Od dwóch miesięcy, w wyniku wyraźnie zwiększonego popytu na ziarno (zwłaszcza paszowe) oraz pesymistycznych prognoz dotyczących tegorocznych zbiorów, odnotowywany jest wysoki poziom rynkowych cen zbóż. Według danych GUS, w maju br. przeciętna cena skupu pszenicy ukształtowała się na poziomie 514 zł/t i była o ponad 8% wyższa niż w poprzednim miesiącu i o około 10% wyższa niż w analogicznym okresie ub.r. Za żyto średnio w kraju płacono 419 zł/t, tj. o około 11% więcej niż w kwietniu br. W odniesieniu do cen sprzed roku ziarno to było droższe o 13%. Według danych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, w I połowie czerwca br. ceny skupu pszenicy konsumpcyjnej wykazywały lekką tendencję spadkową, a żyto nadal drożało. Na krajowych giełdach towarowych w maju br. średnia cena transakcyjna pszenicy konsumpcyjnej wyniosła 541 zł/t i była wyższa niż w poprzednim miesiącu o około 10%. W znacznie większym stopniu w tym okresie wzrosła cena żyta (o 33%), do poziomu 492 zł/t (jednak transakcje dotyczyły niewielkich ilości – zaledwie kilku tysięcy ton). W czerwcu br. (do 20.06), m.in. na skutek zwiększonej od końca kwietnia sprzedaży zbóż z zapasów ARR, wzrost giełdowych cen zbóż został zahamowany. W tym okresie za pszenicę konsumpcyjną pochodzącą ze źródeł krajowych uzyskiwano w transakcjach średnio 540 zł/t, a za żyto 488 zł/t. Natomiast żyto importowane sprzedawano po cenach niższych, tj. 430 zł/t. Na światowych giełdach ceny pszenicy w maju br. były względnie ustabilizowane (miesięczne wahania do 1%). Według notowań Reutera (na podstawie danych FAMMU/FAPA), średnia cena pszenicy amerykańskiej HRW Nr 2 w transakcjach rzeczywistych wynosiła 143 USD/t, a SRW Nr 2 – 129 USD/t. Podobny poziom cen tego ziarna notowano również na rynku europejskim. W Niemczech za pszenicę o bardzo wysokich parametrach jakościowych uzyskiwano średnio 143 USD/t, a we Francji za pszenicę miękką 124 USD/t. W I połowie czerwca br. odnotowano znaczący wzrost cen pszenicy niemieckiej, do poziomu 150 USD/t.
Czynniki wpływające na poziom cen
Zapasy początkowe
Zapasy zbóż na początku sezonu 2003/04 wyniosą prawdopodobnie około 2 mln t, co w porównaniu z poprzednim sezonem oznacza ich zmniejszenie o blisko 40%. Redukcja zapasów nastąpi zarówno w obrocie rynkowym, jak i w gospodarstwach rolnych.
Produkcja i podaż
Według wstępnego szacunku GUS (z 29 maja br.), łączna powierzchnia uprawy zbóż w 2003 roku jest zbliżona do ubiegłorocznej. Areał zbóż jarych jest o 4,7% większy niż w 2002 roku, przy czym więcej zasiano pszenicy, jęczmienia i mieszanek zbożowych, a mniej owsa i pszenżyta. Zmniejszeniu (o 3,2%) uległa natomiast powierzchnia uprawy zbóż ozimych, w tym pszenicy, jęczmienia, pszenżyta i mieszanek zbożowych. Większy niż przed rokiem jest jedynie areał uprawy żyta i kukurydzy. Wiosenna ocena stanu upraw przeprowadzona przez GUS w maju br. wskazuje, że stan zasiewów zbóż ozimych jest zdecydowanie gorszy niż w analogicznym okresie ubiegłego roku. Słabsze niż w 2002 roku są również zasiewy zbóż jarych. Uwzględniając powyższe, jak również przebieg warunków pogodowych w ostatnim okresie, można oczekiwać, że tegoroczna produkcja zbóż będzie znacząco niższa niż przed rokiem. Zakładając około 6-proc. spadek plonów, przewiduje się, że zbiory zbóż w 2003 roku mogą być o około 1,7 mln t niższe niż w roku ubiegłym i wyniosą około 25 mln t (w tym do 8,5 mln t pszenicy, tj. o blisko 1 mln t mniej). Przy utrzymującym się w dalszym ciągu niedoborze opadów spadek zbiorów może być jeszcze głębszy.
Zużycie krajowe
Zapotrzebowanie na zboże w sezonie 2003/04 może być o około 4% niższe niż w kończącym się roku gospodarczym 2002/03 i wyniesie około 26,9 mln t. W odróżnieniu od poprzednich dwóch sezonów należy oczekiwać spadkowych tendencji popytu na pasze zbożowe. Przewidywany spadek pogłowia trzody chlewnej, nawet przy wysokiej produkcji drobiu, spowoduje, że paszowe zużycie ziarna może zmniejszyć się o około 0,7 mln t, tj. do 16,9 mln t. Nie przewiduje się natomiast większych zmian w poziomie spożycia przetworów zbożowych, które w ekwiwalencie ziarna może wynieść około 5,8 mln t. Pokrycie potrzeb w tym zakresie będzie wymagało przemiału 4,3 mln t pszenicy, 1,2 mln t żyta i 0,3 mln t pozostałych zbóż.
Handel zagraniczny
W sezonie 2002/03 dotychczasowy import zbóż był znacząco (o około 25%) mniejszy niż w analogicznym okresie poprzedniego sezonu. Największy udział w przywozie miały produkty pochodne pszenicy i jęczmienia, które stanowiły około 45% importowanego zboża ogółem. Najbardziej zmalał przywóz ziarna pszenicy konsumpcyjnej (o 80%) i kukurydzy (o 36%). Według danych Głównego Inspektoratu Ochrony Roślin i Nasiennictwa, w okresie lipiec ub.r. – maj br. zaimportowano 635 tys. t zbóż i ich produktów pochodnych (w tym 70 tys. t pszenicy, 35 tys. t żyta, 110 tys. t jęczmienia i 73 tys. t kukurydzy). W bieżącym sezonie układ cen na rynku krajowym i zagranicznym promował natomiast eksport zbóż. Według danych GUS, w okresie lipiec ub.r. – marzec br. wywieziono z kraju 841 tys. t zbóż łącznie z produktami pierwotnego przetwórstwa (w ekwiwalencie ziarna), w tym 823 tys. t pszenicy. W roku gospodarczym 2003/04, z uwagi na przewidywane niższe zbiory, jak również mniejsze zapasy początkowe, dla pokrycia krajowego zapotrzebowania i utrzymania bezpiecznego stanu zapasów niezbędny będzie import zbóż w wysokości około 2 mln t (w tym do 1 mln t pszenicy). Możliwości importu będą uzależnione od wysokości cen zbóż na rynkach zagranicznych oraz od kursu złotówki w stosunku do euro i dolara. Według majowych ocen amerykańskiego Ministerstwa Rolnictwa (USDA), w 2003 roku światowe zbiory pszenicy wyniosą około 570 mln t i będą o 0,8% większe niż w poprzednim sezonie. Znaczący wzrost produkcji tego gatunku zbóż spodziewany jest u największych producentów (w Stanach Zjednoczonych, Australii i Kanadzie). Mniejsze niż przed rokiem mogą być natomiast zbiory pszenicy w Europie – w krajach Wspólnoty o 2,2%, w Rosji o 20% i na Ukrainie o 40%. Uwzględniając powyższe, amerykańscy eksperci prognozują, że w zbliżającym się sezonie ceny pszenicy w obrocie międzynarodowym powinny być niższe niż w kończącym się roku 2002/03, ale na rynku europejskim mogą być nieco wyższe.
Działania ARR
Mimo spodziewanego obniżenia tegorocznych zbiorów, w okresie żniw wystąpi spiętrzenie podaży i sezonowy spadek cen zbóż. W celu złagodzenia tej sytuacji, zgodnie z „Rocznym programem działań interwencyjnych ARR na 2003 rok” w okresie lipiec–październik Agencja zamierza objąć systemem skupu z dopłatami do cen skupu skierowanymi bezpośrednio do producenta 4 mln t pszenicy (łącznie z dopłatami w wysokości 120 zł/t do jej przechowywania u producentów) i 0,7 mln t żyta. Przedsiębiorcy realizujący skup zbóż w tym systemie będą zobowiązani do stosowania cen skupu nie niższych od interwencyjnych ustalonych na 2003 rok, tj. 440 zł/t (netto) pszenicy i 325 zł/t (netto) żyta, dla ziarna o określonych przez ARR parametrach jakościowych. Wysokość dopłat ARR do cen skupu, w zależności od miesiąca, w którym producent dokona sprzedaży zboża, będzie następująca:
lipiec/sierpień | wrzesień | październik | |
pszenica | 110 zł/t | 120 zł/t | 130 zł/t |
żyto | 75 zł/t | 80 zł/t | 85 zł/t |
Formą uzupełniającą interwencję na rynku zbóż będą zakupy realizowane w listopadzie i grudniu 2003 roku za środki ARR w łącznej ilości do 300 tys. t (w tym 270 tys. t pszenicy i 30 tys. t żyta). W zakupach tych stosowane będą ceny interwencyjne bez udzielania dopłat do cen skupu producentom. Łącznie działaniami interwencyjnymi po zbiorach 2003 roku może być objęte do 5 mln t zbóż. W II połowie sezonu 2003/04 stosowane będą dopłaty wyrównawcze dla przedsiębiorców uczestniczących w skupie interwencyjnym i producentów (przechowujących ziarno w domach składowych), którzy uzyskają ze sprzedaży pszenicy w okresie od 1 stycznia do 30 czerwca 2004 roku ceny niższe od sumy ceny interwencyjnej powiększonej o dopłatę wynikającą z terminu sprzedaży.
Prognoza cen skupu do grudnia 2003 roku
Uwzględniając aktualną i przewidywaną sytuację podażowo-popytową zespół ekspertów ocenił, że przeciętne ceny skupu zbóż w III i IV kwartale br. mogą ukształtować się na następującym poziomie (w zł/t):
wrzesień | grudzień | |
pszenica ogółem | 440–460 | 450–470 |
pszenica konsumpcyjna | 460–480 | 470–490 |
żyto | 330–350 | 350–370 |
dotyczy przewidywanych cen w transakcjach giełdowych