Ziemniak należy do nielicznej grupy roślin uprawnych, które charakteryzują się wielostronnym użytkowaniem. Bulwy ziemniaka mogą być wykorzystane do konsumpcji bezpośredniej i produkcji przetworów spożywczych (m.in. chipsy, frytki, puree), na paszę dla zwierząt, do wytworzenia skrobi i etanolu, produktów o wielorakich zastosowaniach przemysłowych. Wielostronność użytkowania powoduje z kolei konieczność prowadzenia odpowiednio wyspecjalizowanej hodowli dla wytworzenia odmian o określonych cechach użytkowych.
Odmiany wpisywane do rejestru, który jest urzędowym wykazem odmian mogących znajdować się w legalnym obrocie w Polsce, muszą się zatem charakteryzować odpowiednią plennością, jakością oraz odpornością na ważniejsze choroby. Odpowiednio wysoki poziom tych cech uwarunkowanych genetycznie, wsparty właściwą uprawą i ochroną umożliwia uzyskanie wysokich plonów i zapewnia wysoką opłacalność produkcji.
Stan rejestru odmian ziemniaka
Według stanu na dzień 30 marca 2003 r. rejestr odmian ziemniaka liczył 117 oryginalnych odmian, z których 83 było krajowej hodowli, a 34 hodowli zagranicznej (głównie holenderskiej i niemieckiej) (tabela w pliku do pobrania). Uwzględniając podział na dwa główne kierunki użytkowania, 71 % ogółu odmian stanowią odmiany jadalne z najliczniejszą grupą średniowczesnych. W grupie odmian skrobiowych przeważają odmiany o dłuższym okresie wegetacji.
W ostatnim pięcioleciu (1999-2003) nastąpił bardzo duży dopływ nowych odmian ziemniaka. W tym okresie zarejestrowano 33 odmiany krajowe i 26 zagranicznych, a więc przeszło połowa rejestru to odmiany nowe, które będą miały wpływ na produkcję w najbliższych latach.
Plenność
Poziom plonów ziemniaka, jaki można uzyskać w produkcji w warunkach przyrodniczo-rolniczych Polski, określają dość dobrze plony uzyskiwane w doświadczeniach odmianowych COBORU. W ostatnim pięcioleciu 1998-2002 średnie plony odmian badanych w systemie Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego (PDO) osiągnęły poziom 454 dt z ha, a w szczególnie korzystnym dla plonowania 1998 roku - 490 dt z ha. Jest to więc poziom plonów, jaki uzyskuje się w Holandii. Wyniki te równocześnie pokazują, że odmiany wpisane do rejestru, zarówno krajowe, jak i zagraniczne, charakteryzują się bardzo wysokim potencjałem plonotwórczym.
Odmiany oczywiście różnią się między sobą bardzo mocno plonami bulw. W poszczególnych grupach wczesności różnice między najlepszymi a najmniej plennymi odmianami przekraczają 100 dt z ha, chociaż te ostatnie w korzystnych warunkach mogą dać plony na poziomie 400 dt z ha. Najplenniejsze natomiast przekraczają znacząco (od 10-30%) średni poziom. Większość tych najplenniejszych to odmiany zarejestrowane w ostatnim pięcioleciu. W poszczególnych grupach wczesności są to:
- bardzo wczesne: Denar i Lord (krajowe), Impala i Krasa (zagraniczne)
- wczesne: Korona (krajowa), Vineta i Vitara (zagraniczne)
- średniowczesne: Bartek, Andromeda i Zebra (krajowe), Satina i Folva (zagraniczne)
- średniopóźne i późne: Syrena i Wawrzyn (krajowe)
Cechy jakościowe i przydatność do przetwórstwa spożywczego
O jakości odmian jadalnych decydują zarówno cechy zewnętrzne bulwy (kształt, regularność jego zarysu, głębokość oczek, wygląd skórki), jak i wewnętrzne (zawartość suchej masy, cechy sensoryczne, w tym smak). Wszystkie krajowe odmiany jadalne wpisane do rejestru w ostatnim pięcioleciu charakteryzują się dobrą morfologią bulw (regularność zarysu kształtu i głębokość oczek) oraz dobrą oceną smaku. Pod tym względem dorównują już średniemu poziomowi odmian zagranicznych, chociaż najlepszym wyglądem handlowym bulw wyróżniają się nadal odmiany zagraniczne, np. Impala, Velox, Vitara, Ditta i Clarissa.
Wysokim poziomem cech jakościowych muszą charakteryzować się odmiany przetwarzane na frytki i chipsy. Jak na razie wśród odmian przydatnych do tego typu przetwórstwa dominują wyspecjalizowane odmiany zachodnioeuropejskie, na których opiera się prawie cała produkcja przemysłowa. Szczególnie dużym udziałem w produkcji wyróżniają się: Asterix (frytki), Karlena i Saturna (chipsy).
Plon i zawartość skrobi
W przeciwieństwie do przetwórstwa na frytki i chipsy cała produkcja skrobi oparta jest o odmiany krajowe. Odmiany skrobiowe polskiej hodowli wyróżniają się w skali Europy dużą zawartością skrobi i bardzo dużymi plonami skrobi. Średnia zawartość skrobi tych odmian ocenianych w doświadczeniach PDO wyniosła prawie 20%. Najwyższą zawartością skrobi, na poziomie 22,5%, charakteryzują się: średniowczesny Ikar oraz późne odmiany Hinga i Meduza. Wszystkie trzy dają równocześnie plony skrobi przekraczające 100 dt z ha. Większość późnych odmian skrobiowych osiąga poziom 100 dt skrobi z 1 ha; jednak najwyższe plony skrobi dają dwie najnowsze, późne odmiany: Sonda i Ślęza.
Odporność
Hodowla krajowa zajmuje szczególnie wysoką pozycję w skali europejskiej w postępie odporności na wirusy. Odmiany krajowej hodowli charakteryzują się wysoką odpornością na wirusa Y, średnio przekraczają ocenę 7,5° (w skali dziewięciostopniowej) oraz dość wysoką na wirusa liściozwoju, średnio przekraczają ocenę 6°. Pod tym względem są odporniejsze od większości odmian zagranicznych.
Szczególnie ważną cechą jest odporność na mątwika ziemniaczanego. Wszystkie zarejestrowane odmiany zagraniczne posiadają tę odporność. Natomiast wśród odmian krajowych niespełna 60% stanowią odmiany odporne. Należy jednak odnotować istotny postęp krajowej hodowli, gdyż wśród odmian rejestrowanych po roku 2000 - prawie 90% to odmiany odporne na mątwika.
Uwaga: Szczegółowe dane dotyczące plenności, cech jakościowych i odpornościowych wszystkich aktualnie zarejestrowanych odmian ziemniaka są publikowane corocznie przez COBORU w Liście Opisowej Odmian. Rośliny rolnicze.
Podsumowanie
Jednym z najważniejszych czynników plonotwórczych we współczesnym rolnictwie jest odmiana. Ma ona również szczególnie duże znaczenie w przetwórstwie spożywczym, jak również coraz większe w przetwórstwie na skrobię. Stąd też praktyka rolnicza, zwłaszcza nastawiona na produkcję towarową, zainteresowana jest dopływem nowych odmian, wnoszących postęp w plenności i jakości. Można oczekiwać, że te wymagania rynku, dobrze będą zaspakajać nowo rejestrowane odmiany.
Wczesne odmiany - specjalnością polskiej hodowli
1. jakości: - zewnętrznej bulw: typ kształtu, regularność zarysu kształtu, głębokość - wewnętrznej bulw: typ kulinarno-użytkowy, barwa miąższu, jednorodność
2. odporności na choroby i szkodniki oraz czynniki abiotyczne: wirusy, zaraza ziemniaka, rak ziemniaka, mokra i sucha zgnilizna, czarna nóżka, parch zwykły, bakterioza pierścieniowa, mechaniczne uszkodzenia i ciemnienie pouderzeniowe,
3. ogólnogospodarcze: długość okresu wegetacji i plenność. W pracach hodowlanych dąży się do uzyskania bulw średnio dużych, o średnicy 6-10 cm i ciężarze 150-200 g, unika się bulw bardzo dużych. Wielkość bulw powinna być powiązana z dobrym wyrównaniem. W przypadku uprawy odmian o grubych bulwach występują trudności z prowadzeniem ich nasiennictwa, liczniejsze są wady miąższu oraz zwiększają się straty powodowane uszkodzeniami mechanicznymi podczas zbioru i przerobu. Także lepsze wyrównanie zmniejsza ubytki przy obieraniu mechanicznym. Takimi odmianami są ostatnio uzyskane: Denar, Lord, Bard i Felka. Kształt bulw owalny jest najbardziej przydatny do mechanicznego obierania (mniejsze ubytki), natomiast odmiany o kształcie okrągłoowalnym mniej się uszkadzają podczas mechanicznego zbioru i przerobu. Wysiłek hodowli ukierunkowany jest na uzyskanie wydłużonego kształtu bulwy. Cecha odmianowa. Uzależniona od warunków środowiska, w tym powodujących zaburzenia wzrostu. Cenne są odmiany odporne na zmiany podczas wegetacji. Odmianami Spółki, które wyróżniają się tą cechą, są: Drop, Felka, Gracja, Kuklik i Korona. U ziemniaka jadalnego pożądane są oczka płytkie ze względu na mniejsze straty podczas obierania. W pracach hodowlanych płytkie oczka i kształt bulw można dość łatwo kombinować z innymi gospodarczo cennymi cechami. Pod względem tej cechy wyróżniającymi odmianami są: Drop, Kuklik, Gracja i Korona. W hodowli odmian jadalnych wygląd skórki (jej grubość, barwa, szorstkość, popękanie) staje się coraz ważniejszą cechą, która co prawda ma dla klienta tylko wizualne znaczenie. Zwykle kupujący chętniej wybierają odmiany o skórce gładkiej, niepopękanej i o apetycznym wyglądzie. Wymagania te spełniają przede wszystkim odmiany: Bard, Drop, Bila, Kuklik, Korona, Felka, Lord i Denar. W związku z możliwością eksportu ziemniaków do krajów Europy Południowej prowadzona jest hodowla odmian o różowej i czerwonej barwie skórki. Cecha ta ma znaczenie przede wszystkim u odmian przydatnych do konfekcjonowania i sprzedawanych w marketach, w których ziemniaki są wystawione przez dłuższy czas na działanie światła. Perspektywiczna jest hodowla odmian o typie kulinarnym A, wyraźnie sałatkowym. W polskim doborze odmian dominuje typ wszechstronnie użytkowy (typ B). Do odmian zwięzłych, nierozsypujących się po ugotowaniu należą: Bard, Lord, Denar, Albina i Korona. Smakowitość definiowana jest jako zespół wrażeń smakowo-zapachowych odczuwany podczas konsumpcji ziemniaków. Jest to cecha bardzo subiektywna i silnie modyfikowana przez środowisko. W ocenie smakowitości szczególne znaczenie ma skład chemiczny bulwy, w tym zawartość glikoalkaloidów, których obecność przyczynia się do pogorszenia smaku. Precyzyjne określenie smakowitości wymaga wieloletnich obserwacji prowadzonych w kilku miejscowościach i powtórzeniach. Do odmian wyróżniających się smakowitością należą: Aster, Orlik, Drop, Bila, Felka, Bard, Lord i Denar. Ciemnienie bulw gotowanych jest podstawową cechą jakości ziemniaków przeznaczonych do bezpośredniego spożycia. Intensywne ciemnienie bulw po ugotowaniu powoduje znaczne zmniejszenie ich wartości konsumpcyjnej. Cecha zależy od składu chemicznego bulwy, w tym obecności kwasu cytrynowego i innych kwasów, których obecność przyczynia się do nieciemnienia bulw po ugotowaniu. Tendencję bulw do ciemnienia ocenia się w warunkach laboratoryjnych po 10 minutach i 24 godzinach po ugotowaniu, porównując z barwnymi tablicami. Niejednorodność miąższu powstaje przy zróżnicowanej konsystencji części zewnętrznej i wewnętrznej bulwy i powoduje obniżenie jakości kulinarnej. Występuje również przy silnym zaznaczeniu wiązek przewodzących. Ocenę niejed-norodności miąższu dokonuje się po przekrojeniu bulwy. Przyjmuje się, że strata plonu w uprawie ziemniaków spowodowana porażeniem przez choroby, szkodniki i czynniki abiotyczne wynosi ok. 22%. Rozprzestrzenianiu się czynników sprawczych sprzyja wegetatywne rozmnażanie ziemniaków. W przypadku porażenia wirusami, materiał sadzeniakowy pozostaje zainfekowany tak długo jak jest rozmnażany. Do najważniejszych chorób, w stosunku do których prowadzona jest ukierunkowana hodowla, należą: wirusy (w tym: liściozwoju, wirusy Y, M i S), zaraza ziemniaka, choroby przechowalnicze, czarna nóżka, parch zwykły ziemniaka. Ze szkodników najgroźniejszy jest mą-twik ziemniaczany. Uprawa odmian odpornych jest najefektywniejszym sposobem walki z tymi czynnikami sprawczymi. ważności, ponieważ coraz więcej ziemniaków jest mytych i konfekcjonowanych. Wysoką odporność wykazują odmiany Bila i Korona. Odmiana Aster była wykorzystywana przez zagraniczne firmy przetwórcze do produkcji chipsów. Wysokie parametry technologiczne do tego rodzaju produkcji wykazuje odmiana Gracja.
Jednym z ważniejszych kierunków hodowlanych ziemniaka jest uzyskanie odmian wcześnie dojrzewających, tzw. odmian o skróconym okresie wegetacji. Atrakcyjność tego kierunku hodowli wynika z wysokiej opłacalności produkcji ziemniaków na wczesny zbiór.
Odmiany przydatne na wczesny zbiór (dające plon handlowy na poziomie 12-15 t/ha w 60 dni od posadzenia sadzeniaków podkiełkowanych) oraz do produkcji „młodych ziemniaków" w tunelach foliowych, powinny charakteryzować się wczesną tuberyzacją, szybkim tempem gromadzenia plonu oraz dobrym wyrównaniem i kształtnymi bulwami o płytkich oczkach. Ponadto powinny posiadać cały zestaw cech jakości bulw, zewnętrznej i wewnętrznej oraz cech odpornościowych.
Po wojnie brakowało w kraju rodzimych odmian bardzo wczesnych i wczesnych. Uprawiano głównie odmiany zagraniczne - selekcjonowane. Z biegiem lat hodowla uzyskiwała coraz to lepsze odmiany, które obecnie zaspakajają zupełnie wymagania rynku. Szczególne osiągnięcia w realizacji tego kierunku ma hodowla w Zamarłem. W latach 50. minionego wieku, w których nasiliła się wirusowa presja infekcyjna, pojawiły się trudności w łączeniu wczesności z odpornością na choroby wirusowe, szczególnie na wirus liściozwoju. Po przezwyciężeniu tego problemu, otrzymano szereg odmian, z których duże znaczenie gospodarcze miały odmiany Giewont (rok rejonizacji 1955) - ponad 30 lat w uprawie i Lipiński Wczesny (1961) - ponad 20 lat w uprawie. Odmiany powszechnie uprawiane w kraju w latach osiemdziesiątych to: Krokus (1972), Narcyz (1973), Kalina (1979), Frezja (1979), Cynia (1980), Jaśmin (1981) i Ruta (1985). W ramach współpracy z Instytutem Ziemniaka w Gross Lusewitz (b. NRD) uzyskano serię wartościowych odmian, jak Koral (1987), Orlik (1989), Aster (1990), Drop (1991), Bila (1994) i Sumak (1995). Kontynuowana praca hodowlana w tym kierunku zaowocowała uzyskaniem kolejnych, cennych odmian o skróconym okresie wegetacji: Bard (1999), Lord (1999), Denar (1999), Korona (2002), Gracja (2002) i Kuklik (2003). Odmiany Drop w 1992 r. i Aster w 2000 r. otrzymały wyróżnienie w postaci złotego medalu na Międzynarodowych Targach Rol-no-Przemysłowych POLAGRA. Odmiana Drop została w 1996 r. wpisana na listę odmian chronionych w Unii Europejskiej i wprowadzona do rejestru odmian w Holandii. Jej autor otrzymał w 1992 r. Nagrodę Ministra Rolnictwa I stopnia za uzyskanie odmiany ziemniaka o podwójnej odporności na mątwika.
Po utworzeniu spółki prawa handlowego pod nazwą Hodowla Ziemniaka Zamarte zostały wprowadzone do rejestru odmian dwie wczesne odmiany Felka (2002) i Dorota (2002) uzyskane w Dziale Hodowli Ziemniaka w Boninie.
Odmiany o skróconym okresie wegetacji uzyskane w Zamarłem zajmują czołowe miejsce w reprodukcji nasiennej kraju: Aster przez 6 lat był na pierwszym miejscu, w czołówce od kilku lat jest odmiana Orlik oraz Bila. Znacząco wzrasta udział odmian uzyskanych w ostatnich latach - Lord i Denar. Wg danych GIN w 2001 r. w repartycji nasiennej odmian bardzo wczesnych udział odmian Spółki wynosił 84%, a w grupie odmian bardzo wczesnych i wczesnych 68%.
W procesie hodowlanym ziemniaka przydatnego do wczesnego zbioru uwzględnianych jest blisko 50 cech o różnym znaczeniu gospodarczym i o różnej determinacji genetycznej, a także wpływie warunków środowiska, ocenianym w czasie 12-letniego cyklu hodowlanego.
Należy pamiętać, że o przydatności decydują nie tylko właściwości odmianowe, ale także działania pozostające poza zasięgiem hodowli, które również wpływają na stan produktu, np. agrotechnika, nawożenie, ochrona przed rozwojem chorób i szkodników, sposób zbioru, warunki podczas przechowywania itp.
W hodowli ziemniaków przydatnych na wczesny zbiór uwzględniane są cechy:
oczek, wyrównanie, barwa i wygląd skórki, skłonność do zazielenienia,
odporność na mechaniczne uszkodzenia i ciemnienie pouderzeniowe,
miąższu, wady miąższu (twarde środki, pustowatość, rdzawa plamistość),
nieciemnienie miąższu surowego i po ugotowaniu, smakowitość, zawar
tość cukrów redukujących i glikoalkaloidów, azotanów,
Uwzględniając wymagania szerokiego kręgu odbiorców, hodowla HZ Zamarłe koncentruje się przede wszystkim na poprawie cech jakości.
W kierunku hodowli odmian na wczesny zbiór cechami tymi są:
Wielkość bulw
Kształt bulw
Regularność typu kształtu bulw
Głębokość oczek bulw
Wygląd skórki
Skłonność do zazieleniania się bulw
Typ kulinarno-użytkowy
Smakowitość
Ciemnienie bulw gotowanych
Niejednorodność miąższu
Hodowla odpornościowa
Dużym atutem odmian Spółki jest wysoka odporność na choroby wirusowe, szczególnie na wirusy Y i liściozwoju. Do odmian o najwyższej odporności należą: Aster, Bard, Felka i Korona, która dodatkowo posiada wysoką odporność na wirus M.
Odporność na parch zwykły jest ważna w przypadku odmian jadalnych. Porażenie parchem obniża jakość bulw i ich wartość handlową. Cecha ta nabiera
Odporność na mątwika jest cechą ważną przy uprawie na wczesny zbiór, gdzie zagrożenie mątwikiem z uwagi na częste wysadzanie ziemniaków na tym samym polu jest wysokie. Zdecydowana większość odmian Spółki jest odporna na mątwika ziemniaczanego, w tym odmiana Drop jest odporna na mątwika agresywnego (G.pallida).
Do odmian przydatnych do produkcji ziemniaków w tunelach foliowych można zaliczyć: Rutę, Astra, Dropa, Barda, Lorda i Denara.
Spółka posiada trzy odmiany wczesne skrobiowe (jedyne w krajowym rejestrze): Gabi, Cedron i Dorota. Saone cenne dla przemysłu skrobiowego z uwagi na możliwość wcześniejszego rozpoczęcia kampanii przerobu, co w konsekwencji obniża koszty przerobu ziemniaków.
Niektóre z odmian o skróconym okresie wegetacji nadają się do przerobu na frytki (Aster, Orlik, Felka i Dorota) i chipsy (Aster, Orlik, Gracja i Cedron).
Odmiany o skróconym okresie wegetacji uzyskane w Zamarłem wniosły znaczący postęp do uprawy ziemniaka w kraju. Pod względem plenności nie odbiegają od odmian późniejszych. Przeciętnie wykazują wysoki poziom cech jakościowych i odporności na wirusy. Dzięki temu, że wcześniej kończą wegetację, ich nasiennictwo jest łatwiejsze i tańsze. Mimo dużego naporu odmian zagranicznych, mierzonego liczbą zgłaszanych odmian do krajowego rejestru (największego w tej grupie odmian), są konkurencyjne. Wszechstronność użytkowania odmian wczesnych, wysoka opłacalność uprawy ziemniaków na wczesny zbiór oraz łatwość prowadzenia w nasiennictwie sprawia, że obrany i kontynuowany kierunek hodowli w HZ Zamarłe przynosi korzyści plantatorom i konsumentom ziemniaków.
Co powinno decydować o doborze odmiany?
Liczni producenci ziemniaków, w zdecydowanej większości niezwiązani umowami na produkcję określonej odmiany, często prezentują opinię, że duża liczba odmian w krajowym rejestrze (aktualnie 117) utrudnia podjęcie decyzji, jakie odmiany uprawiać, by zebrać w pełni satysfakcjonujący plon, łatwo znajdujący nabywcę. Zdecydowaną pomocą w uzyskaniu odpowiedzi na to pytanie są wyniki oceny odmian uzyskiwane w trakcie badań prowadzonych w ramach porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego - PDO. Ten system badań, sprawdzony w wielu krajach o bardzo dobrze rozwiniętym rolnictwie, jest wdrażany w naszym kraju od 1999 roku. Głównym jego celem jest prowadzenie doświadczeń rolniczych służących stałemu uzupełnianiu oceny wartości gospodarczej odmian, które zostały zarejestrowane oraz określanie ich przydatności do uprawy w danych warunkach gospodarowania. Pozwala więc na tworzenie listy odmian rekomendowanych dla określonego rejonu uprawy czy kierunku wykorzystania.
Poza informacjami o odmianach gromadzonymi poprzez system PDO i dostępnymi w wydawnictwach Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych do dyspozycji wszystkich zainteresowanych produkcją, przetwórstwem, markietingiem i konsumpcją ziemniaka są również wyniki badań odmianowych prowadzonych w Oddziale IHAR w Jadwisinie. W naszym ośrodku w ramach działalności statutowej oraz współpracy w systemie PDO prowadzone są prace badawcze pozwalające na znaczne rozszerzenie informacji o każdej z odmian.
Wyniki tych badań są systematycznie opracowywane i publikowane w wydawanej co dwa lata „Charakterystyce Zarejestrowanych Odmian Ziemniaka"; dotychczas przygotowanych zostało siedem wydań.
Zakres cech roślin i bulw ziemniaka, które staramy się scharakteryzować, jest bardzo szeroki i obejmuje zagadnienia dotyczące:
■ wysokości i wierności plonowania
■ fizjologii i potencjału plonotwórczego sadzeniaków
■ wymagań środowiskowo-agrotechnicznych (glebowych, wodnych, nawozowych itp.)
■ reakcji na metrybuzynę
■ odporności bulw na uszkodzenia mechaniczne i choroby skórki
■ składu chemicznego i cech jakości bulw
■ przydatności do przetwórstwa na poszczególne produkty spożywcze
■ temperatury przechowywania na cele konsumpcyjne i do przetwórstwa
■ okresu utrzymywania pełnej wartości konsumpcji
■ trwałości przechowalniczej
Dane te mają na celu uszczegółowienie charakterystyki odmiany tak, by z całej ich gamy zarówno producent, jak i odbiorca ziemniaków, mógł możliwie najtrafniej wybrać tę, która będzie spełniała jego wymagania. Trzeba bowiem pamiętać, że pomimo postępu w hodowli, każda nowo rejestrowana odmiana pozostaje kompromisem pomiędzy oczekiwaniami odbiorcy (konsumenta, przetwórcy, eksportera) ziemniaków i ich producenta.
Ujmując zagadnienia te najbardziej skrótowo należy stwierdzić, że tym co znalazłoby największe uznanie rolnika są wysoki i stabilny plon oraz „łatwość agrotechniczna" pozwalająca na uzyskanie dobrego plonu przy niskich nakładach. Przejawia się ona m.in. w takich cechach, jak: wierność plonowania, dobre parametry sadzeniaka i jego małe wymagania odnośnie przechowywania i przygotowania do sadzenia, wysoka odporność roślin i bulw na patogeny i szkodniki, odporność roślin na metrybuzynę, a bulw na uszkodzenia mechaniczne, odpowiedni w danych warunkach okres wegetacji roślin, długi okres zachowania przydatność plonu dla celów marketingowych.
Odbiorcę - konsumenta ziemniaka jadalnego interesują natomiast liczne cechy jakości związane z wyglądem, smakowitością i składem chemicznym bulw, a także coraz częściej - przydatność do sporządzenia określonych dań w warunkach domowych.
Dla odbiorcy - producenta wybranego produktu spożywczego ważna jest przede wszystkim przydatność odmiany, wnikająca z cech związanych ze składem chemicznym, stanem miąższu oraz parametrami wielkości bulw.
Cechy, które przede wszystkim uwzględni odbiorca ziemniaka przemysłowego do produkcji mączki ziemniaczanej czy etanolu, to zawartość skrobi, a także wielkość jej ziaren.
Jeszcze innych walorów będzie poszukiwała firma zainteresowana eksportem sadzeniaków ziemniaka.
Niestety zestawy cech priorytetowych dla producentów i odbiorców ziemniaka nie stanowią układów łatwych do pogodzenia, bowiem możliwe do uzyskania w procesie hodowli osiągnięcie poziomu cech pożądanych przez odbiorcę na ogół pogarsza cechy oczekiwane przez rolnika (np. brak ciemnienia miąższu bulw jest uzależniony niską zawartością związków fenolowych, a obecność właśnie takich związków jest jednym z czynników silnie związanych z odpornością ziemniaka na zarazę roślin i bulw). Przykładów ujemnej korelacji pomiędzy istotnymi w produkcji i użytkowaniu cechami ziemniaka można wymienić znacznie więcej. Dlatego też hodowca w trakcie swojej pracy nad tworzeniem nowej odmiany realizuje tylko niektóre z oczekiwań. Wiele innych cech musi pozostać bez zmian, a nawet może ulec pogorszeniu. W obecnym czasie wysiłki hodowców są wyraźniej ukierunkowane na cechy, których poszukuje odbiorca, a więc cechy jakości bulw. Powoduje to, że mamy pewną liczbę odmian o bardzo dobrych cechach, ale właśnie ze względu na trudności w zapewnieniu odpowiednich warunków siedliskowo-agrotechnicznych mniej przydatnych do szerszej uprawy. Tym bardziej potrzebne wydają się listy odmian rekomendowanych.
Polskie odmiany zarejestrowane po roku 1995, które w opinii specjalistów Zakładu Agronomii Ziemniaka IHAR zasługują na szeroką rekomendację na cele konsumpcyjne to:
• Odmiany bardzo wczesne i wczesne na zbiór wczesny: Denar, Bard, Korona
• Odmiany bardzo wczesne na zbiór po zakończeniu wegetacji: Bard, Lord, Denar
• Odmiany wczesne: Aksamitka, Cykada, Korona
• Odmiany średniowczesne: Balbina, Triada, Tokaj, Wiking, Zebra
• Odmiany średniopóźne i późne: Rywal, Salto, Wolfram, Zeus
Konieczne jest jeszcze zwrócenie uwagi na fakt, że naturalną konsekwencją hodowli jakościowej jest zwiększanie się wymagań agrotechnicznych odmian i większe ich zróżnicowanie. Dlatego też by potrzebne zabiegi były stosowane na optymalnym dla danej odmiany poziomie, rolnik nie powinien „uczyć" się tego w trakcie prowadzenia uprawy, lecz jak najszerzej korzystać z informacji, które są coraz lepiej gromadzone i coraz bardziej dostępne.
Tabelaryczna charakterystyka odmian ziemniaka (z podziałem na odmiany: bardzo wczesne, wczesne, średnio wczesne, średnio późne i późne) zawiera dwie tabele:
Tabela 1. Charakterystyka odmian jadalnych - obejmuje następujące dane i opisy cech:
Tabela 2. Charakterystyka odmian skrobiowych - zawiera następujące dane i opisy cech:
Autorami opracowania są dr Jacek Chotkowski i mgr Irena Stypa z Zakładu Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka IHAR, 76-009 Bonin k. Koszalina.
.png)
Zaloguj przez Facebook
