez spojówki oraz uszkodzoną skórę. Wirus z miejsca wniknięcia dostaje się z krwią i chłonką (wirusemia pierwsza) do komórek śródbłonka naczyń, węzłów chłonnych, śledziony, szpiku i innych narządów. W tych narządach wirus namnaża się i ponownie dostaje się .do krwi (wirusemia druga), co manifestuje się typowymi objawami chorobowymi. Usadowienie się wirusa w narządach prowadzi do uszkodzeń przede wszystkim śródbłonka naczyń, co z kolei ułatwia powstawanie wybroczyn, a nawet wylewów krwawych oraz martwicy tkanki limfatycznej. Wirus działa także na układ krwiotwórczy, czego wyrazem są zmiany w składzie krwi. Uszkodzenia dotyczyć mogą także ośrodkowego układu nerwowego (objawy nerwowe). Rozwój choroby uzależniony jest również od stanu odporności zwierząt. Dlatego też obecnie wskutek masowych szczepień przeciwko tej chorobie dość często zdarzają się przypadki poronnego lub latentnego przebiegu pomoru. Świnie takie są jednak bardzo niebezpieczne, gdyż stanowią często nierozpoznane źródło zakażenia.

Objawy. Okres inkubacji wynosi 5-20 dni i zależy w znacznym stopniu od zjadliwości i ilości wirusa, jak również od stopnia odporności zwierzęcia. W przebiegu choroby, która rozpoczyna się gorączką (temperatura ciała zwykle wynosi 41,5°C, a wyjątkowo przekracza 42°C, wyróżnia się przebieg nadostry, ostry i przewlekły.

Przebieg nadostry charakteryzuje się nagłym zachorowaniom i szybko postępującym ciężkim stanem zwierzęcia. Chwiejność chodu, niedowłady i szybkie porażenie nóg. Na skórze pojawiają się zaczerwienienia, które szybko sinieją. Wskutek porażenia akcji serca i ośrodkowego układu nerwowego dochodzi po 1-2 dniach choroby do śmierci.

Przebieg ostry. Objawy narastają wolniej. Temperatura ciała ma charakter skokowy. Na skórze pojawiają się ograniczone przekrwienia i liczne różnej wielkości wybroczyny. Błona śluzowa spojówek przekrwiona, obrzękła i usiana wybroczynami. Obrzęk powiek. Wymioty, zatwardzenie, a następnie biegunka. Kał jest cuchnący, zielonkawy, często z domieszką krwi. Z nosa wydobywa się śluzowo - ropny wypływ, niekiedy krew. Silna duszność i kaszel. Ronienia. Często występuje dyskoordynacja ruchów, niedowłady i porażenia. Rzadziej stwierdza się podniecenie i drgawki, a także skurcze toniczno - kloniczne, które wystąpić mogą w okresie preagonalnym. Choroba trwa od 5 do 20 dni.

Przebieg przewlekły trwa kilka tygodni, zwykle jako zejście przebiegu ostrego. Objawy chorobowe nasilają się okresowo i są słabiej wyrażone. W miarę trwania choroby dochodzi do wychudzenia, niedokrwistości i zahamowania wzrostu. Na bladej skórze widoczny jest strupowaty wyprysk.
W hodowlach, w których występuje odporność nabyta wskutek szczepień lub zakażeń naturalnych wirusem o mniejszej zjadliwości, choroba przebiega nietypowo. Nie występuje wyraźnie tak typowa dla pomoru wy broczy nowość, jak również brak jest podwyższonej temperatury i jej okresowości. Proces chorobowy może być wikłany, zwłaszcza w przebiegu przewlekłym, wtórnymi zakażeniami bakteryjnymi. Przy wysokiej zjadliwości wirusa, ginie 80-100% pogłowia, przy czym największe straty występują wśród prosiąt i warchlaków. Przy małej zjadliwości wirusa, śmiertelność dochodzi do 30-40%. U świń uodpornionych mogą wystąpić zachorowania przebiegające poronnie z niską śmiertelnością, ale maciory rodzą prosięta słabe, które giną w ciągu kilku dni.

Zmiany anatomopatologiczne. W przebiegu nadostrym w zasadzie brak jest zmian, lub też w błonach śluzowych i pod błonami surowiczymi w węzłach chłonnych, w warstwie korowej nerek występują wybroczyny. Nieżyt błony śluzowej. żołądka i jelit grubych. W przebiegu ostrym wybroczyny, a nawet wylewy krwawe występują w wielu narządach. Najczęściej spotyka się je pod torebką nerek, w pęcherzu moczowym, nagłośni, jelicie grubym, trzustce i płucach. W skórze górnych części ciała liczne wybroczyny lub zlewające się wynaczynienia. Wylewy krwawe często znajdują się w pęcherzu moczowym, a zawały krwawe w śledzionie. Przy dłużej trwającej chorobie w skórze mogą, występować drobne ogniska martwicowe oraz martwica uszu, ogona. Węzły chłonne powiększone, wykazują na przekroju marmurkowatość. W migdałkach drobne ogniska martwicowe. W błonie śluzowej żołądka i jelita cienkiego występuje zapalenie nieżytowe lub dyfteroidalno – krwotoczne z ogniskami martwicy. Podobne zmiany występują w jelicie grubym, w którym poza tym dochodzi do powstania charakterystycznych butonów. Przebieg przewlekły prowadzi do silnego wyniszczenia. Na skórze pojawia się, strupowaty wyprysk. W płucach rozlegle zmiany zapalne. W przewodzie pokarmowym, a zwłaszcza w jelicie grubym, zgrubienie błony śluzowej oraz butony i płaskie owrzodzenia. Obecnie obraz sekcyjny w pomorze świń jest często nietypowy i dopiero wykonanie kilku sekcji w ognisku choroby, umożliwia postawienie rozpoznania.

Rozpoznawanie. Postawienie rozpoznania powinno opierać się na całokształcie wykonanych badań. Duże znaczenie ma właściwie prowadzony wywiad epizootiologiczny dotyczący nie tylko samego gospodarstwa, w którym choroba występuje, ale również szeroko pojętego środowiska. Sposób i drogi szerzenia się choroby, dynamika i struktura zachorowań, objawy kliniczne oraz przebieg choroby i śmiertelność wnoszą wiele elementów rozpoznawczych. Należy zawsze, tak w badaniach przyżyciowych jak i pośmiertnych, objąć badaniem dużą liczbę zwierząt, gdyż nie u wszystkich występują charakterystyczne objawy i zmiany. Badania bakteriologiczne zwykle nie wykazują obecności bakterii chorobotwórczych. Jednakże niekiedy izoluje się z padłych zwierząt salmonele, pasterele i inne drobnoustroje. Wyniki te należy uważać za zakażenia wtórne.

Rozpoznanie różnicowe. W rozpoznaniu różnicowym należy uwzględnić wiele jednostek chorobowych o przebiegu posocznicowym, nadostrym i ostrym, jak również choroby o charakterze przewlekłym i manifestujące się objawami nerwowymi. Dlatego też diagnoza różnicowa pomoru świń jest stosunkowo trudna. Przede wszystkim należy uwzględnić afrykański pomór świń (w Polsce nie występuje), pasterelozę, różycę, salmonelozę (wynik badania bakteriologicznego), dyzenterię (charakterystyczny przebieg), chorobę Aujeszkyego (próba biologiczna na króliku, badania wirusologiczne), listeriozę (badania bakteriologiczne i histopatologiczne mózgu), chorobę cieszyńską (stacjonarność występowania, badania histopatologiczne). Należy uwzględnić również zatrucia pokarmowe.

Leczenie. Świń chorych na pomór nie leczy się, nie tylko z powodu braku skuteczności, ale przede wszystkim ze względu na możliwość szerzenia się zarazy.

Zapobieganie i zwalczanie. Postępowanie lekarsko – weterynaryjne określają z urzędu przepisy administracyjne, które maja na celu takie postępowanie, by nie dopuścić do dalszego szerzenia się choroby z wykrytego ogniska. Dlatego też świnie chore i podejrzane o zakażenie się poddawane są ubojowi. Przeprowadza się sprawdzanie terenu, aby wykryć nieujawnione ogniska choroby. Szczególną uwagę należy zwracać na zdrowotność świń nowo wprowadzanych do hodowli, kontakty pośrednie z targowiskami, rzeźniami, bazami zbiorczymi zwierząt, zakładami utylizacyjnymi, zakładami zbiorowego żywienia itp.

Oprac. na podstawie: "Zarys chorób zakaźnych zwierząt", Wachnik Zenon, wyd.1 PWN 1983