Systemy wsparcia sektora pszczelarskiego w Unii Europejskiej

Wspieranie sektora pszczelarstwa w Unii Europejskiej ma służyć poprawie jakości miodu oraz wzmocnieniu poszczególnych ogniw związanych z jego zbytem, a w długim okresie wpływać na stopniową i trwałą poprawę warunków w sektorze pszczelarskim.

Na obszarze UE funkcjonuje, w ramach Wspólnej Polityki Rolnej, jeden wspólny mechanizm wspierania produkcji i zbytu miodu. Jego podstawę prawną stanowią:

• Dyrektywa 2001/110/WE Rady UE z 20 grudnia 2001 roku w sprawie miodu, podająca jego definicję, charakterystykę jakościową poszczególnych jego rodzajów oraz niezbędne elementy opisowe zamieszczane na etykiecie opakowania;
• Rozporządzenie Rady (WE) nr 1221/97 z 25 czerwca 1997 roku (z późniejszymi zmianami) określające przepisy ogólne dotyczące stosowania środków na rzecz poprawy produkcji i zbytu miodu oraz rodzaje stosowanych przez państwa członkowskie UE środków wsparcia sektora pszczelarstwa podlegających dofinansowaniu z budżetu UE;
• Rozporządzenie Komisji (WE) nr 2300/97 z 20 listopada 1997 roku (z późniejszymi zmianami) w sprawie szczególnych przepisów wykonawczych do rozporządzenia Rady (WE) nr 1221/97 określającego przepisy ogólne dotyczące stosowania środków na rzecz poprawy produkcji i zbycia miodu (z późniejszymi zmianami);

System unijnego wsparcia sektora pszczelarskiego funkcjonuje od 1997 roku. Jego ustanowienie przez Radę UE podyktowane zostało:

• potrzebą pobudzania działalności gospodarczej, rozwoju obszarów wiejskich i utrzymywania równowagi ekologicznej;
• różnorodnością warunków produkcji i zbytu miodu w poszczególnych państwach UE;
• dużym rozdrobnieniem produkcji i handlu miodem;
• brakiem równowagi między podażą a popytem na miód na terenie Unii;
• rozprzestrzenianiem się warozy oraz chorób pochodnych utrudniających produkcję miodu;

Rozporządzenie Rady UE nr 1221/97 wprowadza współfinansowane ze środków Wspólnoty następujące środki wsparcia:

• pomoc techniczną dla członków stowarzyszeń pszczelarskich oraz zakładów produkcji umożliwiającą poprawę warunków produkcji i ekstrakcji miodu;
• zwalczanie warozy i chorób z nią związanych oraz poprawę warunków funkcjonowania pasiek (np. stosowanie odpowiednich konstrukcji uli oraz ich rozmieszczenia, odpowiednie dokarmianie pszczół zimą);
• racjonalizację przemieszczania rodzin pszczelich na pożytki (tereny, na których pszczoły zbierają nektar);
• pomoc dla laboratoriów przeprowadzających analizy fizyko-chemicznych właściwości miodu:
• współpracę ze specjalistycznymi instytucjami zajmującymi się wdrażaniem programów badań poprawy jakości miodu;

Każde państwo członkowskie, które chce skorzystać z pomocy finansowej w ramach dofinansowania wspomnianych działań z budżetu UE, jest zobligowane do wcześniejszego przeprowadzenia badań produkcji miodu oraz struktury jego zbytu. Rozporządzenie Rady UE nr 1221/97 oraz praktyki stosowane w poszczególnych państwach członkowskich Unii nie wykluczają możliwości stosowania przez poszczególne państwa mechanizmów wsparcia tego sektora finansowanych wyłącznie ze środków krajowych.

Narodowe programy wsparcia sektora pszczelarskiego w Unii Europejskiej.

Korzystanie z dofinansowania działań prowadzonych w sektorze pszczelarskim musi być poprzedzone przedstawieniem do 15 kwietnia każdego roku Komisji Europejskiej rocznego programu narodowego. Powinien on być przygotowany przy współpracy z organizacjami sektora pszczelarskiego oraz produkcji i zbytu miodu i, zgodnie z postanowieniami rozporządzenia Komisji nr 2300/97, powinien zawierać:

• określenie celów programu,
• przedstawienie aktualnej sytuacji w sektorze pszczelarskim,
• szczegółowy opis zastosowanych środków, a tam, gdzie jest to możliwe, podanie ich jednostkowych kosztów,
• określenie szacunkowych kosztów i planu finansowania poszczególnych środków na poziomie krajowym i regionalnym,
• określenie krajowych podstaw prawnych i administracyjnych umożliwiających realizację zaproponowanych środków,
• nazwy reprezentatywnych organizacji i spółdzielni pszczelarskich współpracujących przy opracowaniu programu,
• wykaz zadań przewidzianych do realizacji w ramach kontroli i oceny działań podjętych zgodnie z rocznym programem narodowym.

Do programu należy załączyć dokumenty określające procedury kontroli i nadzoru nad realizacją projektów w ramach rocznego programu narodowego oraz uaktualnienia danych opisujących sytuację w sektorze pszczelarskim.

Każde państwo członkowskie w swoim rocznym programie narodowym przekazuje Komisji Europejskiej informacje dotyczące:

• liczby uli i pszczelarzy (ogółem oraz pszczelarzy zawodowych - Zgodnie z Rozporządzeniem Komisji Europejskiej, za zawodowego pszczelarza uważa się posiadacza więcej niż 150 uli.),
• struktury sprzedaży miodu z uwzględnieniem wielkości produkcji i sprzedaży (bezpośrednio konsumentom, do handlu detalicznego, do pośredników zajmujących się konfekcjonowaniem, do przemysłu), wielkości importu (z wyszczególnieniem sprzedaży do pośredników zajmujących się konfekcjonowaniem oraz do przemysłu) oraz eksportu,
• ceny miodu krajowego na rynku,
• kosztów produkcji i konfekcjonowania miodu, z wyszczególnieniem kosztów stałych oraz zmiennych; jeśli to jest możliwe, koszty zmienne należy podać w rozbiciu na: koszty zwalczania warozy, koszty dokarmiania pszczół zimą, koszty opakowania (pojemników) oraz koszty sezonowego przemieszczania uli na inne tereny,
• jakości miodu.

Programy sporządzane są corocznie przez odpowiednie instytucje państw członkowskich. W pracach uczestniczą organizacje branżowe sektora pszczelarskiego (związki pszczelarskie, spółdzielnie pszczelarskie itp.). Komisja Europejska określa maksymalną kwotę wsparcia, jaka może być udzielona poszczególnym państwom członkowskim w ramach dofinansowania ich rocznych programów narodowych poprzez podzielenie łącznej kwoty wsparcia przeznaczonego z budżetu UE na działania w sektorze pszczelarstwa przez łączną liczbę uli na terenie Unii Europejskiej. Działania zaplanowane w rocznym programie krajowym nie mogą jednak przekroczyć wielkości środków wsparcia określonych w Rozporządzeniu nr 1221/97. Warunkiem uczestnictwa danego państwa członkowskiego w mechanizmie jest przeprowadzanie badań strukturalnych sektora pszczelarskiego. Są one podstawą do określenia wielkości udziału tego państwa w budżecie Wspólnoty przeznaczonym na dofinansowanie środków wsparcia w ramach mechanizmu (tabela 1).

Tabela 1. Dofinansowanie wydatków programów narodowych z EAGGF w latach 1998 - 2000 (w euro) Źródło: Raport Komisji Europejskiej dla Rady UE i Parlamentu Europejskiego dotyczący rozporządzenia Rady (WE) nr 1221/97.

Jeśli w danym roku nie wszystkie kraje członkowskie korzystają z pomocy UE dla sektora pszczelarskiego, istnieje możliwość proporcjonalnego przesunięcia pewnej części środków finansowych zarezerwowanych dla tych państw na inne kraje członkowskie.

Wykonanie projektów przewidzianych w rocznym programie narodowym.

Roczne programy narodowe realizowane są od 1 września roku, w którym został zatwierdzony program, do 31 sierpnia roku następnego. Beneficjentami większości projektów realizowanych w ramach tych programów są podmioty prowadzące niewielkie hodowle pszczół, wśród nich także osoby zajmujące się hodowlą amatorsko. Istnieje więc konieczność zapewnienia pośrednictwa pomiędzy jednostką administrującą mechanizmem a drobnymi przedsiębiorcami/ producentami miodu, będącymi beneficjentami programu. Funkcję tę pełnią tzw. wykonawcy programu (podmioty zgłaszające projekty w ramach rocznych programów narodowych).

Zanim roczne programy narodowe zostaną przesłane do Komisji Europejskiej, zatwierdza je odpowiednia instytucja państwa członkowskiego odpowiedzialna za administrowanie systemem wsparcia produkcji i zbytu miodu. Dokonuje ona płatności na rzecz wykonawców programu i nadzoruje realizację działań w nim zawartych. Nadzór ten obejmuje zarówno kontrole przeprowadzane u wykonawców programu, jak i kontrole wyrywkowe u jego beneficjentów. Płatności w ramach programu muszą zostać dokonane do 15 października w roku jego zakończenia. Istnieje możliwość przesunięcia środków w ramach jednego programu. Limity finansowe dla każdego środka wsparcia mogą zostać podwyższone lub obniżone maksymalnie o 10%, z zastrzeżeniem, że ogólny plafon dla rocznego programu nie zostanie przekroczony, a łączny wkład finansowy Wspólnoty do programu nie będzie większy niż 50%. O ewentualnych zmianach w realizowanym programie należy powiadomić Komisję Europejską składając projekt programu na następny rok.

Instytucja państwowa odpowiedzialna za administrowanie programem zobowiązana jest składać Komisji Europejskiej corocznie sprawozdanie dotyczące jego realizacji. Rozporządzenie nr 1221/97 nakłada natomiast na Komisję Europejską obowiązek sporządzania co trzy lata raportu skierowanego do Rady i Parlamentu Europejskiego w sprawie stosowania środków wsparcia produkcji i zbytu miodu w poszczególnych państwach członkowskich. Dotychczas sporządzony raport obejmuje lata gospodarcze 1997 - 2000.

Mechanizm wspierania produkcji i zbytu miodu w wybranych państwach UE

FRANCJA

Środkami wsparcia produkcji i zbytu miodu we Francji administruje jednostka interwencyjna ONIFLHOR (Office National Interprofessionnel des Fruits, des Legumes et de L’Horticulture). Roczny program narodowy ONIFLHOR sporządza przy udziale przedstawicieli organizacji branżowych. Jego sporządzenie po- Pszczelarstprzedzone jest podaniem do publicznej wiadomości warunków uczestnictwa w mechanizmie wsparcia produkcji i zbytu miodu, terminu składania projektów przez potencjalnych wykonawców projektów oraz kierunków wsparcia (zgodnie z wytycznymi Rozporządzenia 1221/97) preferowanych we Francji w ramach danego rocznego programu narodowego. Program sporządzany jest w oparciu o projekty nadesłane przez podmioty ubiegające się o status wykonawcy programu. Wykonawcami programu, w zależności od rodzaju wsparcia, mogą być związki pszczelarzy, okręgowe spółdzielnie pszczelarskie, ośrodki badawczo-naukowe oraz laboratoria dokonujące analizy składu miodu. Projekty oceniane są przez ekspertów. W ostatnich latach roczne programy narodowe w ramach pomocy technicznej dla członków stowarzyszeń pszczelarskich oraz zakładów produkcji miodu umożliwiającej poprawę warunków produkcji i ekstrakcji miodu przewidywały objęcie dofinansowaniem:

• wprowadzania nowych testów badających toksyczność preparatów stosowanych w leczeniu pszczół w ramach homologacji produktów,
• zarządzania przemieszczaniem rodzin pszczelich w ramach świadczenia usług zapylania upraw,
• kształcenia kadry dla weterynaryjnych służb pszczelarskich,
• badań roli pszczół w utrzymywaniu różnorodności biologicznej roślin i zagospodarowaniu przestrzeni wiejskich,
• badań alternatywnych metod zapobiegających skażeniu miodu.

W ramach wspierania zwalczania warozy i chorób z nią związanych oraz polepszania warunków funkcjonowania uli dofinansowywane były:

• badania nad alternatywnymi metodami walki z warozą,
• badania nad opracowaniem sposobu zastosowania kwasu szczawiowego do zwalczania pasożyta Varroa destructor,
• studia nad wpływem warozy i środków warroabójczych na system immunologiczny pszczoły,
• wpływ warozy i chorób jej towarzyszących na zdrowie i płodność matek pszczelich.

W zakresie współpracy ze specjalistycznymi instytucjami zajmującymi się wdrażaniem programów badań poprawy jakości miodu realizowane były badania nad:

• pozostałościami antybiotyków w miodzie (opracowanie metod testowych),
• wpływem metod gospodarki pasiecznej i środowiska na jakość miodu,
• ewentualnymi skażeniami i metodami ich zapobiegania.

NIEMCY

Administrowanie mechanizmem wspierania produkcji i zbytu miodu w Niemczech zostało powierzone odpowiednim instytucjom publicznym działającym w poszczególnych krajach związkowych (landach).

Zgodnie z rocznym programem narodowym przygotowanym przez Urząd ds. Rolnictwa, w roku 2003/04 dofinansowaniem objęto zakup niektórych urządzeń przez pszczelarzy zawodowych i początkujących. Mogą być one wykorzystywane przez 5 lat jedynie do hodowli pszczół i w tym okresie muszą znajdować się na terenie pasieki wnioskodawcy i być udostępniane na żądanie kontrolerów.

Pszczelarze zawodowi mogą otrzymać dofinansowanie do zakupu: przyczepki (bez łącznika sprzęgającego z ciągnikiem/samochodem), dźwigu do załadunku oraz wózków do przenoszenia i ustawiania palet (sztaplarki). Pszczelarze początkujący mogą otrzymać dofinansowanie w przypadku nabycia uli korpusowych. Wszyscy pszczelarze mogą składać wnioski o dofinansowanie zakupu: miodarek, pojemników do rozlewania, klarowania i przechowywania miodu, urządzeń do dekrystalizacji (upłynniania), do przepompowywania i standaryzacji miodu, do jego rozlewania, do wytapiania wosku (topiarka parowa, topiarka słoneczna i prasa do wytopu wosku) oraz pras do wytłaczania (produkcji) węzy.

Udział w rocznym programie narodowym wymaga złożenia przez pszczelarza wniosku o dofinansowanie działań wspierających. Wnioski składane są, za pośrednictwem krajowych związków pszczelarskich, w instytucji państwowej odpowiedniej dla danego regionu. Związki przekazują pszczelarzom informacje o możliwościach skorzystania z dofinansowania poszczególnych działań. Roczny program narodowy w Niemczech ustala maksymalną kwotę dofinansowania poszczególnych projektów działań. Programy obejmują również takie typy działań, które finansowane są w 100%. Dotyczy to m.in. projektów walki z warozą na terenie Nadrenii-Westfalii. Warunkiem uzyskania przez pszczelarza pełnego dofinansowania działań jest wypełnienie ankiety dotyczącej analizy zastosowania środków w walce z tą chorobą.

Obok ogólnokrajowego systemu wspierania produkcji i zbytu miodu, na terenie Niemiec funkcjonują również mechanizmy wspierania sektora pszczelarskiego w ramach poszczególnych landów. W Dolnej Saksonii jest on wspierany zarówno przy wykorzystaniu systemu określonego rozporządzeniem Rady nr 1221/97, jak również w ramach krajowego Programu Inwestycji Rolnych. Zgodnie z założeniami Programu Inwestycji Rolnych, do uzyskania dodatkowego wsparcia kwalifikują się wszyscy pszczelarze prowadzący pasieki o określonej liczbie rodzin pszczelich lub określonej powierzchni użytkowej. Program przewiduje pomoc finansową na inwestycje budowlane i techniczne poprawiające warunki produkcji, służące ochronie środowiska, a także dotyczące rolnictwa ekologicznego, prawidłowej hodowli zwierząt, ochrony konsumenta i bezpośredniego zbytu miodu. Nie jest nim objęty zakup rodzin pszczelich oraz maszyn i urządzeń nie związanych bezpośrednio z pszczelarstwem (np. pojazdy do przenoszenia rodzin pszczelich na pożytki). Wsparcie przyjmuje formę dofinansowania inwestycji bądź umorzenia odsetek od pożyczek zaciąganych na cele inwestycyjne.

HOLANDIA

Holenderski roczny program krajowy na rok 1998/99 przewidywał wykorzystanie środków wsparcia produkcji i zbytu miodu na:

• zwalczanie warozy i chorób z nią związanych oraz poprawę warunków funkcjonowania uli,
• wsparcie laboratoriów przeprowadzających analizy fizyko-chemicznych właściwości miodu.

W ramach walki z warozą w programie przewidziana została realizacja projektów:

• badania oporności roztoczy Varroa na fluvalinat,
• biotechnicznego zwalczania chorób powodowanych przez roztocza Varroa,
• zwalczania Varroa kwasami organicznymi i olejami eterycznymi,
• testowania wpływu poszczególnych metod hodowli pszczelarskiej na rozmnażanie się Varroa,
• upowszechniania najnowszych metod zwalczania Varroa,
• przygotowanie materiału informacyjnego o chorobach pszczół i trwałych metodach zwalczania Varroa.

Celem projektu "Środki wsparcia laboratoriów przeprowadzających analizy fizyko - chemicznych właściwości miodu" było podniesienie wiedzy pszczelarzy na temat poprawy jakości produkcji miodu i jego zbytu. Sporządzony w ramach projektu raport zawierający wyniki analiz laboratoryjnych składu fizyko - chemicznego miodu miał być podstawą do prowadzenia przez pszczelarzy holenderskich długoterminowych działań zmierzających do poprawy jego jakości.