Nowy szkodnik kukurydzy

Diabrotica znajduje się na liście organizmów szkodliwych podlegających obowiązkowi zwalczania, zamieszczonej w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 września 2001 r. (Dz. U. z dnia 10 października 2001 r.).

Oznacza to, że każda partia surowca roślinnego, w którym znaleziono jaja, osobniki dorosłe lub larwy tego owada powinna zostać zniszczona. Zniszczeniu podlegają też rośliny na polu, gdzie wykryto jakąkolwiek formę szkodników. Fakt ich zaobserwowania powinien zostać zgłoszony do właściwego Oddziału Inspektoratu Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin. Posiadacze gruntów, roślin uprawnych lub produktów na których pojawiły się organizmy szkodliwe są zobowiązani do ich zwalczania na własny koszt.

Kukurydza w Polsce jest już niszczona przez drutowce, rolnice, ploniarkę zbożową, omacnicę prosowiankę, mszyce (które przenoszą choroby wirusowe) ptaki, dziki i jeleniowate. Atakują ją choroby grzybowe z rodzaju Fusarium, Giberella i wiele innych. Do tych plag prawdopodobnie można już dopisać nowego szkodnika. "Nowego" w Polsce. W Ameryce, Azji i Europie Południowej jest to szkodnik doskonale znany. Nazywa się: zachodnia stonka kukurydziana (łac. Diabrotica virgifera LeConte) i jest bardzo poważnym patogenem roślin uprawnych.

Czy problemy z Diabroticą dotyczą także polskich rolników? Prawdopodobnie będą dotyczyły. Stąd ten artykuł. Zachodnia stonka kukurydziana jest już groźnym szkodnikiem na południu Europy, gdzie powoduje wymierne straty ekonomicznie. W bieżącym roku żerowanie Diabrotica powodowało spustoszenie na wielu plantacjach kukurydzy na Węgrzech, we Włoszech, Rumunii, Serbii, Chorwacji i Czarnogórze. Inwazja tego owada na Europę rozpoczęła się w 1992 r. Wtedy zaobserwowano pierwsze osobniki na polu kukurydzianym w pobliżu międzynarodowego lotniska w Belgradzie. W następnym roku Diabrotica szybko rozprzestrzeniała się na terenie Serbii, w dorzeczu Sawy i Dunaju. Wypadki potoczyły się lawinowo - w lipcu 1995 r. znaleziono dorosłe owady Diabrotica na Węgrzech (w pobliżu granicy serbsko-węgierskiej), w sierpniu tego samego roku w Chorwacji (na polu kukurydzy w pobliżu granicy z Serbią), w lipcu następnego roku w Rumunii (na kukurydzy rosnącej 300 m od granicy z Węgrami) złapano owady stonki kukurydzianej w pułapki. W lipcu 1997 r. obserwowano Diabrotica virgifera w Bośni-Hercegowinie. W 1998 szkodnik pojawił się na masową skalę w Bułgarii, gdzie oszacowano, że porażone było około 200 km2 kukurydzy (głównie w pobliżu granicy z Serbią i Rumunią). W tym samym roku, po raz pierwszy, Diabrotica pojawiła się na polach w Czarnogórze, oraz znaleziono jej dorosłe formy w pułapkach rozstawionych w pobliżu lotniska Marco Polo w Wenecji (w ten sposób przekroczyła Adriatyk). Na Słowacji, formy latające stonki kukurydzianej obserwowano w 2000 r. w regionach południowych. Również w 2000 r. Diabrotica dotarła do Szwajcarii, gdzie napotkano ją w pobliżu lotniska w Lugano i do północnych Włoch (lotnisko Malpensa w pobliżu Mediolanu). W następnym roku, na Ukrainie, szkodnik był obecny w pułapkach rozstawionych na polach w pobliżu granicy z Węgrami i Rumunią. Rok 2002 jest już rokiem ekspansji Diabrotica; latem pojawia się w Austrii (w pobliżu granicy z Węgrami), na Morawach w Czechach i we Francji. We Francji skupiska owada obserwowano w pobliżu lotnisk: Orly (na południe od Paryża), Le Bourget i Roissy (na północ od Paryża). W 2003 r. Diabrotica "wylądowała" w pobliżu holenderskiego lotniska Schiphol (w sierpniu), angielskiego Heathrow (sierpień) i belgijskiego Zavantem w pobliżu Brukseli (we wrześniu). Miejsca w których napotyka się tego patogena dowodzą, że na duże odległości przenosi się korzystając ze środków transportu (m.in. lotniczego). Na krótkie dystanse zasięg jego występowania zwiększa się o 20-25 km rocznie.

Występowanie stonki kukurydzianej w Czechach i na Słowacji w ubiegłym roku stwarza znaczne ryzyko przekroczenia granic Polski. Z niepotwierdzonych informacji dochodzących z południa wynika, że Diabrotica już się w Polsce pojawiła. Jest to możliwe, bo zmiany klimatyczne (łagodna zima i suche, gorące lato) sprzyjają rozwojowi tego szkodnika.

W Europie występuje jedno pokolenie stonki kukurydzianej w ciągu roku. Jaja (od połowy lipca) są składane w wierzchniej, 15-centymetrowej warstwie gleby. W ten sposób przezimowują. Larwy wylęgają się od połowy maja do końca czerwca. Progiem termicznym powyżej którego rozpoczyna się rozwój jest 12,8°C. Larwy przedostają się w strefę korzeni kukurydzy i rozpoczynają żerowanie na włośnikach, a później młodych korzonkach. Przedostają się także do wnętrza korzeni, wyjadając rdzeń. Powoduje to zakłócenia w pobieraniu wody i składników pokarmowych. Rośliny kukurydzy więdną, żółkną i usychają. W przypadkach dużego nasilenia uszkodzeń systemu korzeniowego dochodzi także do wylegania kukurydzy. Przepoczwarczenie trwa krótko i już na początku lipca owady dorosłe rozpoczynają żerowanie. Chrząszcze żerują na liściach, wiechach, a także na znamionach. Uszkodzenie znamion powoduje znaczne zmniejszenie liczby ziaren w kolbach.

Zwalczanie stonki kukurydzianej jest trudne. W zintegrowanych programach ochrony kukurydzy duży nacisk kładzie się na profilaktykę, głównie unikanie uprawy kukurydzy w monokulturze. Bardzo ważne jest nawożenie roślin, gdyż wykazano częstsze występowanie Diabrotica na polach, gdzie rośliny kukurydzy miały zbyt wąski stosunek C/N, czyli były niedożywione azotem. Stosowanie pasowego nawożenia azotem, w przeciwieństwie do rzutowego, przyczynia się do mniejszych strat plonu w przypadku wystąpienia Diabrotica. Udowodniono także, że wcześniejsze zasiewy kukurydzy mniej odczuwają skutki porażenia tym szkodnikiem.

Zagrożenie europejskich plantacji kukurydzy przez Diabrotica virgifera spowodowało, że w 1995 r. rozpoczęto międzynarodową akcję monitorowania jego rozprzestrzeniania się. Koordynuje ją IWGO (International Working Group on Ostrinia and other maize pests), FAO, EPPO (Europejska i Śródziemnomorska Organizacja Ochrony Roślin). W ramach współpracy opracowano skuteczne pułapki feromonowe, które zostały rozmieszczone w krajach zagrożonych. Także i w Polsce.

W 2000 r. rozpoczęto realizację projektu Unii Europejskiej "The threat to maize production in the EU by the exotic corn rootworm pest Diabrotica virgifera virgifera: sustainable pest management approaches and ecological background", który ma na celu m.in. opracowanie metod zwalczania i zapobiegania występowaniu szkodnika. Na ostatnim Kongresie Kukurydzy we Francji (Le Mans 2003) przedstawiciel Serbii donosił, że w jego kraju najskuteczniejszą metodą walki z Diabrotica jest pełna rotacja roślin na polu, gdzie kukurydza powraca na to samo stanowisko co 3-4 lata. Spośród preparatów chemicznych, w USA zaleca się stosowanie granulowanych, doglebowych instektycydów posiadających jako substancję aktywną terbufos lub isofenphos. Nie otrzymano, na razie, w drodze hodowli klasycznej czy inżynierii genetycznej, odmian kukurydzy o zwiększonej odporności na stonkę kukurydzianą (tak jak to jest w przypadku odporności na omacnicę). Pozostaje więc stosowanie zabiegów agrotechnicznych i monitorowanie plantacji.

Fakt, że Polska jest na razie wolna od tego szkodnika nie znaczy, że nie należy być przygotowanym na rozpoznawanie go i zapobieganie mu w przyszłości. Zakładając takie tempo rozprzestrzeniania Diabrotica virgifera, jakie obserwowane jest od 1992 r. oraz kierunek zmian klimatycznych w Polsce - można w najbliższych latach spodziewać się zwiększonego zagrożenia plantacji kukurydzy przez tego szkodnika.