Produkcja i spożycie mięsa w Polsce i UE w latach 1990–2003

Produkcja zwierzęca jest – z ekonomicznego punktu widzenia – najważniejszym działem produkcji rolniczej. W Polsce ze sprzedaży zwierząt i produktów zwierzęcych pochodzi ponad połowa przychodów pieniężnych w gospodarstwach rolnych. Udział produkcji zwierzęcej w towarowej produkcji rolniczej w Polsce w 2003 roku wyniósł 60%, przy czym dla trzody chlewnej ukształtował on się na poziomie 21,5%, a dla bydła i cieląt – 4,6% (1).

W Unii Europejskiej udział ten w produkcji końcowej wynosi dla wieprzowiny ponad 12%, a dla wołowiny i cielęciny prawie 10%. Znaczenie produkcji mięsa wieprzowego w Polsce w kształtowaniu przychodów rolników jest znacznie większe niż w krajach Unii Europejskiej. Świadczą o tym różnice nie tylko w strukturze produkcji towarowej, ale także w strukturze konsumpcji w przeliczeniu na jednego mieszkańca. W 2003 roku konsumpcja wieprzowiny na jedną osobę wyniosła w Polsce 41,2 kg, a w Unii 43,0 kg, zaś wołowiny odpowiednio 5,5 i 19,8 kg oraz drobiu 20 i 22,8 kg/osobę (2).

Produkcja mięsa (wieprzowego, wołowego i drobiu) w UE i w Polsce w latach 1990–2003

Tendencje w produkcji mięsa kształtują się rozmaicie w zależności od jego rodzaju, okresu analizy i kraju. Dynamika produkcji mięsa w poszczególnych krajach UE jest bardzo zróżnicowana.

W latach 1990–2000 produkcja wieprzowiny w UE zwiększała się średnio rocznie o 2,8%, podczas gdy w Polsce o 1,1%, a w latach 2000-2003 odpowiednio 0,4% i 1,9%. Ogółem lata 1990-2003 charakteryzują się wzrostem produkcji wieprzowiny w UE średnio w roku o 380 tys. ton. Do największych producentów wieprzowiny w UE należały Niemcy, Hiszpania, Francja, Holandia, Włochy i Dania, a ich udział w produkcji tego mięsa w UE wynosił 80,1% (3).

Produkcja wołowiny w latach 1970–1980 zwiększała się dość szybko: w UE o 18,4%, a w Polsce o 38,1%. W latach 1980–1990 tempo wzrostu produkcji uległo spowolnieniu i wynosiło odpowiednio 5,1% i 3,2%. Ostatnią dekadę, tj. lata 1990–2000, charakteryzuje tendencja spadkowa zarówno w UE, jak i w Polsce. W UE produkcja wołowiny zmalała o ponad 6%, a w Polsce o prawie 56%. Lata 2001-2003 charakteryzują się ustabilizowaną produkcją tego mięsa: w UE 7,3 mln ton, a w Polsce 290 tys. ton. Ogółem jednak lata 1990-2003 cechują się spadkową tendencją w produkcji wołowiny w UE i w Polsce; w okresie tym produkcja tego mięsa zmniejszała się w UE średnio w roku o prawie 78 tys. ton, a w Polsce o 28 tys. ton. Średnioroczne tempo spadku w tych latach wynosiło w UE 0,9% a w Polsce 6,1%. Do głównych producentów mięsa wołowego w UE należą: Francja, Niemcy, Włochy, Wielka Brytania i Hiszpania, na które przypada prawie 73% unijnej produkcji wołowiny.

Zarówno w Polsce, jak i w UE szybko rozwija się produkcja mięsa drobiowego. W latach 1990–2003 w UE zwiększała się ona średnio w roku o 215 tys. ton (o 2,7%), a w Polsce o 42,3 tys. ton (o 8,4%). Tempo wzrostu produkcji mięsa drobiowego w Polsce w tych latach było 3,1-krotnie szybsze niż w UE.

Tendencje w produkcji poszczególnych rodzajów mięsa w latach 1990–2003 w Polsce i UE przedstawiono graficznie na wykresach 1 i 2.

Wykres 1. Produkcja poszczególnych rodzajów mięsa w UE w latach 1990–2003

Źródło: obliczenia na podstawie: FAOSTAT Database Results, Agrarmarkte in Zahlen ZMP 1999 i 2003.

Wykres 2. Produkcja poszczególnych rodzajów mięsa w Polsce w latach 1990–2003

Źródło: Rynek mięsa. Stan i perspektywy, nr 10-26 MRiRW, IERiGŻ, ARR.

Spożycie mięsa w Polsce i UE

Między Polską a UE występują znaczne różnice w poziomie i strukturze konsumpcji mięsa. Spożycie wieprzowiny w Polsce w latach 1990-2003 wahało się od 42,2 kg (1992 rok) do 35,4 kg (1997 rok) na osobę rocznie, a jego udział w spożyciu mięsa ogółem był największy i kształtował się w przedziale 55-62%. Nie odbiega to zbytnio od średniej w Unii, gdzie spożycie tego mięsa jest większe niż w Polsce o ok. 5–6%. W UE są jednak mniejsze niż w Polsce wahania w jego spożyciu. W latach 1990–2003 konsumpcja wieprzowiny w UE zwiększała się średnio rocznie prawie o 0,4 kg/osobę, natomiast w Polsce w tym okresie zmniejszała się o 0,07 kg/osobę.

W ostatnich latach, zarówno w Polsce, i jak w Unii, występuje tendencja spadkowa w spożyciu wołowiny. W Polsce zmniejszyło się ono z 16,4 kg na osobę w 1990 roku do 7,0 kg w roku 2000 i 5,8 kg/osobę w 2003 roku. Średnioroczny spadek spożycia wołowiny w Polsce wyniósł w tym okresie prawie 0,8 kg/osobę (w UE – 0,2 kg/osobę). W ostatnich latach, zarówno w Polsce, jak i w Unii, zmienia się struktura spożycia mięsa: maleje konsumpcja wołowiny, wzrasta zaś drobiu (ze względu na walory dietetyczne oraz cenę). Spożycie mięsa drobiowego w Polsce wzrosło z 7,6 kg/osobę w 1990 roku do 14,5 kg/osobę w roku 2000 i prawie 20 kg/osobę w 2003 roku (4). Oznacza to średnioroczny przyrost konsumpcji o 0,9 kg/osobę. Natomiast w UE spożycie drobiu zwiększyło się z 18,5 kg/osobę w 1990 roku do 22 kg/osobę w roku 2000 i prawie 23,0 kg/osobę w 2003 roku, tj. średnio rocznie o 0,38 kg/osobę.

Wykres 3. Spożycie poszczególnych rodzajów mięsa w UE w latach 1990–2003 (kg/osobę)

Źródło: jak do wykresu 1.

Wykres 4. Spożycie poszczególnych rodzajów mięsa w Polsce w latach 1990–2003 (kg/osobę)

Źródło: jak do wykresu 2.

Analiza rozwoju produkcji mięsa w krajach obecnej UE-25 wskazuje, że w najbliższych kilku latach możliwe jest kontynuowanie obecnych tendencji produkcyjnych. Może zwiększyć się produkcja wieprzowiny i drobiu, a utrzymać wołowiny (5). Uwzględniając także tendencje w konsumpcji, mogą powstawać nadwyżki produkcyjne mięsa na rynku wieprzowiny i drobiu. Względnie zrównoważony może być rynek mięsa wołowego. Będzie to miało wpływ na kształtowanie się cen rynkowych w najbliższych kilku latach.

Ceny skupu żywca

Ceny skupu wieprzowiny, zarówno w Polsce, jak i w Unii Europejskiej, charakteryzują się znaczną zmiennością, a kierunek tych zmian jest podobny. Wahania te spowodowane są różnymi czynnikami. Podstawowe znaczenie mają wahania cykliczne i sezonowe w produkcji i podaży trzody chlewnej. Wzrost podaży rynkowej przyczynia się do obniżania cen, a jej zmniejszanie do ich wzrostu. Zmiany podaży żywca i jego cen mają przeciwstawne kierunki. Wahania cen na rynku trzody chlewnej w Polsce i UE w latach 1996-2004 przedstawiono graficznie na wykresie 5.

Wykres 5. Miesięczne ceny referencyjne w Unii i ceny wieprzowiny w Polsce (w zł/kg wagi poubojowej)

Źródło: FAMMU, GUS, przeliczenia własne.

Z wykresu 5 wyraźnie widać wahania cen trzody chlewnej spowodowane cyklicznym rozwojem jej produkcji. Wahania te, zarówno w Polsce jak i UE, są podobne co do kierunku. Niewielkie różnice występują w ich poziomie. Pod koniec 1998 roku oraz roku 2002 w Polsce i w UE osiągnęły one prawie podobny poziom. Integracja Polski z UE powodować będzie szybsze wyrównywanie się poziomu cen tego mięsa między naszym krajem a innymi UE-25. Wynikać to będzie z likwidacji barier handlowych i swobodnego obrotu towarowego. W UE prawie jedna piąta produkcji mięsa wieprzowego objęta była obrotami między krajami członkowskimi. Obroty te sprzyjają wyrównywaniu się cen.

W drugiej połowie czerwca 2004 roku ceny referencyjne wieprzowiny w Polsce wynosiły 139,4 euro/100 kg, podczas gdy w Danii – 122,1 euro/100 kg (6). Takie różnice cenowe pozytywnie oddziaływać będą na przywóz mięsa do naszego kraju w 2004 roku. Można przypuszczać, że wyrównanie poziomu cen skupu w Polsce i UE będzie zjawiskiem trwałym i wynikać będzie z możliwości przepływu towarów między krajami, ich jakości i kosztów transportu. Obecnie w niektórych krajach UE ceny te są niższe niż w Polsce.

Większe różnice cenowe dotyczą mięsa wołowego (wykres 6).

Wykres 6. Ceny skupu żywca wołowego w UE i Polsce w latach 1996-2004 (w zł/kg wagi żywej)

Źródło: FAMMU, GUS, przeliczenia własne.

Polityka handlowa i interwencyjna UE powodowała, że utrzymywały się znaczne różnice w poziomie cen wołowiny między Polską a Unią. W UE obroty wewnętrzne mięsem wołowym między jej krajami członkowskimi są wysokie i wynoszą prawie jedną czwartą produkcji. Wejście naszego kraju do UE spowodowało swobodny przepływ towarów między krajami, a tym samym zwiększenie popytu na tani polski żywiec wołowy. W wyniku tego ceny wołowiny w Polsce szybko się zwiększają. W połowie czerwca 2004 roku ceny referencyjne wołowiny (młode bydło, klasa R3, waga poubojowa) wynosiły przeciętnie w UE 262,7 euro/100 kg, a w Polsce – 184 euro/100 kg; ale np. we Włoszech wynosiły one 296,3 euro/100 kg, w Niemczech - 254,5 euro/100 kg, Holandii - 237,3 euro/100 kg, Francji - 264 euro/100 kg.7 Takie różnice cen wołowiny między Polską a innymi krajami oznaczają, że istnieje jeszcze potencjał wzrostowy jej cen w naszym kraju przy obecnym kursie złotego do euro.

Z uwagi na niskie spożycie mięsa wołowego w Polsce i prawie czterokrotnie wyższe w pozostałych krajach UE, podstawowym czynnikiem determinującym jego ceny jest popyt na nie z innych krajów UE. Ceny te będą dążyć do wyrównania się na poziomie przeciętnym. Mogą nastąpić natomiast procesy różnicowania się cen w zależności od jakości mięsa i jego rodzaju. Na przykład ceny tusz z buhajków (do 2 lat) klasy A R3 kształtowały się w UE w 2002 roku na poziomie 267,5 euro/100 kg, a w 2003 roku – 270,2 euro/100 kg, natomiast ceny tusz z krów klasy D O3 wynosiły odpowiednio: 178 euro/100 kg i 184 euro/100 kg (8). Oznacza to, że różnice w cenach żywca w zależności od jego jakości sięgają ponad 30%.

Na rynku wołowiny znaczące spadki jej cen wystąpiły w okresach przypadków choroby BSE (np. pod koniec 2000 roku). Przeciętnie jednak ceny na żywiec wołowy kształtują się w granicach 125-140 euro/100 kg i nie wykazują tendencji zmian (wykres 7).

Różnorodne instrumenty i mechanizmy wsparcia rynku wołowiny (np. zakupy interwencyjne, pomoc przy prywatnym przechowywaniu, system taryf importowych, dopłaty do eksportu oraz wsparcie bezpośrednie w postaci premii dla producentów) powodują dużą stabilizację cen rynkowych na żywiec wołowy, wyrażonych w euro (wykres 7).

Wykres 7. Ceny żywca wołowego w UE w latach 1992-2004 (euro/100 kg)

Źródło: dane KE i obliczenia własne.

Handel zagraniczny wieprzowiną, wołowiną i drobiem

Obroty handlu zagranicznego mięsem zajmują znaczną pozycję w eksporcie i imporcie rolno-spożywczym. W ostatnich latach Polska była znaczącym eksporterem mięsa wieprzowego i wołowego. Rozwój produkcji drobiarskiej w Polsce przyczynił się do uzyskania dodatniego salda obrotów także mięsem drobiowym. Analiza handlu zagranicznego mięsem w UE wskazuje, że Polska osiąga dodatnie saldo handlu w tych rodzajach mięsa, w których UE ma duże nadwyżki rynkowe (wieprzowina, wołowina, drób). Oznacza to konkurencję w eksporcie nadwyżek rynkowych między Polską a krajami UE na rynkach krajów trzecich, a także konkurencję na rynku europejskim.

Tabela 1. Handel zagraniczny mięsem w Polsce i UE (tys. t)

Źródło: obliczenia na podstawie: dla UE – Agrarmarkte in Zahlen ZMP 1999, w latach 1994–1996, Agriculture in the European Union – Statistical and economic information. European Commission: 2003 dla lat 1998-2002, FAMMU/FAPA dla 2003. Dla Polski – Rynek mięsa. Stan i perspektywy, nr 10–26 oraz Rynek drobiu i jaj. Stan i perspektywy, nr 8–25. MRiRW, IERiGŻ, ARR.

W tej sytuacji, przy nasyconym rynku, powodzenie będą miały towary spełniające oczekiwania konsumentów krajowych lub odbiorców zagranicznych, a więc produkty o wysokiej jakości i zdrowotności. Wymogi te mogą spełniać towary, przy których produkcji i przetwórstwie spełniane są wysokie standardy higieniczne, sanitarne, a także ekologiczne. Takie są preferencje konsumentów, które określają wymagania względem współczesnego rolnictwa i przemysłu spożywczego. Rola tych czynników będzie w najbliższych latach rosła.

_____________________

(1) Rolnictwo w 2003 roku. GUS, Warszawa 2004.
(2) Rynek mięsa. Stan i perspektywy. Analizy rynkowe. IERiGŻ, ARR, MRiRW, nr 10-26.
(3) Agrarmarkte in Zahlen ZMP 1999 i 2003.
(4) Rynek mięsa. Stan i perspektywy. Analizy rynkowe. IERiGŻ, ARR, MRiRW, nr 10-26.
(5) Medium-Term Prospects for Agicultural Markets and Income In the European Union 2003-2010. European Commission. December 2003.
(6) Rynek mięsa wieprzowego. ZSIR, MRiRW, GIJHARS, nr 26/2004.
(7) Rynek mięsa, drobiu i miodu. FAMMU, FAPA, Warszawa 2004.
(8) Agriculture in the European Union – Statistical and economic information. European Commission: 2003.