Chora gleba

Gleba o dużej zawartości części ilastych, próchnica poniżej 0,9%, kategoria średniociężka. Zawartość składników P , K, Mg powyżej poziomu dobrego, pH powyżej 6, a nawożenie nadal wysokie. Co roku, jednak widoczne objawy niedoboru składników pokarmowych na roślinach ! Wapnowanie co 5 lat w dawce 20 t/ha nawozu wapniowego. Słoma po rzepaku, kukurydzy i zbożach zostaje na polu. Co roku podorywka i płytka orka lub agregat przedsiewny (przed ozimymi) lub podorywka i orka głęboka, a na wiosnę agregat przedsiewny (przed jarymi). Mimo to, co roku, na wiosnę tworzą się zastoiska wody ! Orze się ciężko, pług często „wyskakuje” z ziemi. Po deszczach, na powierzchni pola tworzy się cienka, nieprzepuszczalna skorupa.
To jest relacja z rzeczywistego gospodarstwa, na Wielkopolsce. Lecz, ten problem jest powszechny w kraju. Niby wszystko jest dobrze, a rośliny nie rosną, są słabe, podatne na choroby, często wypadają…
Co jest przyczyną ? Choroby gleby: niedobór powietrza, zwięzłość gleby, brak struktury, podatność na ugniecenia, nieprawidłowe stosunki powietrzno-mineralne, znikoma aktywność biologiczna gleby, nieobecność fauny glebowej, nieprawidłowe przemiany (fermentacja beztlenowa) substancji biologicznej i wiele innych. To są choroby gleby, typowe dla rolnictwa przemysłowego, traktującego glebę przedmiotowo, a nie podmiotowo.
 Nieprawdą jest, że najważniejsze, glebowe czynniki plonotwórcze to tylko pH i zasobność w składniki pokarmowe. Niezmiernie ważnym, a nawet najważniejszym jest POWIETRZE, a w zasadzie TLEN. Warunkuje on aktywność biologiczną gleby i penetrację korzeni w głąb gleby. Sprzyja i warunkuje tworzenie odpowiedniej, gruzełkowatej struktury gleby. Trwała struktura gruzełkowata warstwy ornej i podornej zapewnia jej sprawność. Stwarza  korzystne warunki dla kiełkowania nasion i prawidłowego rozwoju systemu korzeniowego roślin, co jest niezbędne dla uzyskania wysokich plonów.
Na glebach o strukturze gruzełkowatej łatwiej wytworzyć podłoże siewne i uzyskać dobre wschody. Gleba bez struktury gruzełkowatej jest trudna w uprawie, staje się zlewna, zbryla się i zakwasza. Struktura gruzełkowata jest jednym z ważniejszych czynników decydujących o żyzności gleby. Odgrywa ona bardzo ważną rolę w kształtowaniu właściwości fizycznych, fizykochemicznych i biologicznych gleby oraz wywiera istotny wpływ na stosunki wodno-powietrzne.  
W stanie struktury gruzełkowatej gleby w ciągu okresu wegetacyjnego zachodzą duże zmiany, wywołane wpływem warunków pogodowych, zabiegów uprawowych oraz uprawianych rośliny. Największe znaczenie ma gatunek uprawianej rośliny i stosowana agrotechnika.
Do czynników kształtujących strukturę gleby zalicza się: uziarnienie gleby, zawartość i właściwości próchnicy,  aktywność mikroorganizmów i fauny glebowej, warunki wilgotnościowe, procesy zamarzania i rozmarzania, procesy nawilżania i osuszania, korzenie roślin i ich wydzieliny, wapnowanie, uprawę roślin strukturotwórczych i międzyplonów oraz oddziaływanie zabiegów uprawowych.
Degradacja struktury gleby spowodowana jest czynnikami naturalnymi (brak koloidów organicznych i mineralnych, brak korzeni, mikroorganizmów, dżdżownic, silne wiatry, ulewne deszcze) oraz działalnością człowieka (nadmierne ugniatanie gleby, uprawa roli w warunkach zbyt suchych lub zbyt mokrych, rozpylanie roli wskutek uprawy mechanicznej, monokultura, rośliny o krótkim okresie wegetacji, brak roślin strukturotwórczych i okrywowych, wysoki poziom NPK, zasolenie gleby, stosowanie pestycydów, zakwaszenie, deszczowanie pola).
Zapobieganie niszczeniu struktury gleby polega na stosowaniu: właściwej agrotechniki (terminowość zabiegów, agregatowanie narzędzi, optymalna wilgotność gleby), właściwego zmianowania (uprawa roślin strukturotwórczych, okrywowych i międzyplonów), nawożenia naturalnego i organicznego (obornik, gnojowica, kompost, słoma, nawozy zielone), nawożenia mineralnego (wapnowanie, nawozy fizjologicznie zasadowe) oraz mulczowania gleby.
    Utrzymanie wysokiej sprawności gleby pozbawionej chorób strukturalnych przy jednoczesnej ochronie środowiska glebowego zależy od eliminacji zabiegów degradujących strukturę glebę, ograniczenia ugniatania pola i erozji wodnej oraz przeprowadzenia prawidłowej techniki wykonywania zabiegów agrotechnicznych.

Skorupa glebowa
    Zaskorupienie gleby polega na wytworzeniu się zwartej skorupy wskutek wyschnięcia uwodnionej i zagęszczonej wierzchniej warstwy gleby uprawnej. Najbardziej podatne na zaskorupienie są gleby o dużej zawartości części spławialnych i małej zawartości próchnicy. Obfite, burzowe opady uwadniają nadmiernie warstwę powierzchniową, a uderzenia kropel i spływ wody niszczą gruzełkowatą strukturę i korzystną porowatość gleby. Skorupa glebowa stawia mechaniczny opór dla kiełkujących nasion, nasila parowanie wody, ogranicza wymianę gazową między glebą i atmosferą oraz sprzyja rozwojowi grzybów powodujących zgorzel siewek. Zaskorupieniu gleby można przeciwdziałać przez ulepszenie struktury gleby, tj. przez nawożenie organiczne, wapnowanie oraz uprawę roślin ochronnych. Jak wspomniano wcześniej, struktura gruzełkowata roli odgrywa bardzo ważną rolę w kształtowaniu właściwości fizycznych, fizykochemicznych i biologicznych gleby oraz wywiera szczególnie istotny wpływ na stosunki powietrzne gleby. Ponadto wpływa na aktywność mikrobiologiczną gleby, a poprzez uregulowanie stosunków powietrznych sprzyja równoległemu rozwojowi drobnoustrojów beztlenowych, jak i tlenowych.

Koleiny
W czasie prac polowych takich jak: zabiegi uprawowe, nawożenie, zabiegi ochrony roślin, pielęgnowanie, zbiór i transport płodów rolnych powstają koleiny, czyli ślady w glebie pozostające po przejechaniu ciągników i maszyn. W wyniku tego następuje niezamierzone ugniatanie gleby.
Na spulchnionej roli, w trakcie każdego zabiegu agrotechnicznego ciągniki przyczyniają się do powstawania głębokich kolein, w których właściwości fizyczne gleby ulegają niekorzystnym zmianom. Do najważniejszych z nich należy zaliczyć: niszczenie struktury roli prowadzące do zaskorupiania się i pękania gleby, likwidowanie porowatości niekapilarnej, zmniejszenie przepuszczalności powietrznej i wodnej gleby. Pogarsza to warunki krążenia składników pokarmowych w glebie oraz zwiększa gęstość objętościową gleby, a tym samym ogranicza wzrost i rozwój korzeni, co prowadzi do obniżki plonu i pogorszenia jego jakości. Stosowanie ciężkiego sprzętu kołowego powoduje również zniekształcenie powierzchni pola, które utrudnia później pracę maszyn. Po ulewnych deszczach w śladach kół zbiera się woda, a na zboczach spływ powierzchniowy daje początek erozji wodnej gleby.  

Zbrylenie warstwy ornej
    Celem uprawy roli jest doprowadzenie jej do stanu sprawności. Wysoką polową zdolność wschodów i szybki rozwój młodych roślin można uzyskać tylko wtedy, gdy zapewnione jest doprowadzenie wody do nasion z głębszych warstw gleby oraz dostęp ciepła i powietrza z góry przez spulchnioną warstwę roli. Uprawa zbyt głęboka zakłóca system kapilarny i może pogorszyć polową zdolność wschodów. Niewłaściwe wykonanie orki i doprawienie roli powoduje jej zbrylenie oraz utrudnia kiełkowanie i wschody roślin. Wiosenną uprawę roli można rozpocząć dopiero wtedy, gdy po przejeździe nie zostają głębokie koleiny, wyższa jest temperatura gleby, a wilgotność i kruszenie roli są odpowiednie.
Rozwiązaniem optymalnym byłoby wykonanie uprawy bezpośrednio przed siewem na głębokość wysiewu nasion. Takie doprawienie roli może spełnić odpowiednio dobrany do stanu i rodzaju gleby agregat uprawowy, który może nie tylko spulchniać, ale i zagęszczać warstwę roli na poziomie głębokości siewu. Składa się on zwykle z narzędzi spulchniających biernych jak: brona zębowa czy kultywator lub narzędzi aktywnych, jak brona rotacyjna lub wahadłowa oraz narzędzi ugniatająco-kruszących. Za narzędziami spulchniającymi umieszczone są wały strunowe, których zadaniem jest podpowierzchniowe ugniecenie, pokruszenie i wyrównanie roli.

Podeszwa płużna
    Podeszwą płużną nazywamy górną część warstwy podornej (podskibia) nadmiernie zagęszczonej wskutek ugniatania zbyt wilgotnego dna bruzdy kołami ciągnika, płozami pługów itp. Na tak ubitym dnie zatrzymują się drobne cząstki glebowe, wymywane z górnej warstwy gleby przez wodę opadową. Po pewnym czasie tworzy się w takich miejscach silnie zbita warstwa, która utrudnia krążenie wody i POWIETRZA oraz przenikanie korzeni. Można ją zlikwidować poprzez dooranie ugniecionej warstwy do warstwy ornej  pogłębiaczem albo w sposób biologiczny, uprawiając rośliny głęboko korzeniące się, np. motylkowate lub nawozy zielone lub zwiększając aktywność flory i fauny glebowej.  

Nadmierne zagęszczenie podglebia
    Poruszające się po polu ciężkie maszyny i ciągniki powodują nadmierne zagęszczenie warstw głębiej leżących nawet do głębokości 0,9 m. Z kolei stosowane przez wiele lat zabiegi uprawowe spulchniają tylko warstwę orną. Taki stan gleby wymaga zastosowania specjalnego zabiegu agromelioracyjnego - głęboszowania, który wykonuje się co kilka lat na głębokość 40-80 cm. Głęboszowanie stosuje się  głównie na glebach ciężkich, wymagających spulchnienia głębszych warstw. Rzadziej zabieg ten stosuje się na glebach lekkich o nadmiernie zbitej warstwie podornej. Głęboszowanie  stosowane jest wszędzie tam, gdzie warstwa gleby w profilu glebowym ogranicza ruch wody i rozwój systemu korzeniowego. Zabieg ten przynosi następujące korzyści: zwiększa infiltrację, poprawia podsiąkanie, poprawia retencyjność gleby, zapewnia lepszy rozwój korzeni oraz wpływa na wzrost plonów. Głębokie spulchnienie zwiększa udział zarówno porów dużych, przez które woda grawitacyjna spływa do głębszych warstw, jak i mniejszych, które zatrzymują wodę dostępną dla korzeni. Poza tym, głębiej rosnące korzenie mogą pobierać wodę z głębszych warstw, co daje roślinie większe szanse na przetrzymanie okresu suszy bez strat plonu. W uprawie buraka cukrowego jest to bardzo korzystne. Poprawia się przy tym wykorzystanie składników pokarmowych. Zabieg ten przynosi pozytywne efekty w postaci większych plonów tylko tam, gdzie występowało nadmierne zagęszczenie gleby. Głęboszować należy także silnie ubite pasy pola w uprawach, w których stosowano ścieżki przejazdowe. W latach obfitujących w opady efekt głęboszowania może być minimalny lub żaden, ponieważ rośliny mają wówczas wystarczającą ilość wilgoci w warstwie ornej.
    Należy pamiętać, iż ochrona środowiska glebowego ma na celu nie tylko usuwanie szkodliwych następstw stosowania pestycydów, ale także i ciężkiego sprzętu powodującego niszczenie struktury gleby oraz pogarszanie jej właściwości. Utrzymanie wysokiej sprawności gleby pozbawionej chorób strukturalnych przy jednoczesnej ochronie środowiska glebowego powinno stanowić credo każdego producenta rolnego, gdyż jest to niezbędnym warunkiem uzyskania wysokich plonów o dobrej jakości.