Wykorzystanie krajowych komponentów białkowych w żywieniu świń

Dr Ryszard Kujawiak

Wykorzystanie krajowych komponentów białkowych w żywieniu świń

Wykład wygłoszony na konferencji „Nowoczesne technologie w rolnictwie" podczas Dożynek 2001 pod patronatem Prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego, 7-8 wrzesień 2001, Spała

Racjonalne żywienie świń polega na dostarczeniu wszystkich niezbędnych składników pokarmowych w ilościach odpowiadających zapotrzebowaniu. Należy przy tym dążyć, aby żywić ekonomicznie, a to oznacza, że nie wszystkie komponenty mogą być stosowane w dowolnej ilości.

Należy pamiętać, że o opłacalności decyduje nie cena 1 kg paszy, lecz koszt produkcji 1 kg żywca. Dlatego nie należy za wszelką cenę dążyć do zbyt dużego udziału komponentów białkowych w dawce. Bowiem nie ilość, a jakość białka decyduje o jego wykorzystaniu. Dlatego Sano od samego początku było zwolennikiem ograniczonego udziału białka w mieszankach, gdyż nadmiar białka wydalany jest w postaci mocznika i amoniaku oraz wymaga więcej energii potrzebnej do jego przetworzenia. A energii w dawkach na ogół brakuje. Dodatek aminokwasów egzogennych: lizyny, treoniny i metioniny podnosi wartość biologiczną i wykorzystanie białka.

Tabela 1. Skład chemiczny (w %) nasion strączkowych wartość energetyczna 1 kg

Tabela 2. Skład nasion, makuchu i śruty rzepakowej 00, % suchej masy 

Nasiona roślin strączkowych (bobik, łubiny, groch, peluszka) posiadają z reguły 2-4 razy więcej białka niż zboża. Ponadto charakteryzują się większą zawartością lizyny, a mniejszą aminokwasów siarkowych (metionina). Nasiona strączkowych różnią się między sobą wartością pokarmową (tab. 1). Wspólna cechą nasion strączkowych jest większa zawartość włókna, które głównie limituje ich wartość energetyczną. Niestety nasiona roślin strączkowych posiadają tez substancje antyżywieniowe, takie jak alkaloidy, taniny, hemaglutyniny, inhibitory proteaz, które ograniczają ich zastosowanie w żywieniu zwierząt. 

Rzepak, którego uprawa jest w Polsce bardzo popularna, po przetworzeniu w zakładach tłuszczowych daje surowiec stosowany w żywieniu zwierząt. Z tłoczenia na zimno otrzymuje się makuch, natomiast po ekstrakcji tłuszczu za pomocą rozpuszczalników organicznych pozostaje śruta poekstrakcyjna. Prażenie nasion i testowanie śruty prowadzi do odgoryczenia śruty i do inaktywacji enzymu myrozynazy powodującej rozkład glukozynolanów do substancji szkodliwych dla zwierząt (ITC, VOT), które mogą powodować powiększenie tarczycy, uszkodzenie narządów wewnętrznych (wątroba, nerki, jądra) oraz prowadzą do pogorszenia wykorzystania i spożycia paszy. Odmiany rzepaku uprawiane w Polsce, tak zwane „00" (dwuzerowe), charakteryzują się bardzo małą zawartością glukozynolanów (do 30 mmoli/g) oraz niskim udziałem niepożądanego, źle metabolizowanego przez komórki mięśni kwasu erukowego (do 2%). Skład chemiczny i wartość energetyczną nasion rzepaku i pochodnych podano w tabeli 2.

Tabela 3. Przykładowe receptury (%) dla prosiąt

Tabela 4. Przykładowe receptury (%) na tucz

Tabela 5. Wyniki tuczu świń żywionych poekstrakcyjną śrutą rzepakową 

Najlepszej paszy pod względem strawności, zawartości składników pokarmowych i energii wymagają prosięta, którym z roślinnych komponentów białkowych należy podawać jedynie poekstrakcyjną śrutę sojową. Nasiona roślin strączkowych krajowych oraz nasiona, makuch i śruta rzepakowa ze względu na obecność większej ilości włókna i substancji antyżywieniowych nie są zalecane w żywieniu prosiąt. Mieszanki przeznaczone dla prosiąt (tab. 3) powinny bowiem charakteryzować się większą ilością energii (> 13 MJ /kg) oraz aminokwasów (lizyna 1,1-1,4%).

W żywieniu tuczników należy dążyć do maksymalnych przyrostów, gdyż kiedy uda się nam je zwiększyć o 100 g, to na tuczniku będzie można zarobić dodatkowo 10 zł. Dzięki właściwemu, zbilansowanemu żywieniu można także podnieść mięsność świń. To w 3-4 miesięcznym okresie tuczu żywienie, a nie genetyka decyduje, czy tuczniki uzyskają ok. 60% mięsności, czy też tylko 40%. W mieszance na pierwszy okres tuczu (tab. 4) powinny być stosowane tylko najlepsze komponenty, a więc nasiona strączkowych i śruta rzepakowa mogą być podawane tylko w ograniczonym zakresie (najlepiej nie więcej niż 5%). Natomiast w drugim okresie tuczu można zastosować już większe ich udziały np. groch do 25%, bobik, peluszka, łubin słodki, śruta rzepakowa do 15%. Konieczne jest przy tym stosowanie premiksów z dodatkiem brakujących aminokwasów (lizyny, metioniny, treoniny) oraz podnoszenie wartości energetycznej mieszanek np. poprzez dodatek tłuszczu (tab. 5). Również patrząc z ekonomicznego punktu korzystne jest stosowanie wraz z nasionami roślin strączkowych i śrutą rzepakową antybiotykowych stymulatorów wzrostu takich jak np. flawomycyna czy salinomycyna. Poprawiają one przyrosty i wykorzystanie paszy, a tym samym zwiększają ekonomikę produkcji tucznika o ok. 25 zł.

Nie ma natomiast jednoznacznych opinii na temat stosowania poekstrakcyjnej śruty rzepakowej w żywieniu loch. Większość badań (m.in. AR Kraków) wykazuje, że nie ma ona żadnego negatywnego wpływu na rozród, natomiast niektóre doświadczenia skłaniają do ostrożności w tym względzie.
Reasumując stwierdzić można, że krajowe komponenty białkowe mogą być stosowane tylko w ograniczonym zakresie w żywieniu świń. Jedynie w drugiej fazie tuczu i w żywieniu loch niskoprośnych można je stosować jako główne źródło białka bez potrzeby użycia importowanej śruty sojowej, czy innych komponentów białkowych.