Makro i mikroelementy – ważny aspekt w żywieniu bydła

Hodowcy przeżuwaczy, starając się prawidłowo żywić swoje zwierzęta, zwracają zazwyczaj uwagę na trzy składniki dawki żywieniowej: energię, białko oraz włókno. Wiedzą, że zarówno niedobór, jak i nadmiar tych elementów, może doprowadzić nie tylko do nieprawidłowego wzrostu i rozwoju młodych zwierząt, niskich przyrostów dobowych opasów, spadku wydajności mlecznej krów, ale również do wielu chorób metabolicznych i zaburzeń w rozrodzie.
W ocenie prawidłowego pokrycia potrzeb pokarmowych krów na te składniki dawki w znacznym stopniu pomocne są raporty wynikowe, z których, analizując poziomy tłuszczu, białka oraz mocznika w mleku, możemy określić, czy dana krowa otrzymuje za mało, za dużo, czy prawidłową ilość danego składnika. Jednak prawidłowo zbilansowana dawka żywieniowa powinna uwzględniać koniecznie jeszcze jeden element, którym jest właściwy poziom związków mineralno-witaminowych.
W zależności od ilości danego pierwiastka w organizmach żywych, związki mineralne możemy podzielić na trzy grupy:
makroelementy: wapń (Ca), fosfor (P), sód (Na), potas (K), chlor (Cl), siarka (S), magnez (Mg)
mikroelementy: żelazo (Fe), miedź (Cu), mangan (Mn), cynk (Zn), kobalt (Co), jod (J), molibden (Mo), selen (Se), fluor (F), chrom (Cr)
pierwiastki śladowe: nikiel (Ni), krzem (Si), bor (Bo), wanad (V), cyna (Sn), glin (Al), ołów (Pb), lit (Li)  

Dlaczego ten element diety jest tak istotny i powinien być koniecznie uwzględniony w dawce pokarmowej? Od prawidłowego pokrycia potrzeb zwierząt na makro i mikroelementy zależy (podobnie jak u ludzi) ich wiele funkcji życiowych. To właśnie te pierwiastki pełnią funkcję budulcową, wchodzą w skład hormonów, aktywizują enzymy, regulują ciśnienie osmotyczne i odczyn pH. W konsekwencji mają wpływ na:

• prawidłowy wzrost i rozwój młodych zwierząt
• prawidłowe wskaźniki rozrodu
• prawidłowy wzrost i rozwój płodu
• wysoki poziom odporności organizmu
• obniżenie poziomu komórek somatycznych w mleku
• mniejszą ilość stanów zapalnych wymion
• ograniczenie występowania stanów zapalnych stawów, racic i skóry
• wyższe pobranie pasz objętościowych
• mniejszą ilość zaburzeń przemiany materii
• wyższą wydajność mleczną
• dłuższy okres użytkowania krów

Pomimo znaczącej roli makro i mikroelementów w żywieniu zwierząt, ciągle popełnianych jest wiele błędów przy bilansowaniu potrzeb pokarmowych na te składniki dawki. W szczególności dotyczą one żywienia krów o wysokiej wydajności mlecznej. Do najczęściej spotykanych nieprawidłowości należą:
brak stosowania dodatków mineralnych w diecie zwierząt (niski poziom wiedzy hodowców dotyczący znaczenia związków mineralnych) lub ich niewłaściwe stosowanie (niedostosowanie do stanu fizjologicznego zwierząt, np. krowy zasuszone, krowy w laktacji)
trudność zbilansowania związana z wzajemnym oddziaływaniem pomiędzy poszczególnymi pierwiastkami (synergizm lub antagonizm)
znaczne różnice dotyczące zapotrzebowania zwierząt pomiędzy poszczególnymi systemami żywienia (INRA, NRC, DLG, CVB, AFRC, NKJ)

Dlatego też, mając świadomość trudności związanych z żywieniem mineralnym, należy pamiętać, że zarówno niedostateczna ilość makro i mikroelementów jak i ich nadmiar może spowodować poważne problemy w stadach.
Nie możemy również kategoryzować pierwiastków na bardziej lub mniej istotne w żywieniu zwierząt. Zgodnie z prawem Liebiga pierwiastek, który znajduje się w minimum wpływa ograniczająco na cały organizm. Wzrost i rozwój jest uzależniony od tego czynnika, którego w dawce żywieniowej jest najmniej. Dlatego tak ważne jest odpowiednie bilansowanie dawek.
Trudność właściwego pokrycia zapotrzebowania na składniki mineralne wynika z faktu, że w przypadku przeżuwaczy podstawowym źródłem pokarmu są pasze objętościowe. Zawartość poszczególnych pierwiastków, zarówno w paszach objętościowych, jak i treściwych wytwarzanych w gospodarstwach, podlega znacznym zmianom w zależności od składu mineralnego gleby, poziomu nawożenia, warunków pogodowych, czy terminu zbioru. Dlatego też ich poziom często nie odpowiada w pełni zapotrzebowaniu bydła, a w szczególności krów o wysokiej wydajności mlecznej (w 1 kg mleka krowa oddaje z własnego organizmu: 1180 mg Ca, 1140 mg K, 930 mg P, 500 mg Na, 130 mg Mg, 4,5 mg Zn, 0,6 mg Fe, 0,4 mg J i 0,3 mg Cu). W związku z tym bilansując dawkę żywieniową należy koniecznie, zgodnie z zaleceniami producenta, zastosować w żywieniu kompleksowe mieszanki mineralno-witaminowe, dostosowane do wieku i stanu fizjologicznego zwierząt (cielęta, jałówki, krowy zasuszone, stadium laktacji). Inaczej nie jesteśmy w stanie zabezpieczyć poziomu potrzeb zwierząt na składniki mineralne. Przykładem zapotrzebowania na makro i mikroelementy mogą być zalecenia norm NRC dla krów mlecznych.



Kompleksowe dodatki mineralno-witaminowe dają szansę zapewnienia pokrycia potrzeb pokarmowych zwierząt na makro i mikroelementy, ponieważ każdy z pierwiastków spełnia w organizmie inną funkcję życiową, wpływając na zdrowotność zwierząt, ich rozród oraz wyniki produkcyjne. Tabela 2 ilustruje najważniejsze funkcje poszczególnych składników oraz objawy ich niedoboru.